افزایش نشاط اجتماعی نیازمند ترمیم سرمایه‌های اجتماعی است + فیلم
کارشناس مسائل اجتماعی و فرهنگی با بیان اینکه افزایش نشاط اجتماعی نیازمند ترمیم سرمایه‌های اجتماعی است، گفت: راهبردهای سالانه رهبر معظم انقلاب اسلامی باید به خوبی از سوی نهادهای مختلف پیگیری و اجرا شود تا آثار آن در حوزه‌های مختلف اجتماعی، که نشاط یکی از مصادیق آن است، هویدا شود.
سبک زندگی، شیوه زندگی افراد در جنبه‌های فردی و جمعی است و تفریحات سالم می‌تواند تأثیر مستقیمی بر سلامت روانی و اجتماعی اعضای خانواده بگذارد. از منظر علوم و متخصصان حوزه‌های مختلف، شادی و نشاط اجتماعی از نشانه‌های یک جامعه سالم است. وقتی نشاط اجتماعی وجود نداشته باشد، جامعه دچار افسردگی و انحرافات مختلف فردی و جمعی، فرهنگی می‌شود.
نبود نشاط اجتماعی در میان جوانان، افسردگی و سرخوردگی را به همراه دارد. برای شاد بودن باید مؤلفه امید به زندگی را افزایش داد، چون باعث کاهش آسیب‌های اجتماعی از جمله اعتیاد و خودکشی می‌شود. پس برای افزایش امید به زندگی باید به دغدغه‌های نسل نوجوان و جوان بها دهیم.
در این راستا به گفت‌و‌گو با بهمن مشکینی، کارشناس مسائل اجتماعی و فرهنگی در رابطه با موضوع نشاط اجتماعی و چگونگی ایجاد آن در جامعه پرداختیم که مشروح آن را در ذیل مطالعه می‌کنید و می‌بینید.
ایکنا ـ مفهوم نشاط اجتماعی چیست و چه ابعادی دارد؟
واژه نشاط با بسیاری از واژه‌ها همراه می‌شود، از شادی و شادابی گرفته تا بهجت و یا آنچه در کلام امیرالمؤمنین(ع) آمده است: «بِشْرُهُ فِي وَجْهِهِ» را شامل می‌شود. لذا نمی‌توان فقط به واژه نشاط در جامعه بسنده کرد. برای مثال در ادبیات دینی بحث امید نیز مطرح شده است که به این مفهوم متصل می‌شود. اینکه با چه رویکردی به این موضوع می‌نگریم، در مفهوم‌یابی ما در رابطه با موضوع نشاط تأثیرگذار است. در رویکرد دینی مسئله انتظار فرج حضرت ولیعصر(عج) یکی از ابعاد نشاط را در حوزه فردی و اجتماعی به ارمغان می‌آورد. مسئله ایمان و توکل به خداوند نیز به همین صورت است، حتی زمانی که نشاط را در ابعاد مناسکی تعریف می‌کنند، بهجت را جزء ابعاد نشاط می‌دانند. برای مثال می‌گویند که سوگواری، عزاداری و گریستن بر خاندان پیامبر(ص) و اباعبدالله الحسین(ع) در جامعه ایجاد بهجت می‌کند. البته این موضوع به ظاهر گریستن و اندوه را دربردارد، اما باعث ایجاد بهجت در جامعه خواهد شد. طبق این موضوع گفته می‌شود که مقوله هیجان با نشاط‌آوری همراه است. البته شاید این هیجان به صورت منفی ایجاد شده باشد. ممکن است کسانی که به دنبال استفاده از روان‌گردان‌ها هستند، هیجاناتی در آن‌ها به وجود آید. لذا صرف اینکه بخواهیم نشاط را به عنوان امری مثبت تلقی کنیم، صحیح نیست، چراکه ابعادی دارد که حتی ممکن است در موارد منفی نیز به کار برود و یا بالعکس ممکن است مواردی به ظاهر عزا و ماتم باشد، اما در ادبیات دینی به آن‌ها نشاط گفته می‌شود.
