اصطلاحات سایر علوم را بر قرآن حاکم نکنیم + عکس و صوت

به گزارش خبرنگار ایکنا، دومین جلسه از کارگاه آموزشی تدبر در قرآن کریم به صورت حضوری و با تدریس سیدمحسن میرباقری، کارشناس تفسیر قرآن و مدرس دانشگاه، ویژه مربیان و مدرسان کلاس‌های مفاهیم، تفسیر و تدبر در قرآن و تمامی علاقه‌مندان به درک بهتر مفاهیم مصحف شریف از سوی فرهنگسرای قرآن برگزار شد.

میرباقری با اشاره به خلاصه مطالب ارائه شده، گفت: تدبر از ماده «د ب ر» یعنی پشت چیزی قرار گرفته، آمده است و باید این مفهوم در معانی تدبر لحاظ شود. باب تفعّل باب متابعه و پذیرش است، یعنی حالت پشت سر قرار گرفتن را پذیرفتن یعنی این حالت را ایجاد کردند. متناسب با این مفهوم، سه معنا را در می‌یابیم؛ تفسیر موضوعی و اینکه درباره یک موضوع، آیات را پشت سر هم چینش کردن (که همان تفسیر قرآن به قرآن است که المیزان نیز به آن گرایش دارد). معنای دوم این است که قرآن را که خوانید چندین بار برگردید به عقب و در آیات دقت کنید و از آیات قرآن به راحتی رد نشوید. تدبیر از باب تفعیل است یعنی پشت سر هم چیدن به صورت حکیمانه.

بیشتر بخوانید؛

فهم اولیه قرآن را از عامه مردم دریغ نکنیم + عکس و صوت

وی با اشاره به مثال‌هایی در این زمینه و توجه به چینش کلمات در آیه 23 سوره مؤمنون و سوره تحریم ادامه داد: توجه به این نکته یعنی «الف و لام‌ها» به جای ضمیر مضاف الیه در خیلی از جاها، مشکل تفسیری حل می‌شود و توجه به اصطلاحات قرآنی، بسیار مهم و حائز اهمیت است. برای فهم قرآن باید بسیار مراقب باشیم که اصطلاحات سایر علوم را بر قرآن حاکم نکنیم. هر علمی برای خود اصطلاحاتی دارد که اهل و صاحب هر دانش با آن اصطلاح با هم حرف می‌زنند و اگر آن اصطلاح را در علم دیگر ببریم، خلط می‌شود.

میرباقری با تأکید بر اینکه اصطلاحات قرآن را باید از قرآن بگیریم، اضافه کرد: خلق و ابداع اصطلاحات برای قرآن صحیح نیست، لذا لازمه تدبر در قرآن، گرفتن اصطلاحات از خود قرآن است تا به اشتباه گرایش پیدا نکنیم. قرآن را نباید طبق اصطلاحات فلسفی و کلامی معنا کنیم، قرآن خود برای خود اصطلاحات دارد.

این کارشناس تفسیر با اشاره به بخش دوم آیت‌الکرسی(آیه 257 سوره بقره) که خداوند طی آن شش مبحث را بیان می‌کند که این هنرمندی عجیب قرآن است، گفت: «اللَّهُ وَلِی الَّذينَ آمَنوا يُخرِجُهُم مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النّورِ»، ولایت از آن خداوند است و باری تعالی مؤمنین را با ولایت خود از ظلمت خارج می‌کند و به نور می‌برد. سومین بحث «وَالَّذينَ كَفَروا»، چهارمین موضوع «أَولِياؤُهُمُ الطّاغوتُ»، پنجمین موضوع «يُخرِجونَهُم مِنَ النّورِ إِلَى الظُّلُماتِ» و آخرین بحث «أُولٰئِكَ أَصحابُ النّارِ ۖ هُم فيها خالِدونَ». این شش بحث با هم متصل و پیوسته هستند.

وی با اشاره به اینکه ولایت یعنی حق سرپرستی و تصرف. یعنی هیچکس بر هیچکس حق سرپرستی و امر و نهی ندارد جز خداوند یکتا افزود: یعنی ولایت اصالتا و به ذات از آن خداست، حتی وجود مقدس رسول الله(ص) با نصب و جعل الهی به مقام امامت می‌رسد «إِنِّی جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا». چون این کار مخصوص خداست و او حق تصرف دارد چون او مالک حقیقی و مالک وجود ما و همه چیز است چون وجود بخشیده است. مالکیت سایرین، اعتباری است یعنی به اعتبار قانون حق تصرف پیدا می‌کنند و به اعتبار قانون از آنها سلب می‌شود.

