مودب: آسیب‌شناسی شعر عاشورایی فرایندی لازم در حوزه شعر آیینی است + فیلم
نویسنده، پژوهشگر و شاعر آیینی کشور گفت: وقتی درباره شعر عاشورایی صحبت می‌کنیم، بخش مهمی از صحبت ما بر داشته‌های تمدنی در حوزه فرهنگ و ادبیات متمرکز است و به همین سبب لزوم آسیب‌شناسی فرایندی جدی به شمار می‌رود.
به گزارش ایکنا؛ همایش آسیب‌شناسی و جریان‌شناسی شعر عاشورایی و شعرخوانی با عنوان «زنده جاوید» با مشارکت مؤسسه «شعر و سرود آیه» و خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) و حضور اساتید سرشناس حوزه شعر آیینی چون حسین اسرافیلی؛ رضا اسماعیلی؛ علیرضا قزوه؛ عبدالجبار کاکایی؛ علی‌محمد مؤدب و ناصر فیض در سالن شهید تقوی سازمان قرآنی دانشگاهیان کشور برگزار شد.
در این محفل اساتید حاضر در حوزه شعر آیینی علاوه بر طرح دیدگاه‌های خود در حوزه جریان‌شناسی و آسیب‌شناسی شعر سرخ و عاشورایی هر یک به فراخور بحث و مجلس موجود، قطعه‌ای از نوسروده‌های خود را در حوزه شعر سرخ برای حاضران قرائت کردند.
آنچه در ادامه از خاطر شما می‌گذرد ششمین و آخرین قسمت از این همایش است که به سخنان علی‌محمد مؤدب نویسنده، پژوهشگر، شاعر و مدرس شناخته شده کشور در محفل «زنده جاوید» به میزبانی ایکنا باز می‌گردد.
علی محمدمودب به‌عنوان دیگر مهمان حاضر در این محفل، اساس صحبت خود را بر لزوم تعدد و تکثر اشعار عاشورایی و قوت و ضعف آنها قرار داد و گفت: در زمانهای که همه به‌دنبال گذران زندگی، اقتصاد و معیشت خود هستند؛ ترتیب دادن نشستی با محوریت جریان شعر عاشورایی فرصت بزرگی است که باید آن را غنیمت دانست.
وی خاطرنشان کرد: وقتی درباره شعر عاشورایی و حماسه حسینی در قالب ادبیات صحبت می‌کنیم، بخش مهمی از صحبت ما بر داشته‌های تمدنی‌مان در حوزه فرهنگ و ادبیات متمرکز است و به‌همین سبب لزوم آسیب‌شناسی فرایندی جدی به شمار می‌رود.
روی مثبت آسیب‌ها
مودب با اشاره به فضای جامعه امروز و بیان آنکه غفلت ما در حوزه ادبیات که زبان فرهنگ و تمدن ایران اسلامی به شمار می‌رود به جایی رسیده که امروز وقتی به کافه‌ها و رستوران‌های سطح شهر می‌رویم در مواجهه نخست در برابر لیست انتخابی که به ما ارائه می‌دهند به وضوح متوجه می‌شویم زبان فارسی حذف شده است خاطرنشان کرد: فرزندان نسل امروز، مفیدترین و مهمترین ساعات عمرشان را در غیاب زبان فارسی که هویت فرهنگی و اجتماعی آنها را می‌سازد سپری می‌کنند.
وی افزود: کلماتی غریب؛ کلماتی که نمی‌دانیم از کجا آمده و تا چه اندازه صحیح است، امروز به زبان اصلی و ادبیات کافه‌های ما بدل شده است. لغاتی که تمامی آنها وارداتی است و متأسفانه نظارت جدی و دقیقی هم برای پیشگیری از آن در کار نیست. همه اینها به ما گوشزد می‌کند که در برابر تخریب زبان و هویت فرهنگی باید خیلی بیشتر از این احتیاط و دقت کرد.
