اوضاع اجتماعی مسلمانان پیش از قیام امام حسین(ع)

ابوالقاسم فاتحی‌، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، همزمان با دهه اول ماه محرم به بازخوانی جامعه‌شناختی نهضت کربلا و نقش امام حسین(ع) در احیای اسلام نوپا پرداخته و در اختیار ایکنا قرار داده است که به صورت روزانه برای مخاطبان منتشر می‌شود. در ادامه بخش نخست این سلسله‌ یادداشت‌ها از نظر می‌گذرد.

تاکنون درباره نقش و تأثیر نهضت کربلا و نقش بی‌بدیل امام‌حسین(ع) در تجدید حیات دین پیامبر(ص) و جلوگیری از تحریف و استحاله اسلام نوپای محمدی در برابر اسلام سفیانی و معاویه‌ای و اسلام یزیدی آثار زیادی در داخل و خارج از ایران نوشته شده است که در آن نویسندگان و پژوهشگران جوامع اسلامی و خاصه تشیع کوشیده‌اند، در حد بضاعت علمی و دامنه وسعت دانش خود، فهم و درک و شناختی را از زوایای آشکار و پنهان قیام امام حسین(ع) به مخاطبان خود عرضه کنند. برخی نگاهشان صرفاً تاریخی، برخی روایی، برخی فلسفی و عقلی، برخی کلامی، برخی معرفتی و عرفانی و برخی هم نگاه‌های تلفیقی به این رخداد بی‌نظیر همیشه زنده در تاریخ گذشته و حال و آینده بشریت داشته‌اند.

اگر خداوند توفیقی عنایت بفرمایند، قصد دارم نگاهی جامعه‌شناختی به نهضت کربلا و قیام امام حسین(ع) کوتاه و مختصر تا روز دهم، عاشورا داشته باشم. در این بازخوانی، منبع اصلی بنده کتاب «مقتل الحسین» از علامه مرحوم سید مرتضی عسکری است که از سوی جناب آقای محمد رئیسی، تنظیم شده است و مؤسسه علمی و فرهنگی علامه عسکری آن را در سال ۱۳۹۳ به چاپ رسانده است. طبیعی است که از دیگر آثار نویسندگانی چون استاد شهید مرتضی مطهری و یا دیگر نویسندگانی که در این زمینه کتاب یا مقاله نوشته‌اند و بنده قبلا مطالعه کرده‌ام نیز استفاده می‌شود، اما مبنای اصلی کتاب یادشده از علامه عسکری است.

هدف اصلی در این یادداشت‌ها، بازنمایی اهداف اصلی نهضت کربلا و قیام امام حسین در سال ۶۱ هجری قمری در قاب سال ۱۴۴۵ قمری و ۱۴۰۲ شمسی از مسایل سیاسی و اجتماعی ایران ۱۴۰۲ و مسایل کلان سیاسی و فرهنگی جهان اسلام‌ در منطقه و در دنیای کنونی با محوریت انقلاب اسلامی و نظام جمهوری اسلامی ایران و نقش بی‌بدیل امام خمینی در تأسیس نظام جمهوری اسلامی ایران و مقام معظم رهبری در تداوم راه و مسیر امام خمینی در حدود سه دهه اخیر است.

بخصوص تأکید بر وظیفه محبان حسینی و عاشقان کربلایی است که با معرفت و شناخت صحیح در خیمه‌ها و چادرها و مناسک و مراسم عاشورا شرکت کنند، چراکه مناسک تهی از معرفت و عشق، چه‌بسا خصلت بومرنگ پیدا کند و علیه خود عمل کند.

اوضاع اجتماعی عرب پیش از اسلام نظام سیاسی و اجتماعی و فرهنگی مردم جزیره العرب پیش از اسلام عمدتاً نظامی قبیلگی، طایفه‌ای و به نوعی مبتنی بر قشربندی‌های طبقاتی بود. فاقد نظام حکومتی و فرهنگ شهروندی و قانون‌مداری بودند و حمله و غارت و چپاول در بیابان‌ها و گردنه‌ها و سرقت تجارت و زراعت دیگران، مبنای روابط بین قومی آنان بود. یکدیگر را اسیر می‌کردند و در بازارهای اطراف مکه مانند بازار «عکاظ» اسیران و اموالشان را می‌فروختند و از این راه امرار معاش می کردند.

اوضاع اجتماعی مسلمانان پیش از قیام امام حسین(ع) بنابر نقل علامه عسکری عبارت است از؛ اول؛ اشاعه تهمت و افتراء، دوم؛ تجارت و سرگرمی‌های لهو و بیهوده و به عبارتی اوقات فراغت پوچ و آلوده به فساد، سوم؛ نفاق و دورویی در میان برخی از صحابه پیامبر(ص)، چهارم؛ اقدام به ترور ناموفق پیامبر(ص) در جریان بازگشت از غزوه تبوک یا جریان بعد از غدیر، پنجم؛ بیماری وفات پیامبر و سپاه اسامه و تخلف افرادی چون ابوبکر، عمر، ابوعبیده، عبدالرحمان بن عوف، سعدبن ابی وقاص و دیگر بزرگان و مشاهیر صحابه، ششم؛ هنگام وفات پیامبر(ص) و جمله حسین کتاب الله، عمر در وقتی پیامبر دستور دادند «بیایید تا برای شما چیزی بنویسم که پس از آن هرگز گمراه نشوید» اما متأسفانه آنان که می‌دانستند پیامبر چه می‌نویسد، گفتند «حسبنا کتاب الله» و اتهام هذیان‌گویی به پیامبر دادند.

هفتم، ماجرای سقیفه و دودستگی مردم با این اوضاع پس از رحلت پیامبر اکرم(ص) آن اتفاق افتاد که نباید رخ می داد و با وجود همه تلاش‌های آشکار و پنهان و مستقیم و غیر مستقیم پیامبر بر جانشینی امیرالمؤمنین علی(ع)، اما جریان رهبری در مسیر انحراف و استحاله و بازگشت به دوران پیش از بعثت قرار گرفت و بدین‌گونه بسترهای سیاسی و اجتماعی قیام امام حسین(ع)، آرام آرام پس از رحلت پیامبر(ص) آغاز و در زمان حکومت یزید به اوج خود رسید و امام حسین(ع) راهی جز قیام برای زدودن این همه انحراف و استحاله و تحریف از دین و آیین و مکتب جدشان، نداشتند، انحرافات به نام اسلام اما علیه اسلام آن قدر وسعت و شدت گرفته بود که به جز قیام و نهضت کربلا هیچ چیز دیگری آن را پاک و منزه و تطهیر نمی‌کرد.