تنوع روشهای مقابله، تغییر و اصلاح؛ درسهای مهم سیاسی در سیره امام حسن(ع)
شیخ یاسین فضل الموسوی تصریح کرد: تنوع روشهای مقابله، تغییر و اصلاح در سیره امام حسن(ع) بزرگترین درس سیاسی برای امت اسلامی و نهضت آنها است. در این سیره اصول و خطوط کلی ثابت بوده اما جزئیات بر اساس شرایط تغییر کرده و در عین حال منافع عالی و بلندمدت حفظ شده است.
تاریخ اسلام بهویژه در زمینه زندگی ائمه و همچنین سیره اهل بیت(ع) همواره منبعی ارزشمند برای اندیشمندان مسلمان در زمینههای مختلف اخلاقی، اجتماعی و سیاسی بوده است. اندیشمندان، عالمان و همچنین بزرگان سیاسی جهان اسلام بهویژه اهل تشیع از این سرچشمههای ارزشمند بهره برده و در مواجهه با چالشهای گوناگون نگاهی به سیره پیامبر(ص) و ائمه(ع) داشتهاند و کوشیدهاند تا با بهرهگیری از بینش و روش حل مسائل این معصومان، راهی برای مسائل کنونی جامعه اسلامی بیابند. در این میان سیره و شخصیت امام حسن مجتبی(ع) از جایگاه ویژهای برخوردار است. شرایط خاص زمانه آن حضرت، مراحل مختلف از حضور در کنار امیرالمؤمنین(ع) و بعدها مواجهه با معاویه، صلح آن حضرت با معاویه، اخلاق برجسته آن حضرت در ساحت فردی و اجتماعی اموری بوده است که هر کدام در برگیرنده درسها و آموزههای فراوانی است که تا کنون میتوان از آن بهره برد.
شیخ یاسین فضل الموسوی، روحانی و اندیشمند بحرینی در گفتوگو با ایکنا با بیان ویژگیهای متمایز شخصیت امام حسن مجتبی(ع) بهویژه در زمینه اخلاق فردی و اجتماعی و همچنین بینش عمیق آن حضرت در مواجهه با مشکلات و چالشهای بزرگ زمانه خود، سیره این امام را راهنمایی برای زندگی سیاسی و اجتماعی مسلمانان توصیف کرد.
مشروح گفتوگوی ایکنا با این روحانی، مبلغ و متفکر بحرینی در این زمینه را میخوانیم:
ایکنا _ امام حسن(ع) در دوران امامت خود با دو مشکل عمده روبهرو بودند: اولاً خلافت معاویه و ثانیاً جهل مردم. ایشان چه راه حلی برای رفع این مشکلات داشت؟
با نگاه به تاریخ میتوان دید امام حسن(ع) با حسن تدبیر توانست بر هر دو مشکل فائق آید:
در مورد خیانتی که در لشکر او رخ داد و توانایی معاویه در تهدید جان امام و موجودیت تشیع، ایشان توانست با انعقاد صلح و آتشبس با شرایطی که امام(ع) انتخاب کرده بود، معاویه را شکست دهد. شرایط صلح همگی به نفع امام حسن(ع) بود. اهداف مهمی که امام حسن(ع) توانست به آن دست یابد، میدانیم که امام حسن بر همه اشکال ظلمی که معاویه در حق امام(ع) و شیعیان انجام میداد غلبه کرد و همچنین خودش مقدار معینی از درآمد اقتصادی را برای خویش تأمین کرد که همان مالیات ابجر است و اگر معاویه به شروط صلح پایبند بود، بعد از معاویه خلافت در دست امام حسن و امام حسین(ع) باقی میماند.
در مورد مسئله جهل امت، به ویژه در قبال مقام امامت، امام(ع) با بردباری و اخلاق نیکوی خود توانست مردم را به سوی خود جذب کند: اگر امام(ع) به گونهای دیگر با جهل و نادانی مردم مواجه میشد، صلح آن حضرت به اهداف و مقاصد خود نمیرسید، مهمترین عامل موفقیت صلح، خنثی ساختن واکنشهای خشونتآمیز برخی از وفاداران یا خوارج در سپاه امام(ع) بود.
ایکنا _ علما معتقدند صلح امام حسن(ع) با معاویه معامله با حاکمی بیرحم نبود، بلکه به قول شهید مطهری، این صلح یک درگیری مسالمتآمیز بود. بینش و فلسفه رفتار امام حسن(ع) در این زمینه را چگونه میتوان تبیین کرد؟
با مطالعه اسناد تاریخی که مواضع امام حسن را قبل از صلح و مواضع امام حسن را بعد از صلح ذکر کردهاند، به صراحت میتوان گفت که امام(ع) معاویه را قبول نداشت، بلکه صلح را قبول داشت. معاهده یک تاکتیک بود و نه یک راهبرد.
