7 سال جهاد علمی پژوهشگاه ابن‌سینا برای «پایان ناباروری»

علی صادقی‌تبار، مدیر مرکز درمان ناباروری و سقط‌ مکرر پژوهشگاه ابن‌سینا‌ در گفت‌وگو با ایکنا به تشریح فعالیت‌هایی پرداخت که در این مرکز برای کمک به زوج‌های نابارور صورت می‌گیرد و با اشاره به اینکه «پایان ناباروری» شعار پژوهشگاه ابن‌سیناست، به تشریح نحوه تحقق این شعار پرداخت که در ادامه با هم می‌خوانیم.

ایکنا ـ چه نیازی در جامعه موجب راه‌اندازی مرکز ناباروری و سقط‌ مکرر پژوهشگاه ابن‌سینا شد؟

در همه کشورهای دنیا آمار ناباروری درصد قابل توجهی دارد. این آمار در کشورهای در حال توسعه که با عوامل زیان‌آور محیطی و عواملی که می‌تواند بر روی باروری تأثیر سوء داشته باشد شدیدتر است، بیشتر بوده و به مراتب اهمیت بیشتری دارد. از سوی دیگر کشور ما چند سالی است با مشکل حفظ حرم جمعیتی مواجه است و به عبارتی جامعه ما به سمت کهنسالی پیش می‌رود و افراد جوان در سن متعارف ازدواج نمی‌کنند و وقتی هم که ازدواج می‌کنند فرزندآوری ندارند و در نهایت همه این مسائل منجر به این می‌شود که در سال‌های آینده جمعیت جوان رو به افول برود و کهنسالی و کاهش جمعیت خطری است که ما را تهدید می‌کند.

اینها مواردی بود که جهاددانشگاهی را بر آن داشت که به موضوع مهم درمان ناباروری ورود کند تا با کمک به حفظ سلامت خانواده و جامعه معضل ناباروری در کشور را کاهش دهد. متأسفانه از هر پنج زوج یک زوج مشکل ناباروری دارد و ما امیدواریم بتوانیم این مشکل را درمان کنیم.

ایکنا ـ آیا پژوهشگاه ابن‌سینا پژوهش‌هایی در حوزه پیشگیری هم دارد یا در تلاش برای ارائه راهکارهایی برای پیشگیری از ناباروری نیز هستید؟

عوامل متعددی بر روی ناباروری تأثیر دارد و با یک راهکار ساده یا پیشنهادی که فقط یک عامل را تحت پوشش قرار می‌دهد، پیشگیری کارساز نیست. در پژوهشگاه ابن‌سینا بر روی عوامل ایجاد ناباروری، هم کار پژوهشی و تحقیقاتی صورت می‌گیرد و هم کار درمانی؛ اما تنوع این عوامل و مؤلفه‌هایی که می‌تواند ناباروری ایجاد کند موجب شده که نتوانیم به همه این عوامل بپردازیم. برای مثال وقتی که ناباروری یک زوج تشخیص داده می‌شود، براساس آمار جهانی 40 درصد علت ناباروری در خانم است، 40 درصد علت‌ها در آقایان پیدا می‌شود و 20 درصد یا علت ناشناخته دارد و یا اینکه هر دو زوج مبتلا هستند. این آمار جهانی است و وقتی که بررسی می‌شود اشکال خانم یا آقا چیست هر کدام عوامل متعددی را می‌توانند داشته باشند که منجر به ناباروری می‌شود.

بخشی از این عوامل آناتومی است یعنی وضعیت رحم و تخمدان‌ها در خانم و در وضعیت بیضه‌ها در آقایان و یا وجود بیماری‌هایی که به شکل آناتومی باعث عارضه ناباروری شده، اختلالات هورمونی در خانم و آقا نیز می‌تواند اشکالاتی از جنس ایمونولوژی(ایمنی‌شناسی) ایجاد کند به این ترتیب که وجود عوامل مزاحمی که با باروری آنتی‌بادی‌ها یا واکنش‌های ایمنی در بدن ایجاد و منجر به ناباروری شود. ناباروری همچنین می‌تواند ناشی از عوامل مختلف ژنتیکی باشد مثلاً در آقایان سندرم ترنر چنین عارضه‌ای ایجاد می‌کند و در خانم‌ها دلایل مختلفی که منجر به سقط جنین می‌شود موجب ناباروری می‌شود.

