آیا فضای مجازی تقویت‌کننده فرهنگ ایرانی است

به گزارش خبرنگار ایکنا، سومین نشست علمی ششمین همایش سواد فضای مجازی با موضوع «ظرفیت‌های گسترش فرهنگ و هنر ایرانی در فضای مجازی با تأکید بر توسعه اخلاق، هویت ملی و شخصیت ایرانیان» امروز دوشنبه، ۱۹ شهریور در سالن جلسات خبرگزاری ایرنا برگزار شد.

در این نشست حمیدرضا حسینی دانا، رئیس اندیشکده راهبردی رسانه‌ها و فضای مجازی و دبیر جلسه، سعید پورابوالقاسم، رئیس مرکز توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با موضوع «ظرفیت‌های گسترش فرهنگ و هنر در عصر هوش مصنوعی»، مهناز رونقی، عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکزی با موضوع «چیستی فرهنگ و بازاندیشی سیاست‌گذاری رسانه‌ای در فضای مجازی با رویکرد انتقادی»، داود نعمتی انارکی، عضو هیئت دانشگاه صداوسیما با موضوع عنوان «کارکردهای فضای مجازی در عرصه گسترش فرهنگ و هنر» و امیدعلی مسعودی، استاد تمام ارتباطات و رسانه دانشگاه سوره با موضوع «ظرفیت‌های فضای مجازی برای توسعه فرهنگ ایرانی ـ اسلامی» سخنرانی کردند. 

حمیدرضا حسینی دانا، دبیر جلسه: ما در فضای مجازی به دنبال توسعه کدام ابعاد از فرهنگ و هنر هستیم؟ 

سعید پورابوالقاسم، رئیس مرکز توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت: باید دید در فضای مجازی به دنبال توسعه کدام ابعاد از فرهنگ هستیم و با چه تعریفی می‌خواهیم فرهنگ و هنر را توسعه دهیم؟ همه تلاش می‌کنند یک نوع فرهنگ‌سازی در این حوزه انجام دهند و فرهنگ را به تعالی برسانند. در کشور ما نیز همین موضوع صادق است که می‌توان به جریان‌سازی فرهنگی اشاره کرد. در حوزه فرهنگ و هنر در فضای مجازی آسیب‌هایی وجود دارد اما باید از فضای مجازی بهینه استفاده کنیم.

حسینی دانا، دبیر جلسه: برنامه‌های مرکز توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در حوزه استفاده از هوش مصنوعی در بخش فرهنگ و هنر چیست؟

برگزاری نشست فعالان فضای مجازی در دهم مهر

پورابوالقاسم بیان کرد: مرکز توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی متولی حوزه فرهنگ است و هرکاری که از دست ما بر بیاید انجام می‌دهیم. در این روند کارهای بسیاری انجام داده می‌شود و سعی می‌کنیم قوانین و مقررات را وضع کنیم‌. اکنون در حال برگزاری چند رویداد هستیم که می‌توان به نشست فعالان فضای مجازی در دهم مهر ماه اشاره کرد. هوش مصنوعی گستره بسیار زیادی یافته است که همه مردم جامعه از آن استفاده می‌کنند و بسیار مهم است که در عرصه سواد هوش مصنوعی قدمی برداریم. موضوعات حوزه هوش مصنوعی بسیار گسترده است و باید برای فناوری‌های جدید کاری انجام دهیم و فرهنگ‌سازی کنیم‌ تا در این عرصه عقب نمانیم.

حسینی دانا: آیا فضای مجازی ابزارهای جدید و فرهنگ و هنر جدیدی برای ما ایجاد کرده است و باید منتظر فرهنگ و هنر دیگری باشیم؟

لزوم نگاه ابزاری به فناوری 

مهناز رونقی، عضو هیئت‌ علمی دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکزی گفت: حوزه هوش مصنوعی و فناوری‌های نوین در ماهیت چیزی تغییر ایجاد نمی‌کند بلکه همه تغییرات در فرم است و اگر از هنر صحبت می‌کنیم، باید به این موضوع توجه کرد. جادوی فناوری این است که ما ذهن خود را دربست در اختیار فناوری قرار می‌دهیم در صورتی که باید کاملاً به فناوری ابزاری نگاه کرد. باید دید که تعریف هنر در نظر ما چیست؟ اگر به هنر به عنوان صنعت نگاه می‌کنیم، در این صورت تعداد بسیاری از تکنسین‌های هنر وجود دارند که با استفاده از ابزارها، محصولاتی را ارائه می‌دهند. هنرمند در خلوت خود خلق هنر می‌کند. آن چیزی که در خلاقیت هنرمند وجود دارد، یک «آن» هنری است که در ماشین‌ها و ابزارها این «آن» وجود ندارد.

