12 حلقه مفقوده درک مفاهیم قرآنی در جلسات قرآن

ولی‌الله مهدوی‌فر، استادیار گروه معارف دانشگاه پیام نور طی یادداشتی که آن را در اختیار ایکنا قرار داده است در راستای سخنان مقام معظم رهبری در ابتدای ماه مبارک رمضان امسال و تأکید معظم‌له بر توجه به مفاهیم قرآنی در جلسات قرآنی، به معرفی 12 مورد که منجر به مغفول ماندن درک مفاهیم قرآنی در جلسات شده، پرداخته است. مشروح این یادداشت در ادامه آمده است.

هدف از تنزیل قرآن کریم رشد دادن انسان برای ملاقات خداوند و گره‌گشایی از شئونات زندگی فردی و اجتماعی اوست و قرآن برای رفع نیازهای انسان در دو ساحت روح و تن راهکارهایی را ارائه داده و انبیاء و اولیاء خود را مأمور تبیین این راهکارها کرده است. اما قرآن در مرحله اول خود را بیانگر این نیازها و پاسخ به نیازها می‌داند. لذا در عصر نزول قرآن کریم برای تحقق این مهم، جلسات متعدد پیامبر اکرم(ص) با مردم قابل توجه بود که آن محافل که با نزول قرآن و تبیین آیات از سوی پیامبر همراه بود به انگیزه مردم در استماع آیات می‌افزود و خداوند متعال با پاسخگویی به نیازهای مردم که به پیامبر عرضه می‌داشتند از طریق قرآن مردم را به مطالعه قرآن بیش از پیش تشویق می‌کرد.

علاوه بر آشنایی مردم عصر نزول با زبان قرآن، اطاعت‌پذیری و ولایت‌پذیری مسلمانان عصرِ آن حضرت را مهم‌ترین عنصر فهم قرآن می‌توان به شمار آورد زیرا مستکبرینی که با زبان قرآن آشنا بودند توانایی فهم قرآن را نداشتند. امروزه بعد از گذشت چندین قرن از نزول قرآن و زیادشدن مسائل و نیازهای بشر، قرآن باید پاسخگوی نیازهای وی باشد و یکی از راهکارهای دست‌یابی به پاسخگویی قرآن مراجعه و مطالعه قرآن کریم است و این مهم می‌تواند از طریق جلسات و محافل قرآنی به مردم ابلاغ شود.

به نظر راقم سطور منظور از جلسات قرآن جلسات غیر از درس‌های تخصصی دانشگاهی و حوزوی است. حال مسئله این است که چرا جلسات قرآنی جامعه ما این مهم را نتوانسته محقق سازد و اینکه چگونه می‌توانیم جلسات را برای فهم و درک عموم مردم مهیا سازیم؟ برای دریافت این دو سوال یادآوری چند نکته ضروری است:

1 - آنچه که قابل مشاهده است این است که جلسات عمومی قرآن در شهرهای مختلف فاقد سیاست‌گذاری روش‌مند در راستای ترویج مفاهیم قرآنی است و این مهم می‌تواند از طریق سازمان‌های متولی تبیین و برای اجرا در اختیار نهادهای مردمی متولی جلسات و قاریان قرآن گذاشته شود.

2 - متأسفانه در برخی موارد مشاهده می‌شود بعضی از جلسات قرآنی در شهرها به صورت تخصصی در حوزه نغمات و تجوید و به قولی سطح‌بندی شده است و این عنصر، عامل دور شدن اغلب مردم از بهره‌مندی از این فضا شده است.

3 - عدم آشنایی برخی قاریان قرآن با تفسیر و مفاهیم قرآن و روش تفسیری مفسران بعضاً موجب مغفول ماندن این مهم در جلسات قرآنی است. همین امر موجب عدم ایجاد انگیزه در مستمعین شده، چنانچه قاری و مدیر جلسه با تفسیر و مفاهیم قرآن آشنا باشد قبل از قرائت نکات و احکام آیات را برای مستمعین تبیین نموده و آنها در حین تلاوت از لذت وافر بهره‌مند خواهند شد.

4 - متأسفانه در برخی جلسات قاریان قرآن در تلاش هستند تا از لحاظ آواز، تجوید و در سطح بالا موسیقی تلاوت خود را تنظیم کنند تا از مدیر جلسه و همچنین از مستمعین تشویقی دریافت نمایند و این همان تخصصی شدن جلسات قرآن و موضوعیت پیدا کردن موسیقی قرائت است. این امر موجب سوق داده شدن قاریان و مستمعین به این سمت شده است و بحث درک مفاهیم جنبه فرعی پیدا کرده است.

7 - فقدان برنامه‌های الگویی در صدا وسیما به‌ویژه در شبکه‌های قرآنی و دینی صدا و سیما یکی دیگر از موضوعاتی است که در این زمینه باید به آن اشاره کرد. لذا ضرورت دارد صدا و سیما در این راستا به مجامع، نهادها و فرهیختگان قرآنی فراخوان اعلام کرده و طرح‌های نو را دریافت و پس از بررسی، بهترین‌ها را در سطح ملی اجرا کند.

حلقه‌های مفقوده درک مفاهیم در محافل قرآنی

1 - تشکیل جلسات عمومی قرآن با توجه ویژه به تفسیر عصری و مفاهیم و تدبر.

2 - مدیریت جلسات از سوی یک قاری و یک عالم تفسیر و مفاهیم.

3 – روش‌مند بودن جلسات در قرائت قرآن.

4 - فهم آیات و تبدیل دانش‌های معقول قرآنی در عرصه‌های مختلف در جلسات موضوعیت داشته باشد.

5 - مدیران جلسه دغدغه درک مفاهیم قرآن را مجدانه پیگیری و دلسوزانه و به صورت نیازمحور به مستمعین بازگو و تبیین کنند.

6 - جلسات قرآن مکانی برای پاسخگویی به نیازهای عموم مردم تبدیل شود؛ بهترین مکان برای تشکیل جلسات مساجد هستند که می‌تواند پایگاه قرآنی به شمار آید.

7 - صدا و سیما و به‌ویژه شبکه قرآن به صورت طرحی خلاقانه اقدام به برنامه‌سازی در این راستا نموده و سیاست‌گذاری نوآورانه‌ای را به مردم ارائه دهد.

8 - حلقه مفقوده دیگر و مهم در درک مفاهیم قرآنی فقدان انگیزه در فهم معانی قرآن است که بایستی جامعه دانشگاهی و حوزوی در جلسات این مهم را به مردم از طریق رسانه‌ها و جلسات ابلاغ کنند.

9 - جلسات و محافل قرآنی از انحصار آواز، نغمات و تجوید خارج شده و علاوه بر پرداختن به آن موارد، درک معانی و مفاهیم را اصل و آشنایی با نغمات و موسیقی و تجوید را دانش آلی برای تحقق تأثیرگذاری بدانند.

10 - تشویق قاریان و فعالان مفاهیم و تفسیر قرآن در جلسات و ایجاد جایگاه ویژه در مسابقات برای افراد این حوزه.

11 - دخالت دادن دانشگاه‌ها و حوزه‌ها در تشکیل جلسات مستمر قرآن.

12 - تشکیل دبیرخانه دائمی تلاوت برای بررسی تخصصی مواردی از قبیل سیاست‌گذاری، بررسی میزان تأثیرگذاری جلسات قرآن، گسترش آنها در بین عموم مردم خاصه جوانان، مطالعه روش‌های مدیریت جلسات جهت دریافت طرح‌های نو در حوزه گسترش مفاهیم و معانی قرآن در یک نهاد مردم نهاد نه دولتی.