زدودن نارسایی و احتیاج؛ حقی اجتماعی

«حق‌الناس» مهم‌ترین و پربسامدترین موضوع در دین اسلام است تا جایی که طولانی‌ترین آیه قرآن(سوره بقره آیه ۲۸۲) نیز به همین موضوع اختصاص دارد و امیرالمؤمنین امام علی(ع) نیز می‌فرمایند «خدای متعال رعایت حقوق بندگانش را مقدمه‌ای بر رعایت حقوق خودش قرار داده است.»

اوج تجلیگاه توجه به حق‌الناس در مکتب اسلام و اهل‌بیت(ع) را می‌توان در شب عاشورا مشاهده کرد؛ هنگامی که امام حسین(ع) شرط پیکار با ظلم و همراهی با خود را بدهکار نبودن گذاشت و بیعت خود را از افرادی که حقی بر گردن دارند برداشت چراکه پرداخت حق مردم را مقدم بر حضور در جهاد با طاغوت می‌دانستند.

همین رویداد مهم و درس‌آموز از واقعه کربلا سبب شد تا ایکنا در ماه محرم امسال به موضوع مهم «حق‌الناس» بپردازد و بخش‌هایی از کتاب «حق‌الناس، ارتباط متقابل حقوق مردم و اخلاق اسلامی»، نوشته آیت‌الله‌العظمی مظاهری را به نظر مخاطبان خود برساند که در ادامه مشروح بخش هشتم با موضوع «حق‌ فقیر» را می‌خوانید.

جامعه‌ای که فقیر و محتاج داشته باشد جامعه سالم و مورد تأیید اسلام نیست، از این جهت ادای حق فقیران و محرومان و زدودن نارسایی و احتیاج یک حق اجتماعی قلمداد می‌شود. ادای این حق علاوه بر حکومت، وظیفه همه افراد اجتماع است و کسی نمی‌تواند از انجام این وظیفه مهم شانه خالی کند. قرآن کریم در بیان صفات متقین می‌فرماید «وَ فِي أَمْوَالِهِمْ حَقٌّ لِلسَّائِلِ وَالْمَحْرُومِ» یعنی فقرا و نیازمندان در اموال افراد توانمند حق دارند و ادای حق آنها، نشانه تقوا و پرهیزکاری است. 

امام صادق(ع) می‌فرمایند «إِنَّ اللَّهَ جَلَّ وَعَزَّ جَعَلَ لِلْفُقَرَاءِ فِي أَمْوَالِ الْأَغْنِياءِ مَا يَكْفِيهِمْ وَلَوْ لَا ذَلِكَ لَزَادَهُمْ وَإِنَّمَا يَؤْتَوْنَ مِنْ مَنْعِ مَنْ مَنَعَهُمْ» آنچه خداوند عزوجل، برای رسیدگی ثروتمندان به فقیران و مستمندان واجب فرموده برای رفع فقر کافی است و اگر کافی نبود، بیش از آن واجب می‌فرمود. سپس می‌فرمایند فقر فقیران در اثر محروم شدن آنان از حقشان است. 

از امیرالمؤمنین(ع) روایت شده است که فرمودند «إِنَّ اللَّهَ فَرَضَ عَلَى أَغْنِيَاءِ النَّاسِ فِي أَمْوَالِهِمْ قَدْرَ الَّذِي يَسَعُ فُقَرَاءَهُمْ فَإِنْ ضَاعَ الْفَقِيرُ أَوْ أَجْهَدَ أَوْ عَرِيَ فَبِمَا يَمْنَعُ الْغَنِيُّ وَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ مُحَاسِبُ الْأَغْنِيَاءِ فِي ذَلِكَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَ مُعَذِّبُهُمْ عَذَاباً أَلِيماً» خداوند متعال در اموال اغنیاء به اندازه گشایش فقر فقرا قرار داده و ادای آن را واجب گردانده است و اگر فقیر در جامعه وجود دارد از کوتاهی اغنیا در ادای واجبات مالی است و آنان به این سبب در قیامت عذاب خواهند شد. از این گذشته کمک و رسیدگی به فقرا و مستضعفان باید با روی خوش و بدون تحقیر بوده به گونه‌ای باشد که آنها شرمنده و سرافکنده نشوند.

قرآن کریم از راندن و رد کردن فقیر با تندی و تشر نهی کرده می‌فرماید «وَأَمَّا السَّائِلُ فَلَا تَنْهَر» ابی بصیر از قول امام صادق(ع) نقل می‌کند که فرمودند مؤمن تهیدست را خوار مسازید؛ زیرا کسی که مؤمن فقیر را تحقیر کند و او را سبک بشمارد خداوند متعال خودش را حقیر و سرافکنده می‌گرداند تا وقتی که از عمل زشتش پشیمان شود و توبه کند. همچنین فرمودند هر که مؤمنی را به سبب تنگدستی و نداری‌اش خوار و ذلیل کند خداوند او را در قیامت در پیشگاه همه خلایق رسوا و انگشت‌‌نما خواهد ساخت.