ناباروری همچنین می‌تواند ناشی از عوامل و بیماری‌های عفونی، اختلالات انعقادی و بیماری‌‌های دیگری که ممکن است هر کدام بر قوای باروری فرد تأثیر بگذارند، باشد که هر کدام از اینها درمان‌های خاص خود را نیازدارد. فعالیت‌های پژوهشگاه ابن‌سینا و مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا بر این پایه استوار شده که ناباروری با هر علتی که باشد باید آن را بشناسیم و تشخیص دهیم و راه درمانی که عامل مزاحم باروری را حذف یا نقش آن را کم کند را پیدا کنیم و در کنار اینها اگر نیاز است یک درمان کلاسیک ناباروری را در کنار حذف عامل مزاحم برای بیمار انجام دهیم.

تمام این فعالیت‌ها منجر به شکل‌گیری یک مرکز بزرگ شده که همه اقدامات مورد نیاز از مراحل تشخیص تا درمان و حتی مراقبت‌های بعد از باردار شدن در بارداری‌های ناشی از IVF که بارداری پرخطر محسوب می‌شوند را انجام می‌دهد. پژوهشگاه ابن‌سینا همه این اقدامات را طراحی و کنار هم چیده تا بتواند خدمات خوبی را به پدرها و مادرها بدهد و نتیجه کار ما تولد فرزند سالم است.

ایکنا ـ چند درصد از درمانی که در مرکز ابن‌سینا انجام می‌شود منجر به دنیا آمدن فرزند سالم می‌شود؟

در هر سیکل درمانی بین 35 تا 40 درصد درمان‌ها موفقیت‌آمیز است که آمار خوب و قابل توجهی است. اگر پدر و مادری از یک روش درمانی استفاده کردند و صاحب فرزند شدند، هدف ما تحقق یافته اما اگر موفق به فرزندآوری نشدند متخصصان مربوطه حتماً روش درمان بعدی را پیشنهاد می‌کنند و حتی اگر درمان دوم یا سوم نتیجه نداد درمان دیگری ارائه می‌شود و این روند ادامه پیدا می‌کند تا به نتیجه مطلوب برسیم.

ایکنا ـ زوج‌های نابارور چند بار و چند روش را باید امتحان کنند تا باردار شوند؟

نکته‌ای که وجود دارد این است که یک زوج بارور هم اساساً قرار نیست هر بار که اقدام می‌کند، صاحب فرزند شود؛ تعریف زوج نابارور این است که فردی که یک سال پیاپی به موقع و به درستی در زمان مناسب اقدام به فرزند داشتن کرده و موفق نشده است؛ یعنی بعد از یک سال به این زوج، نابارور گفته می‌شود و زوجی که در ماه دهم یا یازدهم اقدام به باروری، باردار شوند یک بارداری طبیعی را دارند.

وقتی در بارداری طبیعی می‌دانیم که هر بار اقدام موجب بارداری نمی‌شود باید بدانیم که در IVF نیز هر بار اقدام می‌تواند منجر به موفقیت در بارداری نشود و این کاملاً طبیعی و فیزیولوژیک است. به همین دلیل ما معتقد هستیم ناباروری چنانچه با روش‌های درست و توسط برنامه‌های صحیح درمانی پیگیری شود حتماً قابل درمان است و ما از روش‌های مختلفی که برای درمان ناباروری داریم می‌توانیم استفاده کنیم و ناباروری را درمان کنیم. «پایان ناباروری» شعار پژوهشگاه ابن‌سینا است که بیش از هفت سال است این شعار را مطرح کرده و به آن پایبند است.

ایکنا ـ یعنی پژوهشگاه ابن‌سینا توانمندی ارائه همه روش‌های درمان ناباروری در جهان را دارد؟

بله؛ هیچ روش درمانی در هیچ کجای کره زمین نیست که پژوهشگاه ابن‌سینا با آن آشنا نباشد و نتواند از آن استفاده کند. تمامی روش‌های درمانی کلاسیکی که در روی کره زمین وجود دارد با بهترین شکل، فرایندها و تکنولوژی‌ها در اختیار متخصصان پژوهشگاه است و از آنها بهره برده و درمان‌ها را بر مبنای آن اجرا می‌کنند.