حسینی دانا: منظور از فرهنگ و هنر و توسعه آن و استفاده از هوش مصنوعی در فضای مجازی چیست؟ منظور کدام فرهنگ است؟ آیا باید چیزی خلق کرد؟ با چه گونه‌ای از فرهنگ در فضای مجازی مواجه هستیم؟

فضای مجازی و اشاعه خرده فرهنگ‌ها 

داود نعمتی انارکی، عضو هیئت دانشگاه صداوسیما اظهار کرد: برای پاسخ به این سؤال زمان بسیاری نیاز است؛ هر جامعه‌ای فرهنگ‌های خاص خود را دارد که شامل خرده فرهنگ‌ها هم می‌شود. باید پرسید فضای مجازی چه ظرفیتی برای ما ایجاد می‌کند که با استفاده از آن بتوانیم فرهنگ خود را در گستره بیشتری گسترش دهیم. باید دید که ما به چه صورت می‌توانیم از این فضا استفاده کنیم که از ظرفیت‌های فضای مجازی استفاده کنیم و آن را در اختیار همه قرار دهیم.

وی بیان کرد: آنچه که به عنوان فرهنگ می‌توانیم ارائه دهیم این است که مجموعه‌ای از قوانین، سنت‌ها و هنجارها که در جامعه وجود دارد را می‌توان در این فضا منتشر کرد. موضوع فرهنگ بحث تاریخی و ریشه‌داری است. بحثی که وجود دارد، این است که چقدر توانستیم ظرفیت‌های فرهنگی خود را از طریق فضای مجازی منتشر کنیم‌؟ 

نعمتی انارکی ادامه داد: مردم از گروه‌های مختلف با حضور در فضای مجازی سعی کردند که ویژگی‌های خود را در فضای مجازی در قالب‌های مختلف منتشر کنند. قوام بخشی از مؤلفه‌های فرهنگی این است که چه میزان توانسته‌ایم این مؤلفه‌ها را در فضای مجازی منتشر کنیم. مردم خیلی بهتر از نهادهای فرهنگی و سازمان‌های متولی فرهنگی توانستند شاخص‌های فرهنگی خود را در اختیار دیگران قرار دهند.

وی بیان کرد: ما می‌توانیم فرهنگ خود را از طریق فضای مجازی به دیگران معرفی کنیم. ما در جامعه خودمان خرده فرهنگ‌های متعددی داریم که آن‌ها توانسته‌اند که از طریق فضای مجازی خود را به همگان عرضه کنند. آن چیزی که ما به عنوان فرهنگ عینی از آن صحبت می‌کنیم، این است که وقتی این فرهنگ‌ها در فضای مجازی منتشر می‌شود نباید در آن‌ها دخل و تصرف کرد زیرا به شدت ضربه می‌زند. نباید در ساختار آن‌ها دست برد. آنچه که به عنوان مشخصه‌های فرهنگی خود در نظر می‌گیریم و آن را منتشر می‌کنیم، من به آن «با هم بودگی» می‌نامم؛ زیرا از این طریق می‌توانیم با هم شاهد فرهنگ‌های مختلف باشیم. 

وی افزود: اگر تلاش کنیم‌ به فرهنگی دست ببریم و آن را تغییر دهیم جامعه آن را پس می‌زند و نمی‌پذیرد؛ بنابراین اگر فرهنگ‌ را همانطور که هست در فضای مجازی ارائه کنیم سبب تقویت آن فرهنگ می‌شود. هوش مصنوعی را می‌شود کنترل کرد زیرا این ابزار بر مبنای اطلاعاتی که در اختیار دارد، محتوا تولید می‌کند. نکته قابل توجه این است که باید مدیریت کرد تا خلاقیت خود را صرفاً در اختیار ابزارها قرار ندهیم.

حسینی دانا: آیا امکان سیاست‌گذاری برای فضای مجازی ممکن وجود تا فرهنگ ما بالندگی خود را داشته باشد؟

فضای مجازی نه خوب، نه بد و نه خنثی

امیدعلی مسعودی، استاد تمام ارتباطات و رسانه دانشگاه سوره گفت: فضای مجازی نه خوب است و نه بد؛ البته خنثی هم نیست. این موضوع کار را دشوار می‌کند. وقتی در چنین فضایی مردم حضور پیدا می‌کنند، حکمرانی‌ها کمتر می‌شود و محدودیت‌هایی که برای دموکراسی وجود دارد، در فضای مجازی وجود ندارد و فضای مجازی، فضایی را ایجاد می‌کند که به نوعی حکومت مردم بر مردم است.

وی افزود: ما با دو نوع فرهنگ مواجه هستیم که یک فرهنگی که می‌خواهد حاکمیت خود را داشته باشد و در مقابل فرهنگی که می‌گوید من می‌خواهم حرف خود را بزنم، به همین علت در کشورهای اروپایی برای این نرم‌افزارها قوانینی را طراحی و تدوین می‌کنند. در فضای مجازی که همه مردم حضور دارند و در این فضا ممکن است هر اتفاقی رخ دهد و اکنون افرادی که فکر می‌کردند می‌توانند این فضا را حکمرانی کنند اما تجربه نشان داده است که اینگونه نیست.

مسعودی ادامه داد: ما نمی‌توانیم به هوش مصنوعی خلاقیت دهیم اما هوش مصنوعی می‌تواند به خلاقیت ما کمک کند. هوش مصنوعی در موضوعات مختلف می‌تواند به ما کمک کند.

