لزوم توجه به تصویرسازی غیرمستقیم از عاشورا و اربعین + صوت
محسن موسوی گفت: نکته‌ای که روی آن تأکید دارم نحوه تصویرسازی از راهپیمایی اربعین است. برای پرداختن به این موضوع لازم نیست به صورت مستقیم به خود آیین پرداخته شود بلکه اثری که در آن امربه‌معروف و احیای فرهنگ اسلامی توجه شود می‌تواند فیلم در جهت احیای فرهنگ حسینی باشد.
راهپیمایی اربعین، آیینی میلیونی است که هر ساله در ایام اربعین به عشق ابا‌عبدالله (ع) برگزار می‌شود. این رویداد که کارکردی جهانی دارد متاسفانه در عالم هنر کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
پیرامون این موضوع خبرنگار ایکنا با محسن موسوی استاد دانشگاه ادیان، مدیرعامل موسسه فرهنگی پریمان اندیشه و هنر و نویسنده 40 مقاله هنری گفت‌و‌گویی انجام داده که در ادامه با آن همراه می‌شویم.
ایکنا - راهپیمایی اربعین رنگارنگی بسیاری در داستان‌پردازی دارد. این مزیت در تولیدات نمایشی هیچ‌گاه محوری برای کارهای فاخر نبوده است. پیرامون چرایی این کم‌کاری توضیح دهید؟
راهی که برای زیارت امام حسین (ع) باب شده یکی از نعمتی‌هایی است که خداوند برای شناخت امام (ع) و توسعه تفکر آل‌الله و رسیدن به قرب الهی باز کرده است. در راهپیمایی اربعین سه گروه جلوه‌نمایی می‌کند. گروه اول افرادی هستند که خادم امام حسین (ع) هستند. گروه دوم، زوار بوده و گروه سوم افرادی که خادم زوار حسین (ع) هستند.
هر سه گروهی که در این راهپیمایی وجود دارند با سه نوع تفکر و منش با این پدید رو‌به‌رو می‌شوند. کسانی که زائر هستند ممکن است اولین بار به زیارت امام حسین (ع) نائل شده باشند. زائران وقتی وارد این مسیر می‌شوند جلوه‌های جدید برایشان رخ می‌نماید. این جلوه‌های جدید می‌تواند به آنها توشه‌ای دهد تا سال‌ها قادر باشند در مسیر امام حسین (ع) قدم بردارند. قصه هر یک از این زائران یک دریچه برای کارهای نمایشی است.
گروه دوم خادمین هستند. این افراد عادت کرده‌اند تمام عمرشان خدمتگزار اهل‌بیت باشند. این خادمین خاطرات شیرین در مواجهه با زوار دارند. این‌ها نیز داستان‌های زیبایی برای تصویرسازی دارند. گروه سوم خادمین زوار امام حسین (ع) هستند. این گروه بسیار پراهمیت بوده و برای خود سه شرافت دارند. اول زائر هستند. دوم خادم بوده و سوم خادم زوارند. این ویژگی‌ها بسیار با اهمیت دارد. زیرا نشان می‌دهد انسان می‌تواند به صورت مساوی در سه مرتبت قرار گیرند.
گاهی اوقات فکر می‌کنم مسئله تشرف به چه معناست. وقتی به قرآن مراجعه می‌کنیم متوجه می‌شویم شکل ظاهری قرآن خود سه شرافت دارد. اولین مرحله شرافت مرکبی است که با آن قرآن به نگارش در‌می‌آید. به همین دلیل بدون وضو نمی‌توان به آیات نوشته شده قرآن دست زد. دوم شرافت ورقی است که قرآن در آن قرار گرفته و سوم شرافت مجلدی که قرآن در آن قرار گرفته است. در میان این سه شرافت، تنها نوشتار قرآن است که نمی‌توان به آن دست زد. منظورم از برشمردن شرافت قرآن قیاس آنها با خادمین زوار امام حسین (ع) نیست بلکه می‌خواهم بگویم این افراد نیز سه شرافت را در خود دارند.
