حق‌الناس به اعتبار نوع معاشرت افراد با یکدیگر
حقوق افراد خویشاوند و غیرخویشاوند با یگدیگر تفاوت دارد، به عبارت دیگر خویشاوندان نسبت به همدیگر حقوق خاصی دارند بدین ترتیب در تعالیم دینی برای افرادی که به نحوی همنشین انسان بوده با وی معاشرت و رفت و آمد دارند، حقوقی شمرده شده است.
«حق‌الناس» مهم‌ترین و پربسامدترین موضوع در دین اسلام است تا جایی که طولانی‌ترین آیه قرآن (سوره بقره آیه ۲۸۲) نیز به همین موضوع اختصاص دارد و امیرالمؤمنین امام علی(ع) نیز می‌فرمایند «خدای متعال رعایت حقوق بندگانش را مقدمه‌ای بر رعایت حقوق خودش قرار داده است.»
اوج تجلیگاه توجه به حق‌الناس در مکتب اسلام و اهل‌بیت(ع) را می‌توان در شب عاشورا مشاهده کرد؛ هنگامی که امام حسین(ع) شرط پیکار با ظلم و همراهی با خود را بدهکار نبودن گذاشت و بیعت خود را از افرادی که حقی بر گردن دارند برداشت چراکه پرداخت حق مردم را مقدم بر حضور در جهاد با طاغوت می‌دانستند.
همین رویداد مهم و درس‌آموز از واقعه کربلا سبب شد تا ایکنا در ماه محرم امسال به موضوع مهم «حق‌الناس» بپردازد و بخش‌هایی از کتاب «حق‌الناس، ارتباط متقابل حقوق مردم و اخلاق اسلامی»، نوشته آیت‌الله‌العظمی مظاهری را به نظر مخاطبان خود برساند که در ادامه مشروح بخش پانزدهم با موضوع «حق‌الناس به اعتبار نوع معاشرت افراد با یکدیگر» را می‌خوانید.
این تقسیم حق‌الناس به اعتبار نوع معاشرت افراد با یکدیگر است؛ مثلاً حقوق افراد خویشاوند و غیرخویشاوند با هم تفاوت دارد به عبارت دیگر خویشاوندان نسبت به همدیگر حقوق خاصی دارند بدین ترتیب در تعالیم دینی برای افرادی که به نحوی همنشین انسان بوده با وی معاشرت و رفت و آمد دارند، حقوقی شمرده شده است. حق همنشین، حق دوست و رفیق، حق همسایه، حق همسفر و حق شریک در این دسته‌بندی قرار می‌گیرد.
حق معاشر، همنشین، رفیق و شریک
در رساله حقوق امام سجاد(ع) می‌خوانیم حق کسی که با وی معاشرت داری آن است که فریبش ندهی و در معاشرت با او نیرنگ به کار نبری. همچنین راجع به حق همنشین در آن رساله شریف آمده است که باید با او نرم‌خو و با انصاف باشی، لغزش او را فراموش و خوبی‌هایش را حفظ کنی. در خصوص حق رفیق نیز امام سجاد(ع) در رساله حقوق می‌فرمایند «برای دوست خود رحمت باشید نه عذاب»
حق شریک انسان نیز در بیان آن امام بزرگوار تبیین شده است؛ می‌فرمایند «حق شریک آن است که در غیابش او را کفایت و در حضورش او را رعایت کنی، مخالف نظرش حکم نکنی، بدون مشورت او تصمیم نگیری، نگهبان اموال وی باشی و به او خیانت نکنی.
حق همسایه
حق همسایه به قدری در تعالیم اسلام اهمیت دارد که پیامبر اکرم(ص) می‌فرمایند «مَا زَالَ جَبْرَئِيلُ يُوصِينِي بِالْجَارِ حَتَّى ظَنَنْتُ أَنَّهُ سَيُوَرِثُهُ» آن اندازه که جبرئیل درباره همسایه به من سفارش کرد، گمان کردم ارث می‌برد. آن نبی مکرم(ص) در خطبه‌ای فرموده‌اند «مَنْ كَانَ مُؤْذِياً لِجَارِهِ مِنْ غَيْرِ حَقٍ حَرَمَهُ اللَّهُ رِيحَ الْجَنَّةِ وَمَأْوَاهُ النَّارُ أَلَا وَإِنَّ اللَّهَ يَسْأَلُ الرَّجُلَ عَنْ حَقِ جَارِهِ وَ مَنْ ضَيَّعَ حَقَ جَارِهِ فَلَيْسَ مِنَّا» کسی که به ناحق همسایه‌اش را آزار دهد بوی بهشت را استشمام نمی‌کند و جایگاهی جز آتش ندارد.