این پژوهشگر و شاعر آیینی با بیان آنکه این تغییر زبان و هویت، رویکردی است که در همه حوزه‌ها وجود دارد، به چشم می‌خورد و بسیار طبیعی است کهً دامنه حوزه ادبیات آیینی را نیز ممکن است در بر گیرد خاطرنشان کرد: بخشی از آسیب‌ها غیرقابل جلوگیری هستند و گاه ممکن است حتی نتیجه تولد و تکرار آنها، اتفاقی مبارکی را نیز با خود به همراه داشته باشد.
مودب با بیان آنکه در هیچ دوره‌ای در تاریخ هزاره شعر کشورمان شاهد گسترش گویندگان و سرایندگان شعر آیینی چون دوران پس از انقلاب اسلامی نبوده‌ایم یادآور شد: همین مسئله زمینه‌ای برای رشد ادبیات آیینی را فراهم کرد و باعث طبع‌آزمایی در شاخه‌های مختلفی شد که تا پیش از این در حوزه «شعر سرخ» و «شعر عاشورایی» وجود نداشت.
وی افزود: این تکثیر گویندگان، نویسندگان، شاعران و تعداد بالای افرادی که وارد این میدان شدند، فرصت و زمینه‌ای برای رشد ادبیات آیینی و موضوعات پیرامونی آن ایجاد کرد و نتیجه آن سبب گسترش تولیدات و تنوع مضامین این حوزه شد.
این رَه که می‌رویم به...
مودب با بیان آنکه چنین تجربه‌ای نیز مانند دیگر کارها نمی‌تواند بدون غلط و اشتباه باشد خاطرنشان کرد: ممکن است در فصلی و یا بخشی این حرکت به انحراف کشیده شود. عواملی چون احساسات‌گرایی صرف؛ برجسته کردن معانی افراطی؛ خاطره‌سازی و ورود نوآوری‌ها ازجمله آسیب‌هایی است که به حوزه شعر سرخ و بازتاب حماسه عاشورایی در زبان شاعرانگی وارد است که می‌توان نسبت به آنها واکنشی در مسیر رفع آنها داشت. به قول سعدی که فرموده:
اگر ز باغ رعیت ملک خورد سیبی
برآورند غلامان او درخت از بیخ
سراینده دفتر شعر ماندگار و خاطره‌انگیز «دست‌خون» همچنین به این نکته اشاره کرد که گاه شاهدیم شاعران بزرگ کشور به‌دنبال طبع‌آزمایی‌های مختلف و متعددی هستند؛ اما دنبال‌کنندگان آنها بی‌توجه به جایگاه، عقبه پژوهشی و دانش آن شاعران، دست به تقلید و خلق می‌زنند که بیشتر سروده‌های آنها آسیب‌زاست تا ارادت شاعران به ساحت حضرت اباعبدالله!
به گفته این مدرس و نویسنده، نتیجه این پیروی‌های بی‌عقبه خلق آثاری می‌شوذ که گاه نمکش آنقدر زیاد می‌شود که ماحصل اثر خروجی غیرقابل هضم است و رد پای آن را حتی گاه در انواع و اقسام نوحه‌هایی که این روزها وجود دارد می‌شنویم و می‌بینیم.
اندر مضرات ثبت و ضبط انبوه تولیدات
مودب با بیان آنکه پدیده دیگری که بازتاب و اثرگذاری چنین آسیب‌ها و خطاهایی در مسیر شعر عاشورایی و ادبیات آیینی را این روزها بیش از پیش به چشم می‌رساند، ثبت و ضبط شدن تولیدات در عصر حاضر است خاطرنشان کرد: در زمانهای گذشته تنها آثار شاخص، توفیق ثبت، ضبط و ماندگاری پیدا می‌کردند.
سراینده مجموعه شعر «روضه در تکیه پروتستان‌ها» تصریح کرد: اگر امروز می‌گوییم که ادبیات ما در گذشته، ادبیات قابل اعتنایی است به دلیل آن است که در دوران پیش، توفیق ثبت و ضبط شدن برای همه فراهم نبود. اگر واقعاً در همان دوران‌ها هم مانند امروز هر شعری که فردی در جایی سروده و گفته بود، مانند امروز ثبت و حفظ می‌شد؛ قاعدتاً مشکلات متعددی را می‌شد در آنها رصد و پیگیری کرد.
