توهین و تخریب شخصیت در مناظرات موجب از بین رفتن اعتماد عمومی به مناظره می‌شود
سیدمجید نبوی در یادداشتی بیان کرد: توهین و تخریب شخصیت در مناظرات، پیامدهای مخربی به همراه دارد که نه تنها کیفیت بحث و استدلال را کاهش می‌دهد، بلکه فضای گفت‌وگو را مسموم می‌کند، باعث افزایش قطبی شدن و تعصب می‌شود و اعتماد عمومی به مناظرات را از بین می‌برد.
سیدمجید نبوی، دکتری قرآن و حدیث و مدرس دانشگاه، یادداشتی را با عنوان «بررسی تأثیر توهین و تخریب شخصیت در مناظرات سیاسی ریاست جمهوری ایران» در اختیار ایکنا قرار داده است.
متن یادداشت به شرح زیر است:
بسم الله الرحمن الرحیم
1. مقدمه:
مناظره، به عنوان یکی از ارکان اصلی گفتمان عمومی، بستری حیاتی برای تبادل اندیشه‌ها، نقد و بررسی ایده‌ها و رسیدن به تفاهم جمعی فراهم می‌آورد. در یک جامعه عدالت محور، مناظرات سازنده به شهروندان این امکان را می‌دهند تا در مورد مسائل مهم اجتماعی، سیاسی و اقتصادی به بحث و تبادل نظر بپردازند و در تصمیم‌گیری‌های جمعی مشارکت کنند. با این حال، در سال‌های اخیر، شاهد افزایش نگران‌کننده‌ای در استفاده از توهین و تخریب شخصیت در مناظرات بوده‌ایم. این پدیده، که به جای تمرکز بر استدلال و منطق، به تخریب وجهه و شخصیت طرف مقابل می‌پردازد، به طور جدی کیفیت و اثربخشی مناظرات را تهدید می‌کند.
توهین و تخریب شخصیت، به هرگونه اظهارنظر، رفتار یا اقدام آگاهانه‌ای اطلاق می‌شود که با هدف تحقیر، کوچک شمردن، بی‌اعتبار کردن یا ایجاد نفرت نسبت به فرد یا گروهی خاص صورت می‌گیرد. این رفتارها می‌توانند به اشکال مختلفی از جمله توهین‌های کلامی، تمسخر، افترا، برچسب‌زنی منفی و انتشار اطلاعات نادرست و گمراه‌کننده در مورد فرد یا گروه مورد نظر بروز پیدا کنند.
توجه به این نکته ضروری است که انتقاد سازنده و مبتنی بر استدلال، بخشی جدایی‌ناپذیر از هر مناظره سالم و پویا است. با این حال، مرز باریکی بین انتقاد سازنده و توهین و تخریب شخصیت وجود دارد. در حالی که انتقاد سازنده بر نقد ایده‌ها و استدلال‌ها متمرکز است، توهین و تخریب شخصیت به جای پرداختن به محتوا، به تخریب وجهه و شخصیت فرد یا گروه مقابل می‌پردازد.
تأثیر منفی توهین و تخریب شخصیت بر کیفیت مناظرات، امری انکارناپذیر است. این رفتارها، نه تنها فضای گفت‌وگو را مسموم می‌کنند و مانع از تبادل آزادانه اندیشه‌ها می‌شوند، بلکه باعث افزایش دو قطبی شدن، تعصب و خصومت بین طرفین مناظره نیز می‌شوند. در نتیجه، مناظراتی که می‌توانستند به عنوان فرصتی برای یادگیری، رشد و تفاهم متقابل مورد استفاده قرار گیرند، به صحنه‌ای برای تخریب و تحقیر تبدیل می‌شوند. در این یادداشت، به بررسی دقیق‌تر دلایل، پیامدها و راهکارهای مقابله با این پدیده خواهیم پرداخت.
2. دلایل استفاده از توهین و تخریب:
استفاده از توهین و تخریب شخصیت در مناظرات، ریشه در عوامل متعددی دارد که می‌توان آن‌ها را در سه دسته کلی روان‌شناختی، استراتژیک و فشارهای رسانه‌ای و اجتماعی بررسی کرد.
عوامل روان‌شناختی:
در بسیاری از موارد، توهین و تخریب شخصیت ناشی از احساسات و انگیزه‌های روان‌شناختی افراد است. خشم، یکی از رایج‌ترین عواملی است که می‌تواند منجر به استفاده از الفاظ توهین‌آمیز و رفتارهای مخرب شود. هنگامی که فرد در یک مناظره احساس می‌کند که نظراتش نادیده گرفته می‌شود یا مورد حمله قرار می‌گیرد، ممکن است به جای پاسخ منطقی و استدلالی، به توهین و تخریب شخصیت متوسل شود.