ایکنا ـ آیا روش‌های جدید درمانی نیز ارائه کرده‌اید؟

ما براساس آخرین یافته‌ها و مرزهای دانش در حوزه درمان ناباروری حرکت می‌کنیم و در برخی از حوزه‌ها نیز حرف نو و جدید برای درمان داریم و در برخی از حوزه‌ها پیشرو هستیم. مثلاً برای درمان بیماری‌ اندومتریوز که درصد زیادی از بانوان نابارور مبتلا به آن هستند در مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا مرکز بسیار پیشرفته و مجهزی با بهره‌مندی از جراحان به نام و توانمندی وجود دارد که این بیماری را درمان می‌کنند؛ یا بخش درمان‌های جایگزین پژوهشگاه که با استفاده از فرایندهای اخلاقی، حقوقی و پزشکی خدمات را ارائه می‌دهد و خانواده‌‌های زیادی با اطمینان خاطر از این خدمات صاحب فرزند می‌شوند.

همچنین کلینیک سلول‌درمانی ما براساس آخرین یافته‌های علمی در ارتباط با استفاده از سلو‌ل‌های بنیادی و تأثیر آن بر قوای باروری بانوان طراحی شده و افرادی که اندیکاسیون استفاده از این تکنیک را دارند از آن بهره‌مند می‌شوند و می‌توانند موفقیت درمانی را تجربه کنند.

ایکنا ـ آیا به گردشگران سلامت نیز خدمات ارائه می‌دهید؟

پژوهشگاه ابن‌سینا واحد بین‌المللی فعالی دارد و بیمارانی که از خارج از کشور با انگیزه‌های مختلف به ما مراجعه می‌کنند پذیرفته می‌شوند و ما قابلیت ارائه این خدمات به بهترین شکل و مناسب حال گردشگری که مدت زمان محدودی در کشور ما حضور دارد را طراحی و اجرا می‌کنیم. در همین راستا مترجمانی مسلط به فرایندهای درمان حضور دارند که هم نقش مترجم و هم نقش مشاور را برای بیماران بازی می‌کنند و این خدمات را در اختیار بیماران قرار می‌دهند.

بیماران ایرانی که مقیم خارج از کشور هستند یا یکی از زوجین ایرانی است در بسیاری از مواقع با اطلاع از توانمندی متخصصان کشورمان برای درمان به ایران مراجعه و این خدمات را دریافت می‌کنند. تعداد زیادی غیر ایرانی نیز هستند و ایرانیان مقیم خارج از کشور با اطلاع از کیفیت خدمات درمانی در ایران برای درمان به ایران می‌آیند.

ایکنا ـ ابن‌سینا چگونه در دنیای پر از تحول و رقابت خود را به روز نگه می‌دارد و همچنان جایگاه علمی خود را حفظ می‌کند؟

ما دو مؤلفه و اهرم مهم در اختیار داریم؛ این دو عامل بلامنازع است و رقابت در آن معنا پیدا نمی‌کند. عامل اول تجربه، توانمندی و تبحر کیفی تیم پزشکی و متخصصان ماست. ما از جنین شناسان متبحر و توانمند که در سطح کشور حرف نو برای گفتن دارند، توانمند هستند و خدمات را خوب ارائه کنند بهره‌مند هستیم. این متخصصان سالیان سال است که خدمات را با کیفیت خوب در مجموعه ابن سینا ارائه می‌کنند. حضور تیم قوی و مشاورانی که در هنگام نیاز به مشاوره پزشکی از سایر تخصص‌ها به کمک تیم درمانگر می‌آیند و امکانات و ابزاری که در اختیار مجموعه ابن‌سیناست و اعتمادی که مردم دارند مؤلفه‌ای اول موفقیت ماست.

مؤلفه دوم، قیمت مناسب و پایین خدمات درمان ناباروری است. قیمتی که ما در کشورمان به بیماران بین‌المللی ارائه می‌کنیم جزو پایین‌ترین و کف قیمت درمان در دنیاست. حتی هندوستان که به عنوان یک صنعت و تجارت خدمات پزشکی را در حجم بالا ارائه می‌کند قیمت خدماتش برابر یا کمی بیشتر از ایران است. در مابقی کشورها خدمات درمانی ناباروری از قیمت ایران خیلی بیشتر است.

بیماران ایرانی نیز قیمت خیلی پایین خدمات درمان ناباروری را با ارزهای حمایتی و حمایت‌هایی که دولت از بیماران انجام می‌دهد و پوشش‌های بیمه‌ای دریافت می‌کنند. همچنین جاذبه‌های گردشگری کشور ما با قیمت‌های نازل و پایین موجب می‌شود گردشگران خارجی که برای درمان به ایران می‌آیند از این جاذبه‌های گردشگری در کنار یک دوره درمان ناباروری بهره ببرند. بیماران بین‌المللی با این قیمت نمی‌توانند خدمات گردشگری سلامت و توریسم را کنار هم در هیچ کجای دنیا دریافت کنند.