سپس با تأکید می‌فرمایند «آگاه باشید که خداوند متعال از حق همسایه سؤال می‌کند» در نهایت نیز می‌فرمایند «کسی که حق همسایه را ضایع کند از ما نیست؛ بدین ترتیب آنکه حق همسایه خود را ادا نکند یا او را اذیت کند، مسلمان نیست.»
آن حضرت در روایت دیگری نیز از کسی که سیر بخوابد و همسایه‌اش گرسنه باشد سلب ایمان کرده‌اند «مَا آمَنَ بِي مَنْ بَاتَ شَبْعَانَ وَجَارُهُ جَائِعٌ» طبق روایتی از رسول اکرم(ص) تا چهل خانه از شمال، جنوب، راست و چپ همسایه انسان محسوب می‌شوند.
حق خویشاوند
حق خویشاوند نیز از نظر قرآن کریم و روایات اهل‌بیت(ع) اهمیت ویژه‌ای دارد. قرآن کریم می‌فرماید «وَآتِ ذَا الْقُرْبِي حَقَّه» این آیه شریفه خطاب به پیامبر اکرم(ص) و مربوط به قضیه فدک است چنان که در روایات آمده است بعد از نزول آیه شریفه پیامبر اکرم(ص) به امر خداوند سبحان فدک را به حضرت زهرا واگذار فرمودند.
از آنجا که استفاده عام و گسترده از خطاب‌های خاص قرآن کریم مانعی ندارد در نظر گرفتن مفهوم عام این آیه شریفه نیز با مقصود اصلی آن منافات پیدا نمی‌کند و می‌توانیم چنین نتیجه بگیریم که طبق نظر قرآن کریم، همه مسلمانان وظیفه دارند در ادای حق خویشاوندان کوشا و دقیق باشند.
از جمله حقوق خویشان صله‌رحم است که در روایات بر آن تأکید فراوانی شده است. معنای صله‌رحم این است که انسان کاری نکند که وابستگان و خویشان را ناراحت کند و تا می‌تواند به آنها خدمت کند. کوتاهی در ادای این حق و بریدن از خویشان، قطع رحم نام دارد که یکی از گناهان بزرگ است. قرآن شریف قاطع رحم را لعن فرموده است «أُولئِكَ لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَلَهُمْ سُوءُ الدَّارِ»
به خصوص اگر خویشاوندان مشکل مالی دارند آبرویشان در خطر است یا از جهات دیگری نیازمند کمک و یاری هستند امداد رساندن به آنها واجب است. از رسول خدا روایت شده است که با وجود خویشاوند محتاج صدقه به دیگران نمی‌رسد «لَا صَدَقَةً وَ ذُو رَحِمٍ مُحْتَاجٌ» حق اقوام و خویشان با هیچ مانعی و به هیچ بهانه‌ای از عهده انسان خارج نمی‌شود و همواره پابرجاست. حتی اختلاف در دین و مذهب خویشاوندان و نیز تفاوت فکر و دیدگاه آنها در امور اعتقادی سیاسی و نظایر آن از آنان سلب مسئولیت نمی‌کند.
راوی می‌گوید به امام صادق(ع) گفتم من اقوام و نزدیکانی دارم که از نظر عقیده دینی در تضاد با من هستند؛ آیا آنها بر من حقی دارند؟ امام فرمودند «بله، حق دارند حق رحم با هیچ چیزی قطع نمی‌شود و اگر آنها با تو بر یک دین و یک عقیده باشند، دو حق دارند حق خویشاوندی و حق اسلام.»
انتهای پیام
