هنر تئاتر می‌تواند ظریف‌ترین احساسات و عواطف بشری را ارائه دهد
رهبر معظم انقلاب در بیانات پیشین خود درباره هنر نمایش بیان کرده‌اند: ظریف‌ترین و لمس‌نکردنی‌ترین احساسات و عواطف بشری را هنر تئاتر و بازیگری خوب در نمایش می‌تواند ارائه دهد.
به گزارش ایکنا؛ هفتم فروردین 1402 خورشیدی برابر با ۲۷ مارس 2023 میلادی؛ روز جهانی هنرهای نمایشی است که از سال ۱۳۹۳ برای ثبت به عنوان روز ملی هنرهای نمایشی در تقویم رسمی کشور مطرح و سرانجام در سال ۱۳۹۵ و در جلسه ۷۸۳ شورای عالی انقلاب فرهنگی در تقویم به ثبت رسیده است.
حال با توجه به همنشینی «بهار در بهار» در نوروز 1402 خورشیدی (بهار طبیعت و بهار قرآن) بخشی از فرمایشات مقام معظم رهبری حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در مورد رسالت هنر تئاتر، ویژگی‌های مورد توجه در تولیدات این شاخه هنری و نقش و وظیفه‌ای که هنرمندان این حوزه برای تأثیرگذاری بیشتر بر مخاطب جریان‌سازی فرهنگی را بر عهده دارند، بازخوانی می‌کنیم.
در تئاتر، انسان‌ها، انسان واقعی‌اند
در بخش نخست این گزارش؛ آنچه از خاطر شما می‌گذرد برگزیده‌ای از بیانات حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار اعضای جشنواره تئاتر دهه فجر در تاریخ ۲۱ بهمن سال ۱۳۶۶ است. رهبر معظم انقلاب - که در آن زمان رئیس جمهوری بودند - در این دیدار به تشریح رسالت هنر تئاتر در جامعه نوین ایران و در مواجهه با مفهوم دفاع مقدس پرداختند:
«این هنر (تئاتر) کارایی‌های زیادی دارد و متأسفانه بین مردم این کارایی‌ها شناخته نیست. در گذشته هم همینطور بوده است. یک هنر دستی، یک کار ظریف که هنرمندی بنشیند و با دست آن را درست کند، در مقابل یک جنس لوکس کارخانه‌ای کمتر به چشم عامه مردم گیرایی دارد. اگر بخواهیم تئاتر را با فیلم مقایسه بکنیم، یک چنین چیزی به ذهن می‌آید.
قدرشناسان این هنر کم‌اند، درحالی‌که هنر تئاتر ازلحاظ تاثیر در شنونده و بیننده خصوصیاتی دارد که فیلم آن را ندارد، یا دست‌کم در اغلب موارد ندارد. یک فیلم باید خیلی قوی و بازی در آن فوق‌العاده و فیلمبرداری و کار تکنیکی و نورپردازی در آن استثنایی باشد تا صحنه بازی آدم‌ها را زنده و ملموس و واقعی جلوه بدهد.
اما در تئاتر، انسان‌ها، انسان واقعی‌اند، حرف، حرفی است که از دهن خود او درمی‌آید، چهره او در مقابل بیننده قرار دارد، تأثیرات قهری بین دو آدم که با هم حرف می‌زنند در تئاتر هست و در فیلم نیست. چیزهایی وجود دارد که یقیناً شما که اهل تئاتر هستید به خصوصیاتش و ابعادش بیشتر از بنده وارد هستید. بنده به عنوان یک مستمع و یک تماشاچی احساس خود را عرض کردم.»
دست هنر که درواقع تابلوی زندگی را رسم می‌کند
«به دو دلیل و دو جهت، از این هنر باید حداکثر استفاده بشود: یکی ازاین‌جهت که امروز حرف گفتنی برای مردم زیاد است، هزاران زبان لازم است تا انسان بتواند این هزاران پیام را، این هزاران حقیقت ناگفته را، این هزاران زیبایی ناشناخته را برای مردم بیان کند.
