روایات انقلابی نیاز به همفکری با کارشناسان فرهنگی دارد
کارشناسان سینما معتقدند اگر قرار است روایتی از انقلاب نظیر 15 خرداد داشته باشیم باید حوزه‌های مختلف ازجمله شاهدان عینی و تاریخ‌دانان نیز در آن حضور داشته باشند.
قیام پانزده خرداد، نهضتی خودجوش و مردمی در تهران، قم و برخی از شهرهای دیگر در اعتراض به دستگیری امام خمینی(ره) در ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ بود. زمینه‌های سیاسی و اجتماعی و دینی این قیام به دهه ۱۳۳۰ و اقدامات تحریک‌آمیز نظام حاکم بازمی‌گردد، اما مهم‌ترین حادثه که منجر به شروع قیام شد، سخنرانی امام خمینی(ره) در مدرسه فیضیه و پخش خبر آن در کشور بود. ایشان در این سخنرانی به‌شدت و به‌صراحت به شاه و اسرائیل حمله کرد. به دنبال این سخنرانی، امام خمینی(ره) در سحرگاه ۱۵ خرداد در منزل خود در قم دستگیر و به تهران منتقل شد و مردم همان روز در قم و تهران و دیگر شهرها به خیابان‌ها ریختند و قیام پانزده خرداد شکل گرفت. تظاهرات در قم، تهران و ورامین به مقابله حکومت انجامید و شهدای بسیاری داشت.
این واقعه تراژیک که همیشه در تاریخ این سرزمین باقی خواهد مانده، می‌تواند در طول چهار دهه گذشته الهام‌بخش آثار سینمایی و تلویزیونی باشد، خواسته‌ای که تا به امروز آن‌چنان‌که باید رخ نداده است. پیرامون این کم‌کاری خبرنگار ایکنا با تنی چند از صاحبنظران فرهنگی گفت‌وگوهایی انجام داده که در ادامه با آن همراه شویم.
مشاوره روایان خبره
حسن اصلانی؛ کارشناس تاریخ که قیام 15 خرداد را از نزدیک تجربه کرده گفت: اگر بازسازی اتفاقات رخ‌داده در قیام 15 خرداد با زبان سینما به شکلی دقیق صورت گیرد از این ابزار می‌توان در جهت مستندسازی تاریخ انقلاب بهره برد. به دلیل عدم اطلاع‌رسانی در حوزه تاریخ انقلاب بسیاری از مواقع اطلاعات ما از آنچه رخ‌داده، ناقص است. برای نمونه بسیاری فکر می‌کنند 15 خرداد تنها در قیام مردم ورامین خلاصه شده است درحالی‌که شواهد روشنی در دست است که شهرهای دیگری هم در این قیام شرکت داشتند. در چنین شرایطی این سینما و تلویزیون است که انتظار می‌رود برای مردم اطلاع‌رسانی خوبی داشته باشد زیرا هیچ رسانه‌ای قادر نیست در بحث اطلاع‌رسانی، کارایی سینما و تلویزیون را داشته باشد.
این روای انقلاب با بیان اینکه فردی که می‌خواهد اثری در حوزه انقلاب تولید کند باید علاوه بر آشنایی بر وقایع آن از مشاوره روایان خبره هم بهره ببرد، گفت: اگر فیلمسازی تنها بخواهد با تکیه بر داشته‌های کتابخانه‌ای، فیلمی درباره قیام 15 خرداد بسازد کارش آن‌گونه که باید غنی نخواهد بود چون نتوانسته ابعاد مختلف قیام را تصویر کند اما اگر در این رابطه یک مشاور و تاریخ‌دانی آشنا به وقایع انقلاب باشد می‌تواند زوایای جدید را برای سازنده فراهم آورد تا اثر مربوطه بتواند برای مخاطب حرف‌هایی برای گفتن داشته باشد.
ظرفیت‌های بالای دراماتیک
در بخش دیگر این گزارش، امیرعباس کنی؛ تهیه‌کننده تلویزیون نیز درباره کم‌کاری در پرداختن به موضوعاتی چون قیام 15 خرداد اظهار کرد: در همه جای دنیا سینما و تلویزیون ابزاری است که به واسطه آن تاریخ معاصر ثبت می‌شود در کشور ما هم این امر قابل تحقق است به ویژه اتفاقاتی نظیر قیام 15 خرداد که ظرفیت‌های بالای دراماتیک برای پرداختن دارد. گستردگی موضوع و معنا پیرامون 15 خرداد هم تنها به این روز خلاصه نمی‌شود بلکه وقتی قرار است در این رابطه حرف زده شود می‌توان قبل و بعد رخداد را هم مورد نظر داشت زیرا عللی که باعث به وجود آمدن این قیام شد و همچنین نتایج آن؛ بخشی از موضوع را در بر می‌گیرد ولی در این میان ممانعت‌هایی وجود دارد که امکان ساخت چنین کارهایی را در سینما و تلویزیون ما کم کرده است.