ایکنا - با توجه به توضیحاتی که بیان کردید چگونه می‌توان ظرفیت‌های موجود در راهپیمایی اربعین را به شکل دراماتیک در کارهای نمایشی مطرح کرد؟
خداوند در سوره حجرات می‌فرمایند؛ «يا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْناکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَ أُنْثي وَ جَعَلْناکُمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاکُمْ إِنَّ اللَّهَ عَليمٌ خَبيرٌ» ای مردم، بی‌تردید ما همه (افراد نوع) شما را از یک مرد و زن (آدم و حوّا) آفریدیم، و یا هر فرد شما را از یک پدر و مادر خلق کردیم و شما را قبیله‌های بزرگ و کوچک قرار دادیم تا همدیگر را بشناسید (پس در میان شما برتری نژادی نیست بلکه) مسلّما گرامی‌ترین شما در نزد خدا پرهیزکارترین شماست همانا خداوند بسیار دانا و آگاه است.
در راهپیمایی اربعین خادمین و زائران هر یک برای خود سلوکی زیبا دارند که می‌شود در قصه‌گویی از آن بهره برد. این داستان‌ها گنجی برای رسیدن به عرصه‌های معنوی انسان نسبت به امام حسین (ع) هستند. از این توضیحات نتیجه می‌گیریم برای فیلمسازی، باید آدم‌هایی که وارد این راهپیمایی می‌شوند را بشناسیم تا بتوانیم در ادامه داستان‌های مربوطه را تبدیل به کار نمایشی کنیم.
ایکنا – در تصویرگری از راهپیمایی اربعین ممکن است برخی آسیب‌ها وجود داشته باشد که ممکن است نشئت‌گرفته از ناآگاهی سازندگان اثر باشد. پیرامون این مسئله توضیح دهید؟
یکی از آسیب‌هایی که ممکن است در برخی مناسک دینی وجود آید ممکن است پیرامون این راهپیمایی هم وجود داشته باشد. غرور و غلو دو مشکل اصلی در این رابطه هستند که برخی کارهای با محوریت راهپیمایی اربعین را مخدوش می‌کند. این مشکلات برای کارهای نمایشی با موضوعیت اربعین هم می‌تواند وجود داشته و نتواند بر دل و جان مخاطب بنشیند. در بحث غرور مشکل آنجایی است که سفر برای رسیدن به هدف نیست بلکه برای شمارش و رسیدن به خواسته‌های جز زیارت امام حسین (ع) است. این اتفاق در حوزه داستان‌نویسی و فیلمسازی هم صادق است زیرا کارهایی در جهت بیلان کار هستند.
کتاب‌هایی که سید مهدی شجاعی در ارتباط با اهل‌بیت (ع) دارند را اگر بخوانید متوجه می‌شوید بدون غلو، موضوع را دراماتیک کرده است. کتاب «کشتی پهلو گرفته» که درباره حضرت زهرا (س) است یکی از این نمونه‌های موفق است که بدون غلو و کاملاً مستند مسائل را بیان می‌کند. اهل‌بیت (ع) نیازی به رنگ و بوی اضافی ندارند. در این راستا نویسنده یا کارگردان خوب فردی است که در مواجهه با مسائل مربوط به اهل‌بیت (ع) به خودسازی رسیده تا خداوند بتواند نور را در درون وی بریزد.
نکته دیگری که روی آن تأکید دارم نحوه تصویرسازی از راهپیمایی اربعین است. برای پرداختن به این موضوع لازم نیست به صورت مستقیم به خود آیین پرداخته شود بلکه اثری که در آن امربه‌معروف و احیای فرهنگ اسلامی توجه شود می‌تواند فیلم در جهت احیای فرهنگ حسینی باشد. این دو موضوع اگر با دیده دقت بررسی شود در راهپیمایی اربعین به وفور وجود دارد تنها کافی است به آن نگاهی عمیق و درست داشت.
ایکنا – در آثار نمایشی و مستندی که پیرامون راهپیمایی اربعین تا به امروز ساخته را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
ارزیابی شخص من از کارهایی که در این رابطه تا به امروز ساخته شده این است که این تولیدات نتوانسته آن‌گونه که باید فرهنگ راهپیمایی اربعین را مدنظر قرار دهد. این مسئله هم در بحث کمی هم در عرصه کیفی وجود دارد زیرا فیلم‌ها یا مستندهایی که ساخته شده بیشتر کارکرد خبری دارند.
گفت‌و‌گو از داوود کنشلو
انتهای پیام
