نقش مدیریت تصویر ذهنی جامعه از آینده در کنترل التهابات بازار + صوت

محمدرضا مهدیار اسماعیلی، عضو هیئت علمی دانشگاه جامع امام حسین(ع) در گفت‌وگو با ایکنا، با بیان اینکه موضوع اقتصاد و تولید در یک کشور ارتباط مستقیمی با ظرفیت‌های بنیادی و انتظار و دید جامعه از فضای اقتصادی دارد، گفت: در اقتصاد دنیا، کشورهایی وجود دارند که از لحاظ آمارهای واقعی رتبه بالایی را به خود اختصاص داده‌اند و از شرایط بسیار خوبی بهره می‌برند اما وقتی از مردم این کشورها پرسش می‌شود از نظر شما شرایط اقتصادی کشورتان خوب است یا خیر؟ مشاهده می‌کنیم میزان نارضایتی‌شان در مقایسه با کشورهایی که براساس این آمارها عقب‌تر هستند، بیشتر است. ولی در کشورهایی که معیارهای قابل سنجش اقتصادی آنها قابل دفاع نیست مشاهده می‌شود تصویر مناسبی از آینده کشورشان در ذهن دارند و نسبت به گذشته به هر دلیلی احساس رضایت بیشتری می‌کنند.

وی در این رابطه افزود: به عنوان مثال اقتصاد ژاپن با اقتصاد عربستان قابل مقایسه نیست و این کشور نسبت به عربستان از شرایط تولید و وضعیت سرانه بهتری برخوردار است ولی وقتی از مردم ژاپن می‌پرسند از اقتصاد کشورتان رضایت دارید یا خیر، فقط 11 درصد اعلام رضایت می‌کنند و مابقی نظر دادند که شرایط خوب نیست. یا در کانادا فقط 25 درصد مردم از اقتصاد کشورشان رضایت دارند. این دو مورد را کنار رضایت 97 درصدی مردم عربستان قرار دهید. این بدین معنی نیست که شرایط عربستان از ژاپن، کانادا یا حتی آمریکا بهتر است، اما چرا این طور هست؟ چون تصویری که جامعه از اقتصاد دارد بیشتر اوقات با واقعیت‌های اقتصاد برابر نیست و این تصویر در بلندمدت می‌تواند اقتصاد خوب را ویران یا اقتصاد ویران را بهبود بخشد.

تخریب تصویر جامعه از واقعیت‌های اقتصادی

این پژوهشگر اقتصادی ادامه داد: امروز ما در کشورمان به دلیل تهاجماتی که وجود دارد و به دلیل عملیات‌های رسانه‌ای که علیه کشور در جریان است و نیز به دلیل ناآرامی‌هایی که طی ماه‌های گذشته وجود داشته و به خاطر خیلی دلایل متعدد دیگر، تصویر جامعه نسبت به واقعیت‌های اقتصادی تخریب شده و تصویر منطبق با واقع نیست و وقتی تصویر منطبق با واقع نباشد افراد ترجیح می‎دهند کارهایی را انجام دهند که در شرایط عادی و در یک اقتصاد باثبات صورت نمی‌پذیرد.

اسماعیلی با طرح این پرسش که آیا این اقدامات با وجود شرایط خوب اقتصادی کنترل‌شدنی است و از عرصه خارج می‌شود؟ گفت: شاید یک قدری شرایط اقتصادی خوب بتواند رفتارهای مخرب و رفتارهای ملتهب جامعه را کنترل کند اما خیلی وقت‌ها اضطراب در رفتارهای جامعه بر شرایط کلی اقتصاد اثرگذار است. ما این تجربه را در قصه بورس شاهد بودیم، یعنی شرایطی که طی یکی دو سال گذشته در بورس تجربه شده و افت خیلی شدید آن فقط به خاطر نوسانات غیرمنطقی نبوده بلکه بخشی از دلایل قابل توجه مرتبط با افت شاخص بازار سهام ناشی از انتظارات نامطلوبی است که وجود داشت و امروز همین شرایط مشابه برای بازار ارز در حال تکرار است.