ایکنا ـ چه مشکلاتی در حوزه ارتقای گردشگری سلامت داریم؟

حمایت‌های دولتی و بالادستی برای بیمارانمان کم داریم. از سوی وزارت امور خارجه باید تسهیلاتی برای اطلاع‌رسانی در کشورهای مبدأ و ورود بیماران خارجی به کشور هماهنگ و تمهیداتی در این خصوص اندیشیده شود. در بسیاری از مواقع این بیماران نه از طریق اطلاع‌رسانی رسمی بلکه از طریق اطرافیان و شنیده‌هایشان با توانمندی کشور ما در حوزه درمان ناباروری آشنا می‌شوند. در حالی که دولت‌های کشورهایی که در گردشگری سلامت فعال هستند اطلاع‌رسانی را بر عهده می‌گیرند و زیرساخت‌های مناسبی مثل پروازهای حمل و نقل بیماران از شهری به شهر دیگر را با قیمت‌های مناسب ارائه می‌کنند تا گردشگری سلامت رونق بیشتری گیرد.

امیدواریم با هماهنگی وزارت امور خارجه، وزارت بهداشت و وزارت میراث فرهنگی که متولیان این حوزه هستند این اقدامات برنامه‌ریزی شود. متأسفانه چند سالی است که روند تسهیل گردشگری سلامت با سرعت و سهولتی که انتظار می‌رود انجام نمی‌شود و جای خالی متولی دولتی که بتواند این فرایند را راهبری کند، خالی است.  

ایکنا ـ آیا در حوزه درمان ناباروری نیز با مشکل مهاجرت پزشک و پرستار مواجه هستیم؟

بحث مهاجرت نخبگان و افراد تحصیل کرده مسئله‌ای فراگیر و عمومی است. ما تلاش می‌کنیم با تربیت و دعوت به کار همکاران حاضر و توانمندی که بتوانند در این حوزه‌ها فعالیت کنند، این نقیصه را تا حدی جبران کنیم. مهاجرت پزشکان که به هر دلیلی تصمیم به ترک وطن می‌‌گیرند به این حوزه آسیب می‌زند به خصوص اینکه این کار پیچیده و روش درمان سختی است و تجربه متخصصان برای درمان بیماران بعد از سال‌ها تلاش ارزشمند کسب می شود و وقتی یک متخصص با این همه تجربه از یک مجموعه درمانی کم می‌شود واقعاً آسیب مهمی به آن مجموعه وارد می‌شود که البته ما سعی می‌کنیم با جذب افراد و تنظیم برنامه‌های بلند مدت به خصوص برای آنهایی که آستین بالا زده و همراه مجموعه‌‌های درمانی هستند، برنامه‌ریزی خوبی داشته باشیم تا خدمات ما با آسیب مواجه نشود.

ایکنا ـ بهترین توصیه‌ای که می‌توان به زوج‌ها برای عدم مواجهه با ناباروری کرد چیست؟

من همیشه این مسئله را یادآوری می‌کنم به این امید که به فرهنگ تبدیل شده و از سوی جوانان کشور مورد استقبال قرار گیرد. جوان‌های ما باید بدانند که فرصت‌های باروری و فرزنددار شدن محدود است. اکنون که فرهنگ ازدواج در سنین بالا بیشتر شده، باید بدانیم که فرصت‌ها به سرعت باد می‌گذرد. شاید برخی مواقع به خصوص بانوان به گمان اینکه فرصت زیادی دارند آگاه نباشند که فرصت‌های آنها در سنین بالای 35 سال به سرعت می‌گذرد و به سرعت ممکن است توانایی باروری خود را از دست بدهند به همین دلیل توصیه ما این است که جوانانی که تصمیم به ازدواج می‌گیرند از همان بدو زندگی برنامه فرزندآوری خود را تنظیم کنند و فرزندآوری را به سال‌های بعد واگذار نکنند و اگر به هر دلیلی امکانات فرزندآوری آنها فراهم نیست و برنامه‌های آنها اجازه نمی‌دهد صاحب کودک شوند، از توانمندی باروری خود با مراجعه به یک مرکز و بررسی‌های اولیه مطمئن شوند.

شانس فرزنددار شدن با بالا رفتن سن به صورت لگاریتمی کاهش پیدا می‌کند و قرار نیست مادری که 35 سال دارد با مادری که 40 سال دارد هر دو شانس برابری داشته باشند و مادری که سن بالاتری دارد به مراتب شانس باروری او کاهش پیدا می‌کند.

گفت‌وگو از زهرا ایرجی