وی ادامه داد: امروز، به برکت امکانات جهان جدید ما با دَه‌ها استودیوی کوچک و یا تلفن همراهی که در این زمانه امکان پخش زنده را نیز برای ما فراهم می‌کند با جهان متفاوتی طرف هستیم. در سه یا چهار دهه قبل تنها دو شبکه تلویزیونی وجود داشت و ما در مقام مخاطب بیننده تصاویر عزاداری بودیم ولی امروز هر هیئت کوچکی می‌تواند برنامه خود را در فضای مجازی به صورت زنده پخش کند. پس طبیعی است شعری هم که آنجا گفته می‌شود به ناگهان مثل بعضی نمونه‌های متاخر که پربازدید هم شد آسیب‌ها را عیان کند.
به گفته این شاعر آیینی امروز وظیفه همه دغدغه‌مندان است که با فراگیری رسانه‌ها و جهان ارتباطات، تمام ظرفیت‌ها و امکانات خود را به کار گیرند تا سره از ناسره به درستی تمییز داده شود. ظرفیت و امکاناتی که در رسانه‌های جدید است، فراگیری را شتاب بخشیده؛ پس توجه به اصل باید بسیار بیش از پیش باشد تا جریان شعر آیینی و شعر عاشورایی را به خطر نینداخته و جریان اصلی را تضعیف نکند.
همه‌فهم و روان بودن شعر آیینی
مودب با تاکید بر آنکه در شعر آیینی روزگار ما نمونه‌های بسیار درخشانی وجود دارند که باید بیش از پیش مورد توجه و پرداخت قرار گیرند یادآور شد: مسئله سخت یا آسان شدن سرودن و گام نهادن به جهان شعر آیینی نیست؛ مسئله همه فهم و روان بودن شعر آیینی است. در کنار استاد بزرگ و نازنینی مانند آقای سازگار، جوانانی هم هستند که پای به این وادی گذاشته‌اند. اینها جریان اصلی شعر ما هستند که در شعر آیینی نیز بروز و ظهور دارند. در گذشته کمتر دیده می‌شدند و امروز با تمام فواید و آسیب‌های امکانات رسانه‌ای مجال دیده شده بیشتری دارند.
سراینده دو مجموعه شعر «سفر بمباران» و «الف‌های غلط» ادامه داد: این دیده شدن ممکن است ما را در تفکیک این جریان‌ها و تشخیص این طیف‌ها دچار اشتباه کند. در میان شاعران جوان امروز، جوان‌هایی حضور دارند که آثارشان با اقبال میلیونی همراه است و گاهی نمونه‌های ضعیفی هم دارند. اینجا وظیفه کارشناسان، پیشکسوتان و صاحبان اندیشه در حوزه شعر آیینی است که برای برجسته‌کردن این افراد یا آثارشان توجه ویژه‌ای داشته باشند.
این مدرس و پژوهشگر ادبیات معاصر افزود: اما در میان همین شاعران نسل جوان، افرادی هستند که در سلوک ادبی خود به شیوه و نمونه‌هایی رسیده‌اند که نمونه‌های قابل ارائه‌ای در تراز تاریخ ادبیات ایران است و می‌شود این نمونه‌ها را ثبت و ضبط کرد به آیندگان گفت که شعر آیینی روزگار ما اینهاست. خدا را شکر به برکت همین انقلاب و به سعادت چنین عقبه فرهنگی در ساحت ارادت ایرانیان مسلمان به جایگاه ائمه اطهار(ع) از این نمونه‌ها میان جوانان این خاک بسیار وجود دارند.