میرباقری تمامی مالکیت‌ها جز مالکیت ذات احدیت، اعتباری است و مالک اصلی خداست پس او حق تصرف دارد، اضافه کرد: ما خودمان نسبت به خود ولایت داریم تا جایی که خداوند اجازه داده است به طور مثال اجازه انتخاب شغل، رشته و ... داریم، اما آیا اجازه خودکشی و قطع عضو داریم؟! خیر، بلکه ما مِلک خدا هستیم.

وی در ادامه با اشاره به جریان سقیفه و اولیای طاغوتی اظهار کرد: این اتفاق پس از پیامبر اکرم(ص) رخ داد و 50 سال پس از شهادت یا رحلت رسول اکرم(ص)، فرزند بزرگوارشان امام حسین(ع) به آن وضع به درجه رفیع شهادت رسانده می‌شوند و آیا آن جامعه، دینی بود؟ چه بدعت‌ها گذاشتند؟! و چه اقداماتی انجام دادند؟! سنگین‌تر از شهادت امام حسین(ع) این بود که به دستور معاویه در سراسر بلاد اسلامی، حضرت علی(ع) را در خطبه‌های نماز جمعه، سبّ می‌کردند و به ایشان در منابر توهین می‌کردند. آیا این جامعه نورانی بود؟! بیش از نیم قرن این اتفاق افتاد و جامعه را به ظلمت بردند.

این مفسر قرآن با اشاره به اینکه بانیان کفر به ولایت و امامت و آنهایی که عامدانه در این راه بودند و کوتاهی کردند، طبق این بخش از آیت‌الکرسی «أُولٰئِكَ أَصحابُ النّارِ ۖ هُم فيها خالِدونَ» هستند، تأکید کرد: چون این افراد، رکن اسلام را ضایع کردند و تاریخ را تغییر دادند و امت پیامبر اکرم(ص) را به سمت ظلمت مبدل کردند.

میرباقری با تأکید بر اینکه البته اهتمام به معنای ولایت باطنی و ظاهری مهم است، بیان کرد: بنابراین شکل توجه به آیات و چینش کلمات آیات در کنار هم نوعی تدبر است و حائز اهمیت است. توجه به اصطلاحات زبان در ترجمه آیات مهم است.

وی در ادامه با توجه به معنای افعال و کاربرد آنها در زمان‌های مختلف گذشته، حال و آینده اظهار کرد: گاهی ما فعلی را بکار می‌بریم و از آن قصد قانون و قانونمندی داریم که شامل گذشته، حال و آینده می‌شود. دقت در این مطلب گاهی مشکلات تفسیری را حل می‌کند.

این کارشناس قرآنی سپس به بخشی از آیه سوره اعراف «وَ الْوَزْنُ يَوْمَئِذٍ الْحَقُّ» اشاره و بیان کرد: در آن روز میزان سنجش عمل بر اساس حق است. یعنی هرچه رنگ خدایی پیدا کرد و عمل به دستورات الهی شد، آن هنگام رستگار خواهیم شد «فَأُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ». در نقطه مقابل آن اگر «مَنْ خَفَّتْ مَوازينُهُ» است که هر فردی که اعمال آن کمتر رنگ خدایی داشته باشد پس «فَأُولئِکَ الَّذينَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ» آنها به خود زیان رسانده‌اند «خسر» در مقابل «فلاح و رستگاری» است.

میرباقری اضافه کرد: انسان‌هایی موفق می‌شوند که مؤمن باشند. ایمان نیز چهار رکن دارد ایمان به الله، ایمان به نبوت، ایمان به معاد و قیامت، ایمان به امامت. البته مؤمنانی که بعد از ایمان به عمل صالح بپردازند و خشوع در نماز داشته باشند «الَّذِينَ هُمْ فِی صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ». و در ادامه این سیر می‌گوید این افراد از بیهوده و لغو در گفتار، رفتار و ذهن رویگردان هستند و در اینجا به نظر می‌آید، اعراض از لغو در نماز است «وَٱلَّذِينَ هُمۡ عَنِ ٱللَّغوِ مُعرِضُونَ» و سومین مورد ذکات واجب و مستحب است «وَالَّذِينَ هُمْ لِلزَّكَاةِ فَاعِلُونَ» و مورد بعدی پاکدامنی است «وَالَّذِينَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حَافِظُونَ». اینها جزو شرایط فلاح و رستگاری مؤمنان است.