احساس برتری نیز می‌تواند یکی دیگر از عوامل روان‌شناختی مؤثر در این رفتار باشد. افرادی که خود را برتر از دیگران می‌دانند، ممکن است با استفاده از توهین و تحقیر، سعی در تحکیم موقعیت خود و تضعیف طرف مقابل داشته باشند. این رفتار می‌تواند ناشی از خودشیفتگی، تکبر یا عدم تحمل نظرات مخالف باشد.
عوامل استراتژیک:
در برخی موارد، استفاده از توهین و تخریب شخصیت به عنوان یک تاکتیک استراتژیک برای پیشبرد اهداف خاصی در مناظره مورد استفاده قرار می‌گیرد. منحرف کردن بحث، یکی از این تاکتیک‌ها است. هنگامی که فرد در یک مناظره احساس می‌کند که در حال شکست است یا نمی‌تواند به استدلال‌های طرف مقابل پاسخ دهد، ممکن است با استفاده از توهین و تخریب شخصیت، سعی در تغییر مسیر بحث و منحرف کردن توجه مخاطبان از موضوع اصلی داشته باشد.
تضعیف حریف نیز یکی دیگر از اهداف استراتژیک استفاده از توهین و تخریب شخصیت است. با بی‌اعتبار کردن شخصیت و اعتبار طرف مقابل، فرد می‌تواند در نظر مخاطبان، موقعیت خود را تقویت کند و احتمال پذیرش نظراتش را افزایش دهد.
فشارهای رسانه‌ای و اجتماعی:
رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی نقش مهمی در شکل‌دهی به فضای گفتمان عمومی دارند. در برخی موارد، فشارهای رسانه‌ای و اجتماعی می‌توانند به تشدید استفاده از توهین و تخریب شخصیت در مناظرات دامن بزنند. به عنوان مثال، رقابت شدید بین رسانه‌ها برای جذب مخاطب و افزایش بازدید، ممکن است آن‌ها را به انتشار محتواهای جنجالی و تحریک‌آمیز ترغیب کند که شامل توهین و تخریب شخصیت نیز می‌شود.
علاوه بر این، فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، با فراهم کردن امکان اظهار نظر ناشناس و بدون فیلتر، بستری را برای بروز و تشدید رفتارهای توهین‌آمیز و مخرب فراهم می‌کنند. در این فضا، افراد ممکن است احساس کنند که به دلیل ناشناس بودن، می‌توانند هرگونه اظهار نظری را بدون ترس از عواقب آن بیان کنند.
درک این عوامل و ریشه‌های آن‌ها، اولین گام برای مقابله با پدیده توهین و تخریب شخصیت در مناظرات است. با شناخت این عوامل، می‌توانیم به تدوین و اجرای راهکارهای مؤثر برای بهبود کیفیت مناظرات و ترویج فرهنگ گفتگوی محترمانه و سازنده بپردازیم.
3. پیامدهای منفی:
استفاده از توهین و تخریب شخصیت در مناظرات، پیامدهای منفی متعددی به همراه دارد که به طور مستقیم بر کیفیت و اثربخشی گفتمان عمومی تأثیر می‌گذارد.
کاهش کیفیت بحث و استدلال:
هنگامی که توهین و تخریب شخصیت به جای استدلال و منطق در مناظرات به کار گرفته می‌شود، کیفیت بحث به شدت کاهش می‌یابد. به جای تمرکز بر نقد و بررسی ایده‌ها و ارائه شواهد و مدارک، طرفین مناظره به حملات شخصی و بی‌اعتبار کردن یکدیگر می‌پردازند. این امر باعث می‌شود که مخاطبان از موضوع اصلی بحث منحرف شوند و به جای یادگیری و تفکر انتقادی، درگیر هیجانات و احساسات منفی شوند.
تخریب فضای گفت‌وگو و احترام متقابل:
توهین و تخریب شخصیت، فضای گفت‌وگو را مسموم می‌کند و مانع از ایجاد یک محیط امن و محترمانه برای تبادل نظر می‌شود. در چنین فضایی، افراد احساس می‌کنند که نظراتشان مورد احترام قرار نمی‌گیرد و به جای مشارکت فعال در بحث، به دفاع از خود و مقابله با حملات شخصی می‌پردازند. این امر منجر به از بین رفتن احترام متقابل و ایجاد تنش و خصومت بین طرفین مناظره می‌شود.
افزایش دو قطبی شدن و تعصب:
استفاده از توهین و تخریب شخصیت، به جای ایجاد تفاهم و همدلی، باعث افزایش دو قطبی شدن و تعصب در جامعه می‌شود. هنگامی که افراد به جای گوش دادن به نظرات مخالف و تلاش برای درک دیدگاه‌های متفاوت، به تخریب شخصیت و برچسب‌زنی منفی می‌پردازند، شکاف‌های اجتماعی عمیق‌تر می‌شود و امکان گفت‌وگوی سازنده و رسیدن به راه‌حل‌های مشترک کاهش می‌یابد.