وی ادامه داد: تا زمانی که امنیت خاطر به جامعه بازنگردد باید انتظار تشدید رفتارهای اضطراب‌گونه در جامعه را داشت. باید پذیرفت به دلیل نبود امنیت خاطر به یک باره قیمت طلا، ارز و سایر بازارهای غیرمولد اقتصادی رشد می‌کند و در چنین اقتصادی کالاها نقش سرمایه را بازی کرده و سرمایه از تولید خارج می‌شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه جامع امام حسین(ع) پیشنهاد کرد: در این شرایط دولت باید چه کند؟ به نظر من دولت باید در زمینه مدیریت تصویر ذهنی جامعه از آینده کمی دقت نظر داشته باشد. به عنوان مثال رفتارهای سفته‌بازانه به این تصویر ذهنی آسیب وارد می‌کند و اگر دولت بتواند از روش‌های مختلف این رفتارها را کنترل کند در مدیریت تصویرذهنی جامعه موفق خواهد شد.

لزوم کنترل نگرانی‌های جامعه 

اسماعیلی گفت: قطعاً اگر نگرانی‌های جامعه در بلندمدت کنترل نشود، اثرات بلندمدت آن شرایط را سخت‌تر می‌کند. ولی همواره مشاهده می‌شود ظرفیتی که باید پاسخ التهابات موجود را بدهد کافی و برابر نیست و طبیعتاً حاکمیت و دولت در این مواقع باید اقدامات متفاوت‌تری در مقابله با رفتارهای سوداگرایانه از خود بروز دهند. در چنین شرایطی آنچه که می‌تواند به دولت و حاکمیت کند، هم‌فکری و همراهی بدنه جامعه است، زیرا دولت که نمی‌تواند برای 80 میلیون ایرانی ناظر بگذارد تا مبادا خطایی صورت نگیرد، لذا باید میان حاکمیت و مردم هم‌دلی و همراهی وجود داشته باشد، دقیقاً مصداق آنچه که در آیه مبارکه «إِنَّ اللهَ لاَ یُغَیِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى یُغَیِّرُواْ مَا بِأَنْفُسِهِمْ – آیه 11 سوره رعد» مورد تأکید قرار گرفته است.

به گفته وی، همراهی مردم با دولت زمانی اتفاق می‌افتد که از سوی نهاد حاکمیت و دستگاه اجرایی عملکرد و رفتار منطقی مشاهده شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه جامع امام حسین(ع) در پاسخ به پرسش تأثیر التهابات ارزی و عدم پاسخگویی مسئولان در این زمینه بر افول اخلاق اقتصادی جامعه گفت: به باور من این اتهام بزرگی به جامعه‌ای است که سوابق درخشانی در کارنامه خود دارد. به جای اینکه از کلمه از بین رفتن انصاف در جامعه و اخلاق اقتصادی سخن گفته شود بهتر است از زاویه بروز نگرانی مقطعی و عدم برخورداری جامعه از یک راه‌حل درست نگاه شود. جامعه به صورت طبیعی برای مدیریت مسائل و تأمین نیازهایش مضطرب و نگران است و هر انسانی دغدغه حفظ سرمایه و تأمین معاشش را دارد.

ضرورت تجهیز جامعه در التهابات اقتصادی

اسماعیلی تأکید کرد: اگر در شرایط التهاب یک باره که شکل می‌گیرد، راه‌حل‌های مناسب در اختیار جامعه گذاشته نشود و جامعه را مجهز نکنیم، ممکن است به رفتارهای اقتصادی که امروز مشاهده می‌شود دست بزند، لذا نباید این را به معنای از بین رفتن انصاف و اخلاق اقتصادی تفسیر کرد. به هر حال جامعه ایران دارای سوابق درخشانی است و در بارها مشاهده شده در مواقع حساس و خاص تصمیم اخلاقی و تمدنی اتخاذ کرده است. باید به جامعه حق داد که التهابات اقتصادی موجود تحمل کافی و طمأنینه کافی را در بعضی از افراد بگیرد، درصورتی که باید به مردم توضیح داد در شرایط التهاب نباید تصمیمات خطرناک اتخاذ کرد. بهتر است تجربه بازار سرمایه را به یاد آوریم که چه اتفاقات تلخی را به وجود آورد و کسانی هم که تجربه نکرده‌اند بهتر است تاریخ را مرور کنند تا مسیر مدبرانه‌تری را در پیش بگیرند.

گفت‌وگو از سعید امینی