وی افزود: مشکل آنجاست که تعدد نظر در این رابطه زیاد وجود دارد. یعنی وقتی واقعه‌ای چون 15 خرداد موردبحث قرار می‌گیرد وحدت نظر وجود ندارد و هر کس روایت خود را از ماجرا دارد. برای همین وقتی در این رابطه کاری تولید می‌شود بخش‌های مختلف نسبت به آن معترض می‌شوند که چرا کاری تولیدشده که مطابق به واقعیت نیست! این مشکل را در برنامه‌های کارشناسی سیما به روشنی شاهد هستیم که افراد دائم در حال نقد یکدیگر هستند. در عرصه تاریخ معاصر فیلمسازی چون محمدرضا ورزی را داریم که چند سریال درباره انقلاب ساخته اما همیشه کارهایش با هجمه‌های گوناگون مواجه شده است. در چنین فضایی چگونه فیلمسازان دیگر علاقه‌ای برای کار کردن در این حوزه داشته باشند؟
این سینماگر ادامه داد: راهکاری که در این میان به ذهن می‌رسد ایجاد یک کارگروه و اتاق فکر است تا بتواند در این حوزه کار کرده و نتیجه‌اش را در اختیار سینماگران قرار دهد. در این کارگروه نیز نباید تنها یک قشر حضور داشته باشند بلکه اگر قرار است روایتی از انقلاب داشته باشیم باید حوزه‌های مختلف ازجمله شاهدان عینی و تاریخ‌دانان نیز در آن حضور داشته باشند. این مشکل در حوزه دفاع مقدس نیز وجود دارد. پیشنهاد دیگر من این است وقتی فیلمنامه یا فیلمی از وزارت ارشاد مجوز لازم را دریافت می‌کند این اجازه پابرجا باشد زیرا گاهی مواقع شاهدیم با عوض شدن دولت‌ها مجوزها نیز باطل می‌شود. این امر باعث شده بسیاری از موضوعات استراتژیک امکان کار کردن در سینما را نداشته باشند.
سهم‌خواهی از انقلاب
عباس رافعی؛ فیلمنامه‌نویس و کارگردان سینما که در پرونده کاری خود فیلم «کیمیا و خاک» را با محوریت انقلاب اسلامی دارد، گفت: در زمان حال اگر بخواهیم فیلمنامه‌ای با محوریت انقلاب اسلامی بنویسم مطمئناً آن سناریو با ممیزی و سهم‌خواهی مواجه خواهد شد زیرا برخی افرادی که در شکل‌گیری انقلاب نقش داشتند در ادامه راه از قطار انقلاب پیاده شدند برای همین تصویرگری از آن‌ها دیگر ممکن نیست.
این سینماگر ادامه داد: این دشواری‌ها بیشتر پیرامون انقلاب 57 است ولی موضوعاتی چون قیام 15 خرداد می‌تواند با حساسیت کمتری موردتوجه قرار گیرد. در 15 خرداد یک رهبر وجود دارد که آن نیز حضرت امام(ره) است. ضدقهرمان هم مشخص است که نظام شاهنشاهی است. در این قیام مردم به نظام کاپیتولاسیون اعتراض داشتند. ولی بااین‌حال برخی موضوعات درباره این قیام و چرایی به وجود آمدن آن وجود دارد که را برای تصویرگری سخت می‌کند. البته راهکاری نسنجیده هم وجود دارد آن‌هم اینکه ما تنها به بیان روایتی که خود می‌خواهیم اکتفا کنیم. این اتفاق نیز در برخی آثار رخ داده اما عموم این آثار به خاطر همه‌جانبه نبودن موضوع، مورد استقبال واقع نشده است.
وی ادامه داد: مشکل اصلی ما در تاریخ‌نگاری انقلاب این است که از اکنون در پی رفتن به گذشته هستیم. برای همین در پی رعایت ملاحظات اکنون هستیم پس تاریخ را درست روایت نمی‌کنیم. این مشکل تنها به سینما ربط ندارد بلکه در حوزه رمان هم شاهد این اتفاقات هستیم. در بحث رمان و کتاب، نویسنده سفارش می‌گیرد تا موضوع سفارش‌دهنده را پررنگ کند. این اتفاق، اولین قدم در تحریف تاریخ است. با این توضیح در چند سال گذشته فیلم و کتاب‌هایی که درباره انقلاب خلق شده، سندیت تاریخی رخ نداده است.
