مال حرام و تبعات سوء آن

«حق‌الناس» مهم‌ترین و پربسامدترین موضوع در دین اسلام است تا جایی که طولانی‌ترین آیه قرآن(سوره بقره آیه ۲۸۲) نیز به همین موضوع اختصاص دارد و امیرالمؤمنین امام علی (ع) نیز می‌فرمایند «خدای متعال رعایت حقوق بندگانش را مقدمه‌ای بر رعایت حقوق خودش قرار داده است.»

اوج تجلیگاه توجه به حق‌الناس در مکتب اسلام و اهل‌بیت(ع) را می‌توان در شب عاشورا مشاهده کرد؛ هنگامی که امام حسین(ع) شرط پیکار با ظلم و همراهی با خود را بدهکار نبودن گذاشت و بیعت خود را از افرادی که حقی بر گردن دارند برداشت چراکه پرداخت حق مردم را مقدم بر حضور در جهاد با طاغوت می‌دانستند.

همین رویداد مهم و درس‌آموز از واقعه کربلا سبب شد تا ایکنا در ماه محرم و صفر امسال به موضوع مهم «حق‌الناس» بپردازد و بخش‌هایی از کتاب «حق‌الناس، ارتباط متقابل حقوق مردم و اخلاق اسلامی» نوشته آیت‌الله‌العظمی مظاهری را به نظر مخاطبان خود برساند که در ادامه مشروح بخش سی و ششم با عنوان «مال حرام و تبعات سوء آن» را می‌خوانید.

هر مالی که از راه نامشروع به دست آید، مال حرام نامیده می‌شود. مال حرام در اکثر قریب به اتفاق موارد، در اثر تصرف در اموال مردم، بدون رضایت آنان تحصیل می‌گردد، یعنی معمولاً کسب مال حرام، با ظلم مالی به دیگران همراه است. کسب مال حلال بسیار مشکل است، اما از اوجب واجبات است، ثوابش هم بالاترین ثواب‌هاست.

امام صادق(ع) از قول رسول خدا(ص) می‌فرمایند: کسی که شب را از خستگی طلب حلال بخوابد، آمرزیده خوابیده است: «مَنْ بَاتَ کَالَّا مِنْ طَلَبِ الْحَلَالِ بَاتَ مَغْفُور لَهُ». امام علی(ع) در خطبه‌ای می‌فرمایند؛ روزگاری فرا می‌رسد که تحمل ضربه شمشیر بر بدن مؤمن، برایش آسان‌تر از کسب حلال است: «ضَرْبَةُ السَّیْفِ عَلَى الْمُؤْمِنِ أَهْوَنَ مِنَ الدِّرْهَمِ مِنْ حِلِهِ».

اما این امرِ مشکل‌تر از جنگیدن، باید جامه عمل بپوشد، وگرنه عواقب سختی در پی خواهد داشت. طبق فرموده پیامبر اکرم(ص) بدنی که غذای حرام وارد آن شده و جسمی که با درآمد نامشروع رشد و نمو کرده، بوی بهشت را استشمام نخواهد کرد.  

امام صادق(ع) فرمودند: هرکس به ناحق اموال دیگران را بخورد، در قیامت باید آتش بخورد: «مَنْ أَکَلَ مَالَ أَخِیهِ ظُلْماً وَ لَمْ یَرُدَّهُ إِلَیْهِ أَکَلَ جَذْوَةً مِنَ النَّارِیوْمَ الْقِیامة». ایشان چنین فردی را از تشیع و از دایره پیروان خویش خارج می‌دانند: «لَیسَ بِوَلِی لِی مَنْ أَکَلَ مَالَ مُؤْمِنٍ حَرَاماً».  

افزون بر آنچه بیان شد، امام رضا(ع) در روایتی از قول رسول خدا(ص) می‌فرمایند: روز قیامت بنده قدم از قدم برنمیدارد تا اینکه از چهار چیز از وی سؤال می‌شود: از عمرش که در چه سپری ساخته؟ و جوانیش در چه راهی صرف کرده؟ و از مالش که از کجا آورده و به چه مصرفی رسانده؟ و از دوستی ما اهل بیت».

چهار سؤال مهم در بازپرسی قیامت و قبل از حساب و کتاب از انسان پرسیده می‌شود. یکی از آن سؤال‌ها راجع به این است که مال خود را از چه راهی به دست آوردی و در چه راهی مصرف کردی؟ اگر کسی نتواند بگوید که درآمدش و مالی که جمع کرده، از حلال بوده است، از آن بازپرسی رد نخواهد شد. از این دست روایات فراوان است و از مجموع آنها این نتیجه حاصل می‌شود که انسان باید مراقب باشد مال حرام و حق مردم با اموالش مخلوط نگردد. دقت و موشکافی در این زمینه ضروری است و بی‌تفاوتی یا کوتاهی در مواظبت، مذموم و خطرآفرین است.

پیامبر گرامی(ص) می‌فرمایند: زمانی بر مردم می‌رسد که باکی از حلال یا حرام بودن درآمد خود ندارند: «لَیَأْتِیَنَ عَلَى النَّاسِ زَمَانٌ لَا یُبَالِی الرَّجُلُ بِمَ یَأْخُذُ مَالَ أَخِیهِ بِحَلَالٍ أَوْ حَرَامٍ» افرادی که از حق الناس حذر نمی‌کنند و به خوردن ناحق اموال مردم مبادرت دارند، از شفاعت اهل بیت(ع) نیز محروم می‌گردند.

امیرالمؤمنین علی(ع) در وصیت خود به امام حسن(ع)، با چند مرتبه تأکید و با چند سوگند می‌فرمایند: کسی که ذره‌ای مال حرام بخورد، در قیامت بر رسول خدا(ص) وارد نمی‌شود، از حوض کوثر نمی‌نوشد و از شفاعت بهره‌مند نخواهد شد. چنین کسانی در قیامت از شفیعان فاصله دارند. آنها را از راهی به جهنم می‌برند که بر اهل بیت(ع) وارد نمی‌شوند، ایشان را نمی‌بینند و در نتیجه، نمی‌توانند از شفاعتشان برخوردار گردند. این تجسم عمل خود آنهاست؛ آنها در دنیا پیرو اهل بیت(ع) نبوده و راه خود را از ایشان جدا کرده‌اند در آخرت نیز به اجبار، راهشان جداست.