برای مثال حکمرانان فعالیت‌های سیاسی مردم یا مشارکت آن‌ها برای تأمین ایدئولوژی حکمرانی را به عنوان شاخص‌های نشاط مطرح می‌کنند. برای مثال در جامعه ایران اسلامی مسئله راهپیمایی اربعین، راهپیمایی‌های روز قدس و 22 بهمن جزء مظاهر یک جامعه بانشاط است که از این منظر سخن درستی به زبان آورده شده است. باید شاخص‌هایی را برای یافتن نشاط به درستی وضع کنیم و سپس، سنجه‌هایی داشته باشیم که آن را بسنجیم. زمانی که یک‌سویه با مفهوم نشاط برخورد می‌کنیم، برخی می‌گویند بنا به دلایلی جامعه ما بانشاط است و برخی ادعا می‌کنند که جامعه از نظر نشاط وضع مناسبی ندارد و افسرده است. لذا بسیاری از مقولات این‌گونه هستند. اینکه بخواهیم چگونه مفهوم مورد نظر مانند مفهوم مشارکت را تعریف کنیم، بحث‌های مختلفی به وجود می‌آید.
اگر بخواهیم بدانیم که میزان نشاط در جامعه چقدر است، باید شاخص‌هایی از منظر دینی، حکمرانی، روان‌شناختی و جامعه‌شناختی داشته باشیم. برای مثال در حوزه جامعه‌شناسی بحث نشاط ارتباط وثیق و فراوانی با سرمایه اجتماعی دارد؛ یعنی به میزانی که اعتماد نهادی و بین افراد و نهادها در سطوح خرد و کلان بیشتر باشد، نشاط اجتماعی بیشتر خواهد شد. هرچه همکاری در جامعه بیشتر باشد، نشاط جامعه نیز بیشتر می‌شود. حتی با احساس فردی می‌توان این مقوله را سنجید که وقتی همکاری جمعی بیشتری در جامعه وجود داشته و ارتباط میان فردی در جامعه دلنشین‌تر باشد، نشاط بیشتری برقرار خواهد شد. لذا باید مجموعه شاخص‌ها از دینی گرفته تا حکمرانی، سرمایه اجتماعی و فردی به خوبی سنجیده شوند و سپس، تحلیلی مناسب درباره مقوله نشاط اجتماعی ارائه شود.
به صورت کلی نمی‌توان گفت که یک جامعه به کدام سمت و سو است، بلکه می‌توان گفت که جامعه در هر کدام از شاخص‌های مورد نظر در چه مرحله‌ای قرار دارد. نمی‌توانیم یک جامعه 85 میلیون نفری را فقط با راهپیمایی اربعین یا حضور در انتخابات بسنجیم. لذا اگر بخواهیم در رابطه با مفهوم اجتماعی بحث کنیم، باید تمامی شاخص‌های مرتبط با آن را بررسی کنیم و سپس، به این نتیجه برسیم که در جامعه‌ای که همکاری و روابط نهادی و فردی بیشتری وجود دارد و حرکت بیشتری در جهت منافع ملی انجام و نیز جامعه مد نظر به توسعه اجتماعی نزدیکتر می‌شود و میزان مشارکت در آن بالاست، میزان نشاط اجتماعی نیز بیشتر خواهد بود.
ایکنا ـ مهمترین عوامل مؤثر در ایجاد نشاط اجتماعی چیست؟
بی‌تردید تمامی این شاخص‌ها می‌توانند به عنوان عوامل مؤثر در ایجاد نشاط اجتماعی تلقی شوند. در جهانی زندگی می‌کنیم که حتی در مفهوم توسعه پایدار تمامی موضوعات را به یکدیگر نسبت می‌دهیم و همگی را بر یکدیگر تأثیرگذار می‌دانیم. با این توصیف حوزه اقتصاد مسلماً بر نشاط اجتماعی تأثیر می‌گذارد. بنابر آمار ارائه شده کمیته امداد، خانواده چهار نفره‌ای که اجاره‌نشین نیست و زیر 12 میلیون تومان در ماه درآمد دارد، زیر خط فقر زندگی می‌کند. حال چه تعداد از مردم کمتر از این میزان درآمد دارند، چراکه در نشاط جامعه تأثیرگذار است و نمی‌توان منکر آن شد.
