حق يتيم؛ از حفظ اموال تا عزت اجتماعی

«حق‌الناس» مهم‌ترین و پربسامدترین موضوع در دین اسلام است تا جایی که طولانی‌ترین آیه قرآن(سوره بقره آیه ۲۸۲) نیز به همین موضوع اختصاص دارد و امیرالمؤمنین امام علی(ع) نیز می‌فرمایند «خدای متعال رعایت حقوق بندگانش را مقدمه‌ای بر رعایت حقوق خودش قرار داده است.»

اوج تجلیگاه توجه به حق‌الناس در مکتب اسلام و اهل‌بیت(ع) را می‌توان در شب عاشورا مشاهده کرد؛ هنگامی که امام حسین(ع) شرط پیکار با ظلم و همراهی با خود را بدهکار نبودن گذاشت و بیعت خود را از افرادی که حقی بر گردن دارند برداشت چراکه پرداخت حق مردم را مقدم بر حضور در جهاد با طاغوت می‌دانستند.

همین رویداد مهم و درس‌آموز از واقعه کربلا سبب شد تا ایکنا در ماه محرم امسال به موضوع مهم «حق‌الناس» بپردازد و بخش‌هایی از کتاب «حق‌الناس، ارتباط متقابل حقوق مردم و اخلاق اسلامی»، نوشته آیت‌الله‌العظمی مظاهری را به نظر مخاطبان خود برساند که در ادامه مشروح بخش نهم با موضوع «حق‌ یتیم» را می‌خوانید.

ادای حق یتیمان و ممانعت از حیف و میل اموال آنان نیز یک وظیفه اجتماعی است. به بیان دیگر ظلم به یتیمان یک ننگ برای جامعه انسانی به شمار می‌رود و عذاب قیامت را به همراه خواهد داشت. قرآن کریم در چند آیه آدمیان را از ستم به یتیمان و تصرف در اموالشان بر حذر می‌دارد. از جمله می‌فرماید «إِنَّ الَّذِينَ يَأْكُلُونَ أَمْوَالَ الْيَتَامَى ظُلْمًا إِنَّمَا يَأْكُلُونَ فِي بُطُونِهِمْ ناراً وَ سَيَصْلَوْنَ سَعِيراً» در این آیه خوردن ناحق اموال یتیم به خوردن آتش و فروبردن آتش در شکم تشبیه شده که سوختن در آتش جهنم را نیز در پی خواهد داشت.

امام سجاد(ع) در روایتی ظلم به یتیم را از جمله گناهانی می‌شمارند که موجب قطع باران و نزولات آسمانی می‌شود. امیرالمؤمنین(ع) در وصیت‌نامه خویش هنگام شهادت می‌فرمایند: خدا را خدا را در رعایت حق یتیمان فراموش نکنید مبادا که آنها گاهی سیر و گاهی گرسنه باشند. مبادا که آنان در حضور شما تباه شوند. «اللَّهَ اللَّهَ فِي الْأَيْتَامِ فَلَا تُغِبُوا أَفْوَاهَهُمْ وَلَا يَضِيعُوا بِحَضْرَتِكُم» یعنی همواره و هر روز وضعیت یتیمان را در نظر داشته باشید و از آنان غافل نشوید. 

باید دانست که حق یتیمان در رسیدگی مالی به آنها و حفظ اموالشان منحصر نمی‌شود بلکه یتیمان از نظر فرهنگی و تربیتی نیز به جامعه و افراد آن حق دارند. رعایت حرمت و احترام افراد یتیم حفظ عزت اجتماعی و شخصیت دادن به آنها و نیز تلاش برای تربیت صحیح آنان یک وظیفه همگانی است. چنان که قرآن کریم از همه می‌خواهد که با یتیمان برخورد قهرآمیز و ذلت آور نداشته باشند«فَأَمَّا الْيَتِيمَ فَلَا تَقْهَر».

پیامبر اکرم(ص) به امیرالمؤمنین(ع) فرمودند هرکس یتیمی را کفالت کند و از مال خودش هزینه‌های او را بپردازد تا اینکه بی‌نیاز شود بهشت بر او واجب می‌شود. همچنین فرمودند «ای علی هر که دست ترحم و مهربانی بر سر یتیمی بکشد، یعنی به او محبت کند و آسایش او را فراهم آورد خداوند تعالی به ازای هر موی یتیم در قیامت نوری به وی عطا خواهد فرمود.»

برخورد محبت‌آمیز و همراه با عزت و احترام توسط افراد جامعه با یتیمان و افراد بدون سرپرست و نیز جلوگیری از سرکوب شخصیت و تحقیرشان نواقص و کمبودهای احتمالی آنان را جبران می‌کند آنها را از فقر فرهنگی می‌رهاند و مانع انحراف و فساد و همچنین باعث پیشرفت و تعالی ایشان خواهد شد.