وی با اشاره به شرایط فلاح و چیستی این رستگاری و فلاح اظهار کرد: رستگاری انسان در بهشتی شدن اوست. اگر فردی می‌خواهد بهشتی شود باید دو عامل ایمان و عمل صالح را داشته باشد. البته توجه به این نکته مهم است که انسان هنگامی که شاکله بدن پیدا کرد، بشر می‌شود که اینگونه جسمیت پیدا کرده است. «وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ مِنْ سُلالَةٍ مِنْ طِينٍ» ما انسان را از عصاره‌ای از گِل آفریدیم، سپس در راستای آن در سوره مؤمنون می‌فرماید: «ثُمَّ جَعَلْناهُ نُطْفَةً فِی قَرارٍ مَكِينٍ» و سپاس او را به صورت نطفه‌ای در رحم مادر قرار دادیم. باید به این نکته توجه کنیم که خداوند چگونه انسان را در ابتدا از خاک آفریده و سپس تبدیل به نطفه کرده است؟!

این مدرس قرآن بیان کرد: گاهی در آیه‌ای چالشی در فهم ماست که مفسر نظر صحیحی به نظرش می‌رسد و مطلب را با آیه هماهنگ می‌کند و این را تمام شده می‌داند و حال آنکه تمام شده نیست، باید برگردید و ببینید این با لفظ آیه هماهنگی دارد. عمدتاً دو نظر کلی است که با متن آیات ناسازگار است. معتقدم این آیه درباره عالم ذر است.

میرباقری اضافه کرد: انسان سه حالت وجودی دارد؛ حالت وجودی موت، حیات در خواب و حیات در بیداری. خلبانی که در کابین هواپیما است، هنگامی که مانور می‌دهد و فعالیت می‌کند، خلبان بالفعل و زنده است، اما اگر از کابین بیرون بیاید و هواپیما به حال خود باشد، می‌گوییم خلبان نائم (که در مجموعه است، اما فرماندهی ندارد)، اگر این خلبان با چتر نجات پایین بیاید و هواپیمایش از بین برود، دانش و ادراکات خلبانی را دارد، اما فعال نیست و حیات ندارد که خلبان میت می‌شود.

تشریح کلاس درس انسان در زندگی دنیا

وی با اشاره به این بخش از آیه «وَ کُنْتُمْ أَمْوَاتاً» بیان کرد: انسان نیز در عالم ذر و پیش از اینکه به دنیا بیایید میت بود. در عالم ذر بودید، احساس و ادارک داشتید، اما اراده فعال نداشتید و میت بودید و پس خداوند شما را زنده کرد «فَأَحْيٰاكُمْ» و سپس شما را می‌میراند و این ابزار بدن را از ما می‌گیرند و اراده ما در عالم اثرگذار نخواهد بود. (اولیای الهی از این جریان مستثنی هستند، اینجا مراد میت معمولی است).

این کارشناس مسائل مذهبی با تأکید بر اینکه انسان در عالم ذر میت بوده است، بیان کرد: این بدن را به انسان می‌دهند، «حیّ» می‌شود و سپس می‌میراند و در قیامت مجدد بدن به ما داده می‌شود، چون معاد جسمانی است و ابزار فعالیت انسان را به انسان عطا می‌کنند.

میرباقری با اشاره به اینکه در ادامه آیات سوره مؤمنون به 10 مطلب درباره شرایط رستگاری، چیستی رستگاری، درباره بهشتی‌ شدن، خلقت انسان، سیر انسان(برزخ و قیامت)، هفت آسمان، نزول باران، پیدایش گیاهان، پیدایش چهارپایان، کشتی و حضرت نوح(ع) تصریح دارد، گفت: باید به ارتباط و چینش آیات در این سوره توجه داشته باشیم تا به نگاه تدبری برسیم. عنوان مشترکی که می‌توان برای این مباحث پیدا کرد، این است «تشریح کلاس درس انسان در زندگی دنیا».

وی در پایان با اشاره به اینکه با نگاه تدبری و چینش آیات نیز محتوای سوره تحریم را دنبال کنید، افزود: نخ تسبیح این سوره «افشای توطئه غصب خلافت» است که از زمان حیات پیامبر(ص) شروع شده و پس از رحلت یا شهادت ایشان ادامه داشته است. با این نگاه سوره را ببینید.

آزاده حاجی‌غلامی