بی‌تردید کسی که برای تأمین معاش و نیازهای روزمره و ... دچار مشکل است، نمی‌توان گفت انسان بانشاطی است. البته ممکن است همین انسان بسیار بانشاط در راهپیمایی اربعین شرکت کند. لذا نمی‌توان یک‌طرفه زندگی این فرد را قضاوت کرد. امروزه حتی نشاط اجتماعی در حوزه محیط زیست نیز مطرح می‌شود. زمانی که جامعه‌ای دچار آلودگی محیط زیستی، بحران آب و یا فوبیا نسبت به بحران آب، آلودگی صوتی و مشکلات ترافیکی است، قطعاً نسبت به جامعه‌ای که این مشکلات را ندارد، نشاط کمتری دارد. اگر در جامعه‌ای در انتخابات میزان مشارکت مردم بالا باشد، می‌توان گفت که این جامعه از نشاط قابل قبولی برخوردار است، اما مسئولان حتماً آن عده از مردم را که در انتخابات مشارکت می‌کنند در محاسبات خود مد نظر قرار دهند. لذا مجموعه این عوامل در ایجاد نشاط اجتماعی جوامع مختلف تأثیرگذار است.
ایکنا ـ وضعیت نشاط اجتماعی در جامعه چگونه است؟
در یک جامعه نمی‌توان به صورت همگن با موضوعات برخورد کرد. بخشی از جامعه ما بانشاط است. بخشی از جامعه نیز فکر می‌کند که نشاط دارد. برای مثال کسی که ثروت بسیار زیادی دارد، فکر می‌کند که بانشاط است، اما واقعاً نشاطی ندارد، چراکه بسیاری از ایشان به پوچی رسیده‌اند. ممکن است به ظاهر برخی بهترین خودروها و خانه‌ها را داشته باشند و دیگران بیندیشند که بانشاط هستند، اما زمانی که متخصصان حوزه روان‌شناختی این افراد را تحلیل می‌کنند، مشکلات فراوانی در زندگی خود دارند.
باید بپذیریم که جامعه ایران نیاز به ترمیم سرمایه اجتماعی دارد. براساس پیمایش‌هایی که در حوزه سرمایه اجتماعی صورت گرفته و به مقامات ارشد کشور نیز ارائه شده است، سرمایه اجتماعی وضعیت خوبی ندارد. امروز در سرمایه‌های مختلف خرد و کلان مانند روابط بین مردم، روابط مردم با حوزه‌های نزدیک به خود و... دچار مشکل هستیم. بدان معناست که باید سرمایه اجتماعی را ترمیم کنیم. زمانی که از سرمایه اجتماعی صحبت می‌کنیم، ممکن است برخی از مفهوم آن آگاه نباشند و فقط از آن استفاده کنند. سرمایه‌هایی که برای بشر شناخته شده است شامل سرمایه طبیعی، سرمایه اقتصادی و... هستند. سرمایه انسانی نیز مجموعه‌ای از دانایی‌ها و توانایی‌هاست. جوانان، زنان، تحصیل‌کردگان، روحانیون، نخبگان و... سرمایه‌های انسانی جامعه هستند.