تمایل امام به جنگ نظامی و رویارویی مسلحانه در آغاز و تسلیم نشدن ایشان به خواستههای معاویه پس از مصالحه، مانند درخواست مبارزه با خوارج و موارد دیگر، عدم پذیرش مواضع و سلطه معاویه توسط امام را به تفصیل آشکار میکند.
اگر امام حسن(ع) فرصت داشت تا قبل از صلح لشکر خود را بازآرایی کند، با معاویه وارد جنگ میشد. برخی از علما بین مصالحه و آتشبس فرق میگذارند و میگویند آنچه امام(ع) انجام داد، آتشبس بود و نه یک صلح ابدی، بلکه تاکتیکی موقتی برای بازآرایی مجدد برای جنگ و شناسایی وضعیت بود.
ایکنا _ از زندگانی امام حسن(ع) و شخصیت ایشان در امور اجتماعی بگویید و چگونه میتوان این شخصیت را الگوی زندگی امروزی قرار داد؟
شخصیت امام حسن(ع) دارای ویژگیهای برجسته فراوانی است، از جمله ویژگیهای اخلاقی و همچنین ویژگیهای برجسته اجتماعی چون سخاوت، صبر، شکیبایی و شجاعت. نمونهها و مثالهای فراوانی از بازتاب این صفات در رفتار و سیره آن امام وجود دارد که حاکی از علو نفس و کرامت ایشان است. کرم و سخاوت امام حسن، تنها سخاوت مادی نیست بلکه بازتابی از سخاوت معنوی ایشان است و همچنین حلم و بردباری که حتی دشمنان امام(ع) نیز به آن معترف بوده و از آن بهرهمند شدهاند، حاکی از عظمت نفس آن حضرت و علو ذات ایشان است.
درس عملی که میتوان از سیره امام حسن(ع) گرفت، تبلور نظریات اخلاقی در واقعیت عملی از سوی ایشان است. چرا که اخلاق نظری با اخلاق در مقیاس عمل و کاربرد تفاوت دارد، ممکن است فردی کتابهای زیادی در زمینه علم اخلاق تألیف کند اما در مقام عمل در نخستین امتحان از عمل صحیح بازماند.
امام با صبر، بردباری و سخاوت خود توانست وضعیت امت اسلامی را تغییر دهد و علیرغم مخالفت شدید برخی از یاران به اهداف نهضت خود برسد. امام توانست وضعیت را دگرگون کند و نظر برخی را که تحت تأثیر تبلیغات گمراهکننده دشمن در زمینه تخریب تصویر آن امام و امیرالمؤمنین قرار گرفته بودند به کلی تغییر دهد. این امر همه به برکت اخلاق والا و شخصیت اجتماعی موفق امام حسن(ع) صورت گرفت.
تبلیغات اموی، مورخان مزدور و افراد فرومایه با انتشار احادیثی که آبروی امام را از نظر اجتماعی مخدوش میکند، در صدد تحریف چهره اجتماعی امام حسن(ع) بودهاند، اما همانطور که در قرآن آمده است: يُرِيدُونَ لِيُطْفِئُوا نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَاللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَلَوْ كَرِهَ الْكَافِرُونَ ﴿۸﴾مىخواهند نور خدا را با دهان خود خاموش كنند و حال آنكه خدا گر چه كافران را ناخوش افتد نور خود را كامل خواهد گردانيد(۸) هرگز توفیقی کسب نکردند.
ایکنا _ چگونه میتوان از سیره سیاسی امام حسن(ع) برای حل مشکلات امروز جامعه اسلامی استفاده کرد؟
تنوع روشهای مقابله، تغییر و اصلاح در سیره امام حسن(ع) بزرگترین درس سیاسی برای امت اسلامی و نهضت آنها است. در این سیره اصول و خطوط کلی ثابت بوده اما جزئیات بر اساس شرایط تغییر کرده و در عین حال منافع عالی و بلند مدت حفظ شده است.
درس مهمی که در عمل سیاسی از امام حسن(ع) میآموزیم، این است که مبنای حکم شرعی، تکلیف فعلی و کنونی است که قیود خارجی آن را محدود کنند. هرگاه این قیود و شرایط خارجی تغییر کند، تکلیف شرعی نیز به تبع آن تغییر میکند. جنگ یا صلح هیچکدام اصالت ندارند، اما هر یک از آنها شرایط خاص خود را دارند، و شرایط ممکن است ابتدا مستلزم جنگ باشد، اما زمانی که محدودیتهای واقعیت خارجی تغییر کند، تکلیف از جنگ به صلح تغییر میکند، چنانکه رفتار امام حسن(ع) با معاویه نیز چنین بود.
گفتوگو از اشرف بصیری
ترجمه از سعید عدالتجو
انتهای پیام