کاهش اعتماد عمومی به مناظرات:
تکرار و تداوم استفاده از توهین و تخریب شخصیت در مناظرات، باعث کاهش اعتماد عمومی به این فرآیند می‌شود. شهروندان به تدریج این باور را پیدا می‌کنند که مناظرات، به جای بستری برای گفتگوی سازنده و تصمیم‌گیری آگاهانه، به عرصه‌ای برای تسویه حساب‌های شخصی و تخریب وجهه افراد تبدیل شده است. این امر می‌تواند به کاهش مشارکت عمومی در گفتمان‌های اجتماعی و سیاسی منجر شود و در نهایت، به تضعیف دموکراسی و جامعه مدنی بینجامد.
در نهایت باید گفت که، توهین و تخریب شخصیت در مناظرات، پیامدهای مخربی به همراه دارد که نه تنها کیفیت بحث و استدلال را کاهش می‌دهد، بلکه فضای گفت‌وگو را مسموم می‌کند، باعث افزایش قطبی شدن و تعصب می‌شود و اعتماد عمومی به مناظرات را از بین می‌برد. برای مقابله با این پدیده و ترویج فرهنگ گفت‌وگوی سازنده و محترمانه، نیازمند اقدامات جدی و هماهنگ از سوی افراد، رسانه‌ها و نهادهای مسئول هستیم.
4. راهکارهای مقابله:
برای مقابله با پدیده توهین و تخریب شخصیت در مناظرات و ترویج فرهنگ گفتگوی سازنده و محترمانه، نیازمند اتخاذ راهکارهای چندجانبه و هماهنگ در سطوح فردی، اجتماعی و نهادی هستیم.
آموزش مهارت‌های مناظره سالم و اخلاقی:
یکی از راهکارهای اساسی، آموزش مهارت‌های مناظره سالم و اخلاقی به افراد از سنین پایین است. این آموزش‌ها باید بر اصول منطق، استدلال، احترام به نظرات مخالف و پرهیز از توهین و تخریب شخصیت تأکید کنند. مدارس، دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی می‌توانند نقش مهمی در ارائه این آموزش‌ها و تربیت نسلی از شهروندان آگاه و مسئولیت‌پذیر داشته باشند.
ترویج فرهنگ گفت‌وگوی محترمانه:
علاوه بر آموزش مهارت‌های مناظره، ترویج فرهنگ گفت‌وگوی محترمانه در جامعه نیز از اهمیت بسیاری برخوردار است. این امر نیازمند تغییر نگرش‌ها و باورهای فرهنگی است که توهین و تخریب شخصیت را به عنوان یک رفتار قابل قبول و حتی مطلوب در مناظرات ترویج می‌دهند. رسانه‌ها، نهادهای مدنی و رهبران فکری می‌توانند نقش مهمی در ترویج این فرهنگ و تشویق افراد به احترام به نظرات مخالف و پرهیز از حملات شخصی داشته باشند.
مسئولیت‌پذیری رسانه‌ها و مجریان مناظرات:
رسانه‌ها و مجریان مناظرات، به عنوان واسطه‌های اصلی بین طرفین مناظره و مخاطبان، مسئولیت مهمی در جلوگیری از توهین و تخریب شخصیت دارند. آن‌ها باید با تدوین و اجرای قوانین و مقررات مشخص، از بروز چنین رفتارهایی در مناظرات جلوگیری کنند و در صورت لزوم، به تذکر و اخطار به طرفین بپردازند. همچنین، رسانه‌ها می‌توانند با برجسته کردن نمونه‌های مثبت مناظرات سالم و محترمانه، به ترویج این فرهنگ در جامعه کمک کنند.
تدوین و اجرای قوانین و مقررات مناسب:
در برخی موارد، تدوین و اجرای قوانین و مقررات مشخص و لازم‌الاجرا می‌تواند به کاهش استفاده از توهین و تخریب شخصیت در مناظرات کمک کند. این قوانین می‌توانند شامل مواردی مانند ممنوعیت استفاده از الفاظ توهین‌آمیز، تعیین مجازات برای رفتارهای مخرب و ایجاد سازوکارهای نظارتی برای اطمینان از رعایت این قوانین باشند. البته، در تدوین و اجرای این قوانین باید به حفظ آزادی بیان و جلوگیری از سانسور توجه شود.
در نهایت باید گفت که، مقابله با پدیده توهین و تخریب شخصیت در مناظرات، نیازمند یک رویکرد جامع و چندجانبه است که در آن افراد، رسانه‌ها، نهادهای آموزشی و قانون‌گذاری، همگی نقش خود را ایفا کنند. با اتخاذ این راهکارها و ترویج فرهنگ گفت‌وگوی سازنده و محترمانه، می‌توانیم به بهبود کیفیت مناظرات و تقویت جامعه مدنی کمک کنیم.
انتهای پیام
کدوم کاندید گوش میده این حرفها رو؟ 