متأسفانه برخی افراد بین سرمایه انسانی و سرمایه اجتماعی خلط می‌کنند. سرمایه اجتماعی برآیند روابط جامعه است که با مؤلفه‌هایی نظیر اعتماد، رضایت، مشارکت، نشاط، انسجام و... اندازه‌گیری و معرفی می‌شود. لذا اگر در پژوهش‌هایی به این موضوع رسیده باشیم که مشارکت واقعی نهادمند در جامعه ما دچار اختلال است، بدان معناست که به همین میزان در نشاط جامعه دچار مشکل هستیم. در جامعه ایرانی تمایل به مشارکت زیاد است، اما بسترها و زمینه‌ها و رفع موانع با مشکل روبه‌روست و نیز مشارکت عمومی و فردی بد نیست، اما مشارکت نهادمند اجتماعی یعنی عضویت در انجمن‌ها، نهادها و... بسیار اندک است. زمانی که حتی در بین خویشاوندان، خانواده، کسبه و پیشه‌وران یک محله اعتماد به هر میزانی رنگ می‌بازد، یعنی در این زمینه دچار مشکلیم. لذا جامعه ایران از نظر سرمایه اجتماعی باید ترمیم شود تا نشاط اجتماعی به عنوان یک مؤلفه افزایش یابد.
ایکنا ـ جامعه بانشاط چه ویژگی‌های ظاهری و باطنی دارد؟
در جامعه‌ای که مشارکت در تمامی سطوح جدی باشد، نشاط اجتماعی نیز بالا خواهد بود. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران از سه ضلع مکتب، رهبری دینی و مشارکت مردمی تشکیل شده است. جمهوری اسلامی بر پایه مشارکت مردم بنا شده است و باید مردم در اظهار رأی در فرایند تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری، نظارت بر جریان امور، مطالبه‌گری، انسجام و سازماندهی و روابط شبکه‌ای با یکدیگر حضور جدی داشته باشند. بدین ترتیب نشاط اجتماعی نیز در جامعه افزایش خواهد یافت. لذا ویژگی اصلی یک جامعه بانشاط مشارکت است. جامعه بانشاط مانند جامعه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی است. در این جامعه زمانی که دو خودرو با یکدگر تصادف می‌کنند، سرنشینان خودروها به راحتی با هم کنار می‌آیند و صحنه را ترک می‌کنند، اما امروز ممکن است هیچ تصادفی رخ نداده باشد و دو نفر فقط به دلیل اینکه خودروی خود را مقابل دیگری قرار داده‌اند، با یکدیگر دعوا کنند و این دعوا منجر به قتل شود. این بدان معناست که جامعه بانشاط نیست. لذا اعتماد و رضایت در ایجاد جامعه بانشاط مؤثرند.
خانواده بانشاط امروز صرفاً ثروتمند نیست. بسیاری از خانواده‌ها ثروتمندند، اما اعضای این خانواده حتی با یکدیگر صحبت نمی‌کنند. لذا خانواده‌ای بانشاط است که از بودن در کنار یکدیگر رضایت دارند. فعالیت‌های انسان التذاذی یعنی لذت‌جویانه است. به همین دلیل حتی کسانی که به سراغ مواد نیروزا، مواد روان‌گردان و ... می‌روند، این کار را برای لذت و هیجان بیشتر انجام می‌دهند، اما نمی‌توان گفت جامعه‌ای که در آن مصرف مواد روان‌گردان و... بالاست، جامعه‌ای بانشاط محسوب می‌شود، اما اگر در کنار دیگران زندگی کردن در یک جامعه بری افراد لذت‌بخش باشد و اگر بین افراد خانواده و جامعه رضایت، اعتماد، همکاری و مشارکت وجود داشته باشد، این خانواده و جامعه نشاط اجتماعی دارد. حال ممکن است این خانواده فقط با یک موتور سیکلت رفت‌وآمد کند، اما بانشاط است، چراکه به یکدیگر اعتماد دارند و با انسجام و رضایت از یکدیگر زندگی می‌کنند. لذا جامعه‌ای که بخواهد بانشاط باشد، باید این مؤلفه‌ها را داشته باشد. جامعه ایران در این زمینه‌ها دچار اختلال است.