اگر همه انواع هنر در جامعه بکار گرفته شود، باز هم زیبایی‌های ناگفته و حقایق تصویر نشده و ترسیم نشده برای مردم، در جامعه، فراوان است. زیرا که هنرمند، باری، یک انسان است، یک انسان محدود است و هزاران هنرمند، هزاران انسان محدودند، درحالی‌که حوادث و واقعیات و زیبایی‌ها و ظرافت‌های موجود در زندگی بشر نامحدود است. همه آنها را نمی‌توانند ترسیم کنند.
اما به‌هرحال وقتی‌که در یک جامعه‌ای به خصوص مثل جامعه انقلابی ما که این‌همه حادثه نو دارد، این‌همه مسئله نو دارد، این‌همه شگفتی‌های استثنایی در آن مشاهده می‌شود، که نظیر برخی از اینها را ما در کتاب‌ها و در آثار خوانده‌ایم: این شهامت‌ها، این ایثارها، این هوشمندی‌ها، این فداکاری‌ها، این دشمنی‌ها، این دفاع‌های مقدس، این دشواری‌هایی که در کار انتقال یک جامعه از وضع قبلی به وضع ایده‌آل وجود دارد، همه انقلاب‌ها با این مشکل‌ها مواجهند، تمام اینها باید تبیین شود، تمام اینها باید تشریح شود.
چه کس اینها را تصویر خواهد کرد؟ کدام نویسنده قادر است، کدام شاعر قادر است؟ و تازه مگر ما چقدر نویسنده و شاعر داریم؟ کدام بیان رسا و بلیغ لازم است که به مردم خود ما واقعیات زندگی آنها را و حوادث زندگی آنها را تبیین کند، به آنها بگویید تا آنها ببینند، زندگی کنند.
یعنی اگر دست هنر که درواقع تابلوی زندگی را رسم می‌کند، بخشی را انتخاب و آن را درشت و زیبا می‌کند، ترسیم می‌کند و به نمایش درمی‌آورد، اگر وجود آن در جوامع معمولی لازم است، در یک جامعه انقلابی مثل جامعه ما به دلایل فراوان لازم‌تر و ضرورتش بیشتر است. ازجمله، همین حوادث شگفت‌آوری که در جامعه ما هست، مگر می‌توان ترسیم کرد؟ یک خانواده شهید داده را ملاحظه کنید، یک انسان جانباز را در نظر بگیرید، رزمنده‌ای را که خانواده‌ای به جبهه جنگ می‌فرستد مورد مطالعه قرار بدهید، یک شب جبهه را ترسیم کنید و در ذهنتان منعکس بکنید.
هیجان عظیم مردم در دفاع از انقلاب و میهن را با هزاران نمونه و جلوه و اجزاء پراکنده آن به نظر بیاورید. دفاعی را که این ملت و این کشور از خود می‌کند، خصومتی را که دشمنان با این ملت می‌کنند و کینه‌ای را که دشمنان به این ملت می‌ورزند. انتقال انسان‌ها از مراحل بی‌اعتقادی، بی‌ایمانی، کم‌ایمانی یا چسبیدن به زندگی مادی و شخصی، و انتقال به دنیای ملکوتی، فدا شدن در جمع را در نظر بگیرید.
اینها واقعاً هزاران موضوع زنده، مهم، جالب و زیباست که جز دست هنر هیچ چیز نمی‌تواند آن را ترسیم کند و جز زبان هنر هیچ چیز نمی‌تواند آن را بیان کند. اینها را باید با انواع و اقسام هنرها و ازجمله هنر نمایش که یکی از گویاترین و مؤثرترین زبان‌هاست، تبیین کنیم. این یک جهت که در جامعه باید به هنر توجه شود، اهتمام شود. و استعدادها به خدمت گرفته شود.»
