ملاک دینداری متن دین است نه دینداران

 

 

 

بر اساس آموزه‌های دینی که پیامبر اکرم(ص) به آن تأکید داشته‌اند، باید در همه امور مطابق با زمان باشیم، یکی از این امور تبلیغ دین است. چنانچه اگر فرض کنیم پیامبر اکرم(ص) در زمان حاضر بودند، روشی را برای تبلیغ دین برمی‌گزیدند که ۱۴۰۰ سال پیش مرسوم نبوده و به کار نگرفتند. لذا در جهان معاصر که جهان الکترونیک، نوین و فضای مجازی است، توانمندی‌های بسیار زیادی وجود دارد که می‌توان از آنها استفاده کرد. گرچه ممکن است برخی از روش‌های سنتی هم پاسخ بدهد و مناسب هم باشد اما این به معنی استفاده نکردن از روش‌های نوین نیست، بلکه باید از همه ابزار‌ها اعم از فیلم، تئاتر، موسیقی، سینما، تلویزیون، فضای مجازی و ... بهره ببریم اما طبیعی است که چهارچوب مسائل دینی را هم باید رعایت کنیم تا تبلیغ دین به درستی انجام شود. در کنار همه این‌ها، عمل مبلغ به آنچه می‌گوید مهم است. در آموزه‌های دینی ما هم تأکید بسیاری شده است که مبلغ خودش باید عامل باشد به آنچه می‌گوید وگرنه آن تأثیر را نخواهد داشت.

 

 

از اساتید بزرگوارمان بسیار شنیده‌ام که مبلغان مسیحی در تبلیغ دین خود بسیار بر علم روانشناسی و جامعه‌شناسی تأکید دارند، چرا که این‌ها از ضرورت‌های شناخت مخاطب در تبلیغ دین است. شناخت مخاطب نیازمند روانشناسی و جامعه‌شناسی خاصی است و کسی که مبلغ دین است باید نسبت به این علوم آگاهی داشته باشد. بنابراین برای همگان نمی‌توانیم به یک صورت و شیوه دین را تبلیغ کنیم و برای هر کس باید مطابق سن و سال، فهم، روحیات و ... سخن گفت. یک منبری، وقتی بالای منبر می‌رود، همه از سنین، گروه‌ها و اصناف و ... نشسته‌اند، یک ساعت صحبت می‌کند و می‌رود. در حالی که اگر بخواهد تأثیرگذار باشد، باید مباحث روانشناسی و جامعه‌شناسی را در حدی بداند که بتواند در امر تبلیغ دین موفق باشد و یک تبلیغ اثرگذار را رقم بزند. مبلغ باید بداند که برای مخاطبش در شرایط فعلی جامعه چه بگوید، چگونه بگوید و نحوه بیان مسئله را بداند و مثال‌ها و نمونه‌هایی که بیان می‌کند، مناسب باشد. یکی از مهمترین مسائلی که مبلغ باید به آن توجه کند، این است که مبلغ با چه کسی صحبت می‌کند، در کجا قرار دارد و کجا به تبلیغ دین می‌پردازد.

 

 

در توضیح‌المسائل به جهت اینکه مربوط به عموم مردم است، همه مسائل بیان شده است. اما در تبلیغ دین نباید مانند توضیح‌المسائل رفتار کرد، بلکه مبلغ باید رعایت حال شنونده را بکند و آنچه حائز اهمیت است و ضروری است، گفته شود. همچنین نباید مسائل دینی را آنقدر سخت و دشوار کرد که فرد از گرایش به مسائل دینی، پرهیز کند. حتی اگر روایتی گفته می‌شود، هر روایتی را هر جایی و برای هر کسی نخواند و از طرفی هم، توانایی تبیین روایت را داشته باشد. مبلغ باید همه جوانب را بسنجد، چون ممکن است حرفی بیان کند که مخاطب برداشت غلط کند. با رعایت این موارد می‌توان تبلیغ مؤثری داشت.