آمار طلاق در کشور وضعیت خوبی ندارد. طلاق عاطفی آمار بسیار بالایی را شامل می‌شود. در برخی از مطالعات به اعدادی دست پیدا کرده‌اند که میزان این آمار را نشان می‌دهد. در جامعه امروزی ما اعتیاد به صورت میلیونی وجود دارد. همچنین، در اثر تصادفات رانندگی در ایران بین 13 تا 18 هزار نفر در سال فوت می‌کنند و تعداد بسیاری نیز قطع نخاع و قطع عضو می‌شوند. آیا می‌توان گفت که این جامعه بانشاط است؟ برای مثال جنگ غزه رخ داده است و مردم مظلوم فلسطین بمباران می‌شوند و به شهادت می‌رسند. آیا می توان گفت که این جامعه نشاط اجتماعی دارد؟ البته از منظر اینکه این جامعه به پروردگار و ظهور منجی امید دارد، بانشاط است، اما از این منظر که افراد نمی‌توانند غصه یکدیگر را نخورند، جامعه نشاط اجتماعی بالایی ندارد. لذا جامعه امروزی دچار مشکلاتی است که برای دستیابی به نشاط اجتماعی باید حل شوند.
شاخص‌های متعددی نشان می‌دهند که جامعه ما دچار مشکلات جدی است. از طرفی یک جامعه دیندار است و به دلیل دینداری و سابقه طولانی در پهنه تاریخ که همیشه دچار مشکلاتی بوده و از آن‌ها موفق بیرون آمده، یک جامعه محکم و رو به جلوست، اما نمی‌توان با کلی‌گویی مسائل مختلف جامعه را نادیده گرفت. نمی‌توان فردی را که زندگی خود را با درآمد مشخصی تنظیم کرده است و نمی‌تواند از پس خرج زندگی برآید بانشاط خواند. بنابراین، باید به شاخص‌های طبقات مختلف اجتماعی و شاخص‌های متنوعی که از منظر سیاسی، ایدئولوژی، فرهنگی، اقتصادی و ... وجود دارد توجه کرد.
ایکنا ـ مناسک دینی در ایجاد نشاط اجتماعی چه نقشی دارند؟
در مناسک دینی بیش از آنکه واژه نشاط راهگشا باشد، واژه‌هایی مانند بهجت، سرور و... مورد بحث هستند. بی‌تردید مناسک دینی، که یکی از مناسک رایج در ایران نیز تعظیم شعائر و اوج آن در عاشوراست، بهجت‌آفرین است. به ویژه زمانی که به این موضوع از جنبه حماسی و انقلابی می‌نگریم، به بهجت و سرور دست پیدا می‌کنیم. نباید فراموش کنیم که در آستانه انقلاب اسلامی به جای اینکه بگوییم در کربلا چه اتفاقی افتاد، بیشتر به بحث حماسی این واقعه عظیم پرداخته می‌شد.
به هر میزان جامعه یا بخش‌هایی از آن از رفتارها و گرایش‌های دینی فاصله بگیرد، از این منظر دچار اختلال خواهیم شد. در حال حاضر جامعه امروزی از این منظر وضعیت خوبی دارد. رویدادهایی مانند راهپیمایی اربعین، مراسم ماه محرم و... نمادهای بسیار خوبی در جامعه ما هستند، اما اگر نتوانیم مشخص کنیم که چه میزان از مردم جامعه در این مسیر هستند و چه تعدادی در این جریان حضور ندارند، دچار مشکل خواهیم شد. هرچقدر مناسک دینی در کشور تولید شوند و عمومیت پیدا کنند، باعث ایجاد امید و نشاط در جامعه می‌شوند. برای مثال بعد از پیروزی انقلاب اسلامی توانستیم به جای 25 آذر، که روز جهانی مادر بود، روز میلاد حضرت زهرا(س) را به عنوان روز مادر نامگذاری کنیم که به خوبی در فرهنگ ایرانیان جای گرفت و باعث بهجت و سرور مردم شد.