هنر نمایش از بسیاری از انواع دیگر هنر؛ زبان رساتر و بلیغ‌تری دارد
«جهت دیگر آن است که به‌هرحال هنر یک خصوصیت بشری است، یک خصوصیت انسانی است. نمی‌توان یک جامعه را تکامل داد اما هنر او را ندیده گرفت، مثل جسمی که بخشی از اعضای او رشد کند و برخی نه. هنر جزو اصلی مجموعه وجود بشری ست. وقتی‌که در یک جامعه بشر بخواهد ازلحاظ مادی، معنوی، فکری و ذهنی کمال پیدا کند، باید هنر در او رشد پیدا کند.
اعتقاد ما این است؛ یعنی این از اصول جهان‌بینی ماست که هنرها باید همه رشد کنند، ازجمله هنر نمایش که از بسیاری از انواع دیگر هنر زبان رساتر و بلیغ‌تری دارد. البته امتیازاتی هم شعر یا قصه یا برخی هنرهای دیگر دارد که نمایش ندارد. اما یقیناً خصوصیاتی هم نمایش دارد که بقیه شعبه‌های هنر فاقد آن است.
لذا بنده قویاً طرفدار این فکر هستم که به هنر نمایش بپردازیم. در گذشته هم ظاهراً این هنر خیلی در جامعه ما بین توده‌ها و قشرهای مردم جا نیفتاده بود، و امروز که روز حضور همه‌جانبه مردم در صحنه‌های زندگی است این هنر باید مردمی شود. و چقدر خوب است اینکه برادران گفتند در خیابان‌ها و گذرگاه‌ها ترتیب داده می‌شود، این کار اگر رواج پیدا کند بسیار کار خوب و جالبی است.
منتها برادرانی که سررشته‌دار این امور هستند توجه کنند که هر چه هنر حساستر و هر چه پیام مهمتر باشد، وسواس و دقت در مورد وسیله ابلاغ این پیام هم باید بیشتر باشد.»
ظریف‌ترین و لمس‌نکردنی‌ترین احساسات و عواطف بشری را هنر تئاتر می‌تواند ارائه دهد
«اولاً روی تکنیک باید خیلی خیلی دقت شود. بهترین حرف‌ها را اگر شما با تکنیک ضعیف زدید و ناهنرمندانه ارائه کردید، ضایع می‌شود و از بین می‌رود. گاهی حرف خوب فقط یکبار فرصت گفته شدن و شنیده شدن دارد، اگر همان یکبار، بد گفته شد دیگر هرگز فرصتی برای خوب گفتن آن پیدا نمی‌شود.
گاهی اوقات چیزهایی را در نمایش‌های تلویزیونی می‌بینیم یا گاهی در نمایش‌های رادیویی حرفی می‌خواهند بزنند، حرف هم حرف بدی نیست، آدم می‌فهمد که حرف خوبی است، ولی آنقدر بد ادا می‌شود که انزجاری که انسان از شیوه ادا پیدا می‌کند، به اصل پیام هم سرایت می‌کند و از آن مطلب هم آدم بیزار می‌شود.
پس تکنیک قوی در کار هنری خیلی مهم است. بهترین مضامین را دست شاعری که شعر بد می‌گوید بسپرید، او مضمون را ضایع خواهد کرد. پس تکنیک قوی شرط اول است، شرط تاثیر است، اصلاً شرط مفید بودن است. یعنی اگر نمایش بد اجرا شد، این تعریف و تمجیدی که من از تئاتر کردم (و خیلی کمتر از حد آن است) دیگر متعلق به آن نمایش نخواهد بود، این تعریف و تمجیدها همه از آن نمایش خوب است، از آن یک ارائه صحیح و قوی است.
نکته دوم مضمون است، مضامینی که امروز انقلاب در فضای جامعه ما خلق کرده، همین مضامین که نمونه‌هایی از آن را عرض کردم: در زمینه جنگ، در زمینه جهاد و آن روح جهادی که امروز بر این ملت مستولی ست.