 

 

برخی از این چالش‌ها مربوط به دیندارانی است که مسئولیت دارند و برخی هم مربوط به کسانی است که می‌خواهند از آن‌ها الگو بگیرند. در بسیاری از مجامع مطرح می‌شود که عمل بسیاری از روحانیون و مبلغان با گفتارشان یکی نیست و این مباحث را جوانان و مخاطبانی مطرح می‌کنند که همین امر سبب ضعف دینداری آنها شده است. بنابراین آنچه دین می‌گوید را هم قبول ندارند. در این زمینه بسیار تأمل کردم که باید به جوانی که اینگونه می‌گوید، چه پاسخی داد و قانعش کرد؟ من این نمونه تاریخی را مثال می‌زنیم که بسیار گویاست. کسی در جنگ امیرمومنان علی(ع) با معاویه آمد و گفت: یا علی جمع ما نماز می‌خوانیم و روزه می‌گیریم، طرف مقابل هم همین کار‌ها را می‌کنند، پس حق با چه کسی است؟ حضرت نفرمودند؛ حق با من (علی) است. فرمودند: اول برو حق را بشناس و بعد آن را با حق تطبیق بده. بنابراین من هم باید به این جوان بفهمانم که عملکرد من روحانی و کسی که صف اول می‌ایستد و نماز می‌خواند، ملاک دینداری نیست. ملاک دینداری در متن دین آمده است. دین اسلام در تعامل با مردم، اخلاق با مردم، استاد و شاگرد و ... سخن گفته است. بنابراین اولین چالش این است که عمل و گفتار ما یکی نیست. دوم این است که جوان ما، چون این را می‌بیند و برایش ملاک است، باید برایش بفهمانیم که ما تمام دین، قرآن، اسلام و نماینده خدا نیستیم. هر کس مطابق دین را می‌گوید، قبول کن و هر کس مطابق آن را نمی‌گوید، قبول نکن؛ اول دین و بعد دیندار را بشناس.

 

 

رسانه‌های فراوان جهانی وجود دارد که تأثیر بسیاری بر دینداری مردم دارند. البته ما در آن صحنه‌ها کم حضور داریم و باید حضورمان را بیشتر و از رسانه‌های جدید استفاده کنیم تا تأثیرگذار باشیم. مسدود کردن برخی فضا‌ها راهکار مناسبی نیست؛ چرا که تجربه مسدود و ممنوع کردن ویدئو، ماهواره‌ها و ... را داریم و موفقیتی در رابطه با مسدود و یا حذف این ابزارها حاصل نشد و اکنون هم مسدود کردن فضا‌های مجازی امکان‌پذیر نیست. به نظر می‌رسد بستن فضای مجازی منافعی برای افراد خاصی دارد، وگرنه ربطی به دینداری و بی‌دینی ندارد. ما باید به بهترین وجه از همین فضا‌ها استفاده کنیم. اکنون در همین شبکه‌های رادیویی ایران، مگر رادیو قرآن، معارف و ... وجود ندارد، همین فضا‌های دینی را باید در فیلم‌ها، سریال‌ها و ... توسعه دهیم.  

 

 

خیر، چون به اندازه‌ای پراکنده‌گویی و برداشت‌های مختلف و نظر‌های متعدد وجود دارد که دستگاه‌های تبلیغاتی ما اعم از رادیو و تلویزیون، مطبوعات، سازمان تبلیغات، دفتر تبلیغات و .. تا کنار هم ننشینند و با همفکری کنند، راه به جایی نمی‌برند و همینطور تشتت آرا، افکار و نتایج مختلف و بی‌ثمر از این کاری که انجام می‌دهیم، تاکنون گرفته و خواهیم گرفت.

 

 

کسانی که دست‌اندر کار تبلیغ هستند، باید بنشینند و هم مثبت‌ها و منفی‌ها و هم آسیب‌ها و نقاط ضعف و قوت را ببینند و به الگوی مشخصی برسند و از موازی کاری در این زمینه پرهیز کنند و وظیفه هر نهاد و سازمانی در این زمینه مشخص باشد، همینطور نهادها و سازمان‌هایی که بودجه‌های آنچنانی می‌گیرند، اما عملکرد خوبی در این زمینه ندارند، مشخص شود. میلیارد‌ها تومان برای تبلیغ در تلویزیون هزینه می‌شود، اما اگر یک دهم آن را مصرف کنیم، تأثیر خواهد گذاشت. البته در کنار آن باید عمل باشد و اگر نباشد مخاطب ما محدود خواهد شد و چنانچه هم شده است و مبلغان ما هم می‌نالند و می‌گویند که مخاطب توجه نمی‌کند. بنابراین همه مسائل دست به دست هم می‌دهند و نتیجه همین می‌شود که در جوانان دین‌گریزی به وجود می‌آید، در حالی که نهادشان بسیار پاک است و بی‌اعتقاد نیستند.