مربع تفکیک، تحلیل، طبقه‌بندی و نقد
مودب با تاکید بر آنکه زمانی که با انبوه آثار سروده شده در حوزه شعر آیینی، شعر عاشورایی و سرخ مواجه هستیم؛ تفکیک، تحلیل، طبقه‌بندی و نقد لازم است تا به واسطه برگزاری چنین نشست‌ها و جلساتی آن افرادی که دانش ادبی بالایی ندارند ولی به سبب ابزار رسانه و قریحه وارد این وادی شدند، هوشیار شوند. برگزاری این دست از جلسات، نشست‌های تحلیلی و کارگاه‌های آموزشی پیش از ماه محرم اگر با جدیت بیشتری پیگیری شود خیلی مؤثرتر خواهند بود.
سراینده مجموعه شعر «کهکشان چهره‌ها» با تاکید بر آنکه به شدت از چنین غفلت‌هایی اینچنین گلایه‌مند هستم تصریح کرد: محرم و صفر به عنوان فرصتی دائمی هر ساله در اختیار ما است تا به واسطه برکت و شان آن درباره عقایدمان؛ مذهبمان؛ شناخت خود از جهان و امام‌شناسی خود حرف بزنیم. درباره «هیئت» به عنوان دستگاهی با چنین مخاطبان گسترده و اضلاع مختلف هنر که با هم دست می‌دهند تا هیئت رونق پیدا کند و برای نضج خود روش‌های نوینی ایجاد کند، همدلی و همفکری کنیم.
بی‌توجهی به سخت‌افزار معناساز مکتب حسینی
مودب با تاکید برآنکه در سراسر کشور هیئت‌های واقعاً موفقی داریم که بچه‌ها، کودکان، جوان‌ها و مردم از آثار و پیامدهای آنها استفاده می‌کنند، با ابراز تاسف گفت: اما کمتر برای ادبیات هیئت در خور شأن محرم و صفر، در خور شأن حضرت سیدالشهدا و شهدای کربلا هزینه می‌کنیم. آنقدر که به معانی نهضت حسینی توجه و تاکید داریم به هیئت و جریان‌سازی آن عنایت نداریم. به اجزای سخت‌افزاری هیئت، دکور، خیمه و تمامی حلقه‌های زنجیری که معنا و محتوای مکتب حسینی را خلق می‌کنند توجه نمی‌کنیم.
وی با تاکید برآنکه شاید بدون اغراق بتوان گفت که در ایام محرم و صفر صددرصد مردم ایران درگیر هیئت و عزاداری امام حسین(ع) می‌شوند اما کمتر به ظرفیت چنین همایش بزرگی که همه مردم ایران درگیر آن می‌شوند توجه کرده‌ایم تصریح کرد: طی دو ماه محرم و صفر، افرادی که در کشور درگیر جریان هیئت نمی‌شوند یا در آن شرکت نمی‌کنند، درصد بسیار بسیار کمی هستند. بر همین اساس است که بدون اغراق می‌توان گفت طی این دو ماه اغلب مردمان ایران‌زمین مصرف‌کننده آثار هیئت هستند. اما با همه این اوصاف تولید ادبیات برای هیئت چقدر جدی گرفته می‌شود و چقدر به آن پرداخت می‌شود؟ این سوالی اساسی است و مطرح کردن آن در چنین نشستی جا دارد.
لزوم برگزاری اردوی تدارکاتی برای هیئت
مودب با اشاره به آنکه ذکر این نکته لازم است که هیئت‌های ما نیز باید برای «ادبیات هیئت»، برای «شعر هیئت» بیش از این وقت بگذارند گفت: درست به همان میزان که شاهدیم یک تیم ورزشی برای مسابقه‌ای مهم از شش ماه قبل تدارک اردو می‌بیند؛ «هیئت» نیز باید برای آن فعلیت و رسالتی که قصد انجام آن را طی دو ماه محرم و صفر دارد از شش ماه بعد اردوی تدارکاتی برگزار کند.