بنده گاهی با برخی از خانواده‌های شهدا می‌نشینم، توی خانه‌شان روی فرششان و میان محیط حقیقی زندگی خانوادگیشان، پدر، مادر، همسر، برادر و خواهر، فرزند، و می‌گویم که حرف‌های آنها را با ضبط صوت ضبط کنند، خودم گوش می‌کنم که دقیقاً حرف‌های آنها را بشنوم و درست آن ظرافت‌هایش را به دست بیاورم و می‌گویم که آن حالات مختلف را عکس بگیرند، اما مگر کافی ست، مگر قابل تصویر است؟
اینها را شما به نمایش بگذارید، اینها را شما نشان بدهید. شما می‌توانید، هنر می‌تواند و هنر تئاتر خوب می‌تواند، چون به اعتقاد من ظریف‌ترین و لمس‌نکردنی‌ترین احساسات و عواطف بشری را هنر تئاتر و بازیگری خوب در نمایش می‌تواند ارائه دهد. و شما می‌توانید این کار را بکنید. این نقش شماست.»
الزامی ندارد تئاتر زبان ابهام و رمزی و رازآلود داشته باشد
همچنین حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در سال ۱۳۹۴ طی دیدار با دانشجویان ضمن تأکید بر درک و بیان مفاهیم حقیقی اسلام با زبان هنر به اهمیت هنرهای نمایشی پرداختند. مقام معظم رهبری در صحبت‌هایشان به تأثیرگذاری این هنر اشاره داشتند و خواستار نمایش مفاهیم اسلامی در تئاتر شدند.
ایشان فرمودند: «متأسفانه در محیط هنری ما، تئاتر از اول هم بد متولد شده. یعنی تئاتر ما، یا تئاتر لغو بیهوده بوده، یا تئاتر اعتراضیِ بی‌جهت یعنی بدون سمت‌وسوی درست. تئاتر یعنی بازیگری جلو چشم بیننده درصحنه. برخلاف سینما، برخلاف فیلم که فقط روی پرده شما یک‌چیزی را می‌بینید، اینجا در تئاتر، انسانْ، انسان‌ها را حس می‌کند، حرفشان را از زبان خودشان می‌شنود... خیال می‌کنند که تئاتر حتماً بایستی زبان ابهام و رمزی و رازآلود داشته باشد که چنین چیزی نیست؛ الزامی ندارد تئاتر زبان ابهام و رمزی و رازآلود داشته باشد.»
به گزارش ایکنا؛ از سال ۱۹۶۱ و به پیشنهاد انستیتو بین‌المللی تئاتر (ITI)، سالانه روز جهانی تئاتر در تاریخ ۲۷ مارس (هفتم فروردین) جشن گرفته می‌شود. پیام سالانه این روز هر سال توسط یکی از صاحب‌نظران و هنرمندان عرصه تئاتر انتخاب می‌شود و به تأثیر و تقابل تئاتر در عرصه بین‌المللی اختصاص دارد. هم‌زمان با روز جهانی تئاتر، در کشورمان نیز مطابق تقویم فرهنگی و در هفتم فروردین شاهد گرامی داشت روز ملی هنرهای نمایشی هستیم.
ادوارد آلبی، آگوستو بوال، ژان کوکتو، آرتور میلر، پابلو نرودا و... ازجمله افرادی بودند که پیام روز جهانی تئاتر را نوشته‌اند. پیام روز جهانی تئاتر در سال 2023 به قلم «سمیحه ایوب» بازیگر و مدرس تئاتر مصری نوشته شده و در ایران نیز پیام روز ملی هنرهای نمایشی در سال 1402 توسط استاد اسماعیلی خلج نمایشنامه‌نویس، کارگردان و بازیگر پیشکسوت تئاتر، سیما و تلویزیون نگاشته شده است.
انتهای پیام