رافعی تأکید کرد: نکته بعد که راه را برای تولیدات مورد نظر سخت کرده، بودن شاهدان زنده است. در آثار نمایشی و رمان‌ها هر آنچه درباره قاجار گفته شد مشکلی پیش نیاورد چون شاهدان زنده ندارد اما وقتی قرار است درباره 15 خرداد یا انقلاب 57 حرف بزنیم کافی است تحریفی پیش بیاوریم تا اعتراضات شاهدان زنده بیان شود. در انتها راهکاری که برای رهایی از این وضعیت به ذهنم می‌رسد این است که همه‌چیز به انتخاب مدیران برمی‌گردد. اگر آن‌ها تصمیم بگیرد تاریخ را آن‌گونه که رخ‌داده روایت کنند مطمئن باشید آثاری که تولید می‌شود از کیفیت و استقبال لازم بهره‌مند خواهد شد وگرنه مسیر همان چیزی می‌شود که اکنون در حال طی کردن آن هستیم.
عدم تمایل حاکمیت فرهنگی به موضوعات انقلابی
هوشنگ توکلی؛ کارگردان، نویسنده و بازیگر نیز به عنوان آخرین صاحب‌نظری که پیرامون این موضوع سخن گفته، اظهار کرد: در حاکمیت کلان فرهنگی ما موضوعاتی چون قیام 15 خرداد در اولویت قرار ندارد. به همین دلیل همیشه به سادگی از کنار چنین موضوعاتی گذشته شده است. این مشکل در حوزه دفاع مقدس هم وجود دارد. در این عرصه شبکه‌ای که در رأس امور قرار گرفت به هنرمندان حرفه‌ای اجازه ورود به این عرصه را نداد. من در آن مقطع پستی در وزارت ارشاد داشتم و می‌دیدم هنرمندانی صاحب‌نامی خواهان دریافت پروانه ساخت با محوریت انقلاب و دفاع مقدس هستند اما به آن‌ها اجازه کار داده نمی‌شد!
وی ادامه داد: وقتی قرار است به 15 خرداد توجه شود باید تمام وجوه آن مورد توجه قرار گیرد. اولین قدم هم تصویرگری از تشییع جنازه آیت‌الله بروجردی، مرجع تقلید آن زمان کشورمان است. دلیلم برای بیان این مطلب این است که در زمان حیات این عالم انقلابی، اجازه فعالیت‌های انقلابی داده نمی‌شد اما بعد از رحلت ایشان با مرجعیت حضرت امام(ره) می‌بینیم که اسلام انقلابی شکل می‌گیرد. برای همین برای پرداختن به رویداد مورد نظر در ابتدا باید سال 41 موردتوجه قرار گیرد تا در ادامه به سال 42 ورود کنیم.
این سینماگر برای تاریخ‌نگاری صحیح از وقایع انقلاب پیشنهاد کرد: راهکار پیشنهادی من همان مسیری است که برای رونق سینمای دفاع مقدس هم پیشنهاد می‌کنم آن‌هم اینکه اجازه دهیم همه هنرمندان در این حوزه ورود داشته باشند و تنها امکانات را در اختیار گروهی خاص قرار ندهیم. برای همین مهم‌ترین عامل در رونق سینمای انقلاب همان خواست مدیریت فرهنگی است چون اگر این حوزه به نتیجه مطلوب برسد در ادامه بودجه و امکانات هم مهیا خواهد شد.
کارگردان فیلم پدر تأکید کرد: نکته مهم دیگر این است که برای پرداختن به موضوعات انقلابی از جمله قیام 15 خرداد تنها به یک اثر نمی‌توان اکتفا کرد بلکه ضروری است کارهای متعددی در این رابطه تولید شود تا تمام وجود قیام، مورد توجه قرار گیرد. یک فیلم یا سریال تنها یک دیدگاه یا یک زاویه دید را بیان می‌کند اما اگر تنوع دیدگاه بیشتر شود مطمئناً تنوع مخاطب پیش خواهد آمد و همین موضوع به رونق سینمای انقلاب خواهد انجامید.
توکلی در پایان تصریح کرد: کاری که در حوزه انقلاب تولید می‌شود حتماً باید از کمک دولتی بهره برده باشد زیرا هیچ تهیه‌کننده بخش خصوصی به تنهایی قادر به تأمین هزینه فیلم‌هایی که می‌خواهند انقلاب را روایت کنند، نیست.
گفت‌وگو از داوود کنشلو
انتهای پیام