این برگزیده کتاب سال دفتر شعر جوان ادامه داد: تیم‌های فکری و دست‌اندکاران برپایی هیئت باید ماه‌ها قبل از ایام محرم و صفر، درگیر تولید محتوا شوند و برای تک‌تک گام‌های خود طراحی و برنامه‌ریزی داشته باشند. اگر مردم مشتاق و علاقه‌مند به حرکت و جریان هیئت چنین اردوی تدارکاتی و خروجی‌های آن را شاهد باشند، به همان میزان که برای خوراک جسم، نذر هیئت می‌کنند برای بخش ادبی و تهیه خوراک روحی، روانی و عاطفی آن برای مشتاقان ادبیات هیئت هم نذر و وقف خواهند کرد تا به تولیداتی در تراز این رویداد، درخور اتفاق بزرگی که هرساله در کشور با تمام برکاتش جاری می‌شود برسیم.
مودب محرم و صفر را یکی از عظیم‌ترین فرصت‌های فرهنگی دانست که فرهنگ تشیع آن را برای ایران خلق کرده است و این ما هستیم که باید از این فرصت به بهترین نحو بهره ببریم تصریح کرد: می‌دانم برخی هیئت‌ها چند ماه مانده به محرم فعالیت‌های خود را در مواردی که برشمردم آغاز می‌کنند و نتیجه اقداماتشان نیز در خروجی جریان‌ساز و اثرگذارشان مشخص است و بازتاب دارد.
خلاء جایزه کتاب سال شعر مذهبی و عاشورایی
این شاعر آیینی و منتقد ادبی یادآور شد: معتقدم ادبیات آیینی ما در حوزه «شعر سرخ» و «ادبیات عاشورایی» نمونه‌های بسیار قابل اعتنایی دارد که باید مدام رصد شده و گزینش شوند. یکی از آن مجموعه‌ها، «من می‌گویم شما بگریید» است که آقای قزوه زحمت آن را کشیده‌اند. باید برای حصول هدف و نتیجه اثرگذار، کتاب سال شعر مذهبی و شعر عاشورایی را برگزار کنیم تا افراد حاضر و فعال در حوزه ادبیات و شعر سرخ بدانند مرجعی وجود دارد که آثار آنها را با حضور خیل کارشناسان نخبه و خبره رصد می‌کند. همین کافی است تا فعالان این عرصه دقت نظر و کیفیت آثارشان را ارتقا دهند، چرا که جایی برای محک زدن آثارشان وجود دارد.
وی ادامه داد: برای حصول نتیجه جریان‌ساز و اثربخش؛ داوری، قضاوت و آسیب‌شناسی جریان شعر عاشورایی نباید بر اساس شنیده‌های گاه به گاه باشد. باید بر اساس معدلی از بهترین آثاری که در فضایی مختص اینگونه ادبی است قضاوت و ارزیابی شود. باید قله‌ها را ارزیابی کنیم. شاخص‌ترین‌ها را ارزیابی کنیم و درباره آنها حرف بزنیم، نه آنکه تنها بر دامنه‌ها تمرکز داشته باشیم. این قله‌ها هستند که دامنه‌ها را شکل می‌دهند و طراحی می‌کنند. پس دامنه‌ها خیلی موضوع بحث ما نیستند.
مودب در پایان گفت: تاکید می‌کنم باید در مورد آثار شاخص حرف بزنیم. کارهای بسیار خوبی از جنس همین جلسات باید برگزار شود. شاخص‌ها را باید مشخص کرده، به میان آوریم و درباره اضلاع مختلف آن به گفت‌وگو بنشینیم. باید بتونیم از فرصتی که انقلاب اسلامی، برای رشد ادبیات آیینی فراهم کرده به بهترین نحو استفده کنیم و بهره ببریم تا ادبیات ما در تمایم ابعاد از جمله در بُعد ادبیات آیینی شاهد روزهای بهتری باشد.
مودب در پایان سخنان خود، یکی ار سروده‌های عاشورایی خود را با طلیعه «چو شب زد خیمه بر اردوی شن‌ها / جهان نیزار خاموشی شد و خفت» برای حاضران در این نشست قرائت کرد.
گزارش از امین خرمی
انتهای پیام