ایکنا ـ میزان تأثیر نهادهای دولتی و عمومی در حوزه نشاط اجتماعی چقدر است؟
اگر برخی سخنی به زبان نیاورده و کاری انجام ندهند، اوضاع خیلی بهتر پیش خواهد رفت، اما نهادهایی که در ایجاد نشاط اجتماعی نقش مستقیمی دارند، باید نقش خود را به خوبی ایفا کنند. راهبردهای سالانه رهبر معظم انقلاب اسلامی باید به خوبی از سوی نهادهای مختلف پیگیری و اجرا شود تا آثار آن در حوزه‌های مختلف اجتماعی، که نشاط یکی از مصادیق آن است، هویدا شود. اگر فکر کنیم که به طبقات محروم کمک اقتصادی کنیم، کار آن‌ها درست می‌شود، صحیح نیست، چراکه باید اقتصاد را به جایی برسانیم که مولد، حرکت‌آفرین و امیدآفرین باشد.
در حوزه فرهنگی نیز نهادهای فرهنگی کشور بسیار عقب‌تر از جامعه و در انجام وظایفشان ناتوان هستند، زیرا بسیاری از آن‌ها در این زمینه غیرمتخصص و غیرکارشناس‌اند. دستگاه‌های فرهنگی ما بسیار ناواردند و نمی‌دانند ساخت و برساخت فرهنگی چگونه است. شهید علامه مطهری در کتاب جامعه و تاریخ و نیز در تشریح بحث مرحوم علامه طباطبایی(ره) در تفسیر المیزان ذیل آیه شریفه 200 سوره مبارکه آل عمران که می‌فرماید: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَصَابِرُوا وَرَابِطُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ؛ اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد صبر كنيد و ايستادگى ورزيد و مرزها را نگهبانى كنيد و از خدا پروا نماييد اميد است كه رستگار شويد»، ارتباطات در جامعه را سبب موفقیت می‌داند و مطرح می‌کند که جامعه یک ترکیب تنها و شکل گرفته از اندام‌ها نیست، بلکه جامعه ترکیب روح‌ها، عقاید، آرا و نظرات است. تأثیر و تأثرات و روابط علی و معلولی در جامعه هویت و روح فرهنگی را تولید می‌کند. لذا اگر بخواهیم تأثیر کارهای فرهنگی در جامعه را بدانیم، باید آگاه شویم که این فعالیت‌ها چقدر در روابط و مناسک مردم جای گرفته است که متأسفانه این اتفاق در جامعه رخ نداده است. بنابراین، نهادهای فرهنگی جامعه در حوزه ایجاد نشاط اجتماعی بسیار ضعیف عمل کرده‌اند. وضعیت جامعه ایران در حوزه نشاط محصول دستگاه‌های ما نیست، بلکه محصول انقلاب و مردم و فضای ایران اسلامی است و نهادهای تأثیرگذار ضعیف عمل کرده‌اند.
ایکنا ـ راهکارهای گسترش نشاط اجتماعی در جامعه چیست؟
اگر دولت به معنای کلان همه آنچه را در قانون اساسی و برنامه‌های توسعه تکلیف شده است انجام دهد و فضا را برای مردم و فعال شدن مردم مهیا کند و خود را از تصدی‌گری‌ها و مسئولیت‌ها کنار بکشد، نشاط اجتماعی به وجود می‌آید. پیامبر(ص) می‌فرمایند: «النَّفْسُ انْ لَمْ تَشْغَلْهُ شَغَلَک؛ اگر تو نفس را به کاری مشغول نکنی، او تو را به خودش مشغول می‌کند». جامعه‌ای که مردم آن منفعل و نقشی در جامعه نداشته باشند، نه تنها نشاط نخواهد داشت، بلکه آسیب‌زا خواهد بود.
هرچقدر دولت کوچک‌تر شود و تصدی نهادها و شرکت‌های مختلف را به مردم بسپارد، جامعه نیز فعال و بانشاط خواهد شد. زمانی که مردم جامعه فعال شوند و در تمامی امور حضور داشته باشند، جامعه نشاط بیشتری خواهد داشت. اگر همه چیز در انحصار یک عده باشد، رانت‌خواری، اشرافی‌گری و مفاسد فراوان در جامعه حاکم خواهد شد.
انتهای پیام