حسینی دانا: مردم و نهادها چگونه می‌توانند فرهنگ خود را حفظ کنند و در عصر هوش مصنوعی چگونه می‌‌توان فرهنگ خود را حفظ کنیم و اعتلا بخشید؟

مسعودی ابراز کرد: یونسکو در گزارشی اعلام کرده بود که هرروز چندین فرهنگ با پیوستن افراد به فضای مجازی از بین می‌رود و توصیه می‌کرد که باید فکری به حال این وضعیت کرد. خرده فرهنگ‌ها در فضای مجازی اظهار هویت کردند و اکنون از هویت‌های شبکه‌های فاصله می‌گیریم و به سمت هویت فردی می‌رویم. دیگر شهرت از سینما نمی‌آید و می‌تواند از شبکه‌های مجازی هم شکل بگیرد. ما به تدریج به سمت یک جهان بی‌تفکر می‌رویم. هوش مصنوعی به ما اطلاعات کلان می‌دهد. با توجه به این توضیحات می‌توان گفت که فضای مجازی نه خوب و نه بد است. 

حسینی دانا: جامعه تمایل دارد تا همیشه قله‌های خود را در عرصه فرهنگ داشته باشد اما گاهی فضای مجازی سبب می‌شود که رفتارهایی در جامعه شکل بگیرد که فرهنگ خیلی آن را تأیید نمی‌کند؛ در بحث سیاست‌گذاری در توسعه فرهنگ و هنر با استفاده از ابزارهای جدید چه راهکارهایی برای متولیان پیشنهاد می‌کنید؟ 

لزوم حضور قشر فرهیخته در فضای مجازی

رونقی اظهار کرد: من هم موافق این موضوع هستم که نمی‌توان فضای مجازی را خوب، بد یا خنثی اعلام کرد زیرا ما در صحبت از یک گفتمان هستیم. باید متوجه باشیم که فضای مجازی یک ابزار است و ما باید بر ابزار سوار باشیم و نه برعکس. فضای مجازی در بسیاری از موارد به خرده فرهنگ‌ها توجه می‌کند اما موضوع سیتره پوپولیست فرهنگی را نباید فراموش کرد. من موافق این هستم که قشر فرهیخته وارد این فضا شوند و به تفکر و تعمق در این فضا کمک کنند.

وی افزود: فرهنگ بالنده است و رشد می‌کند و اگر بتوانیم فرهنگ خود را بسیار دقیق در فضای جدید معرفی کنیم، اتفاق مهمی رخ خواهد داد. معرفی فرهنگ و تمدن غنی خودمان سبب جذب می‌شود و سیاست‌گذاری‌ها باید بر اساس معرفی هرچه بیشتر فرهنگ باشد. 

لزوم برقراری پیوند قوی بین فرهنگ، هنر و فضای مجازی

نعمتی انارکی نیز گفت: باید این اتفاق رخ دهد که فرهیختگان، هنرمندان و اصناف مختلف از طریق مختلف مؤلفه‌های فرهنگی و سبک زندگی خود را ارائه دهند. ما در این عرصه خوب فعالیت نکردیم و بسیاری از موارد که از طریق رسانه به ما ارائه شده، اصلاً جزو فرهنگ ما نبوده است. مثلاً موسیقی محلی ما از طریق فضای مجازی توسط مردم عادی منتشر شده است و وقتی مردم عادی آداب رسوم سنت و فرهنگ خود را از این طریق منتشر می‌کنند بسیار قابل توجه است. باید یک پیوند قوی و قدرتمند بین فرهنگ، هنر و فضای مجازی رقم بخورد و اگر این اتفاق رخ دهد، می‌توانیم بسیاری از فرهنگ‌های خود را در عرصه جهانی معرفی کنیم.

نبود راهبرد در حوزه فضای مجازی 

مسعودی بیان کرد: ما دچار یک جبر تکنولوژی شده‌ایم و چه بخواهیم و چه نخواهیم به عنوان انسان عصر مدرن باید از این فضا استفاده کنیم و در اینکه این فضا تهدیدها و ضعف‌هایی دارد، آن‌ها می‌تواند به فرصت تبدیل شوند. متأسفانه در کشور در این عرصه راهبردی وجود ندارد، ما در دوره ورود ماهواره از تجربیات دوستان و غیر دوستان استفاده نکردیم و نباید دوباره دچار اشتباه شویم. هوش مصنوعی بهترین دستیار برای خبرنگار است و اگر هوش مصنوعی به رسانه‌ها بیاید، رفتار مخاطبان ما تغییر خواهد کرد. 

حسینی دانا نیز در انتها اظهار کرد: ظرفیت‌هایی را اساتید معرفی کردند. حکمرانی باید زمینه را برای اهالی فرهنگ و هنر فراهم کند تا جامعه ایرانی خود را هرچه بیشتر به دنیا معرفی کند و بتوانیم ضعف‌ها را تبدیل به فرصت کنیم.

سجاد محمدیان