محوریت مباحث اختلافی منجر به شکست قطعی تقریب است

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدتقی سبحانی؛ استاد درس خارج حوزه علمیه هفتم مهرماه در نشست علمی «گفتمان امامت و تقریب؛ راهبردها و راه‌کارها» با بیان اینکه تقریب از مسائل جدی جامعه اسلامی است و هیچ‌کسی تردید ندارد که پرداختن به این موضوع در همه جوامع و با هر گرایش و مذهبی باید اولویت فکری و فرهنگی و اجتماعی باشد، گفت: شاید زمانی کسانی بودند که نسبت به پروژه تقریب نوعی بدبینی داشتند ولی امروزه مسئله دشمن مشترک و هدف‌ قراردادن جهان اسلام از سوی دشمنان، مسئله تقریب را ضروری کرده است. 

 

وی با بیان اینکه تقریب دارای ابعاد و زوایای مختلفی است، تصریح کرد: برخی ابعاد این مسئله به زاویه اجتماعی و برخی هم به حوزه مذهبی، دینی و فرهنگی بازگشت دارد؛ وجود عناصر دینی و اختلافات مذهبی یکی از ابعاد مهم این موضوع است. 

 

سبحانی اظهار کرد: این نظریه برخلاف جو عمومی اندیشه‌های وحدت‌گرا در دنیای معاصر، قائل به گفت‌وگوست و معتقد است که گفت‌وگو می‌تواند دامنه درگیری و اختلاف را کاهش دهد و زمینه همگرایی را فراهم کند. پرسش این است که این نظریه تا چه اندازه متناسب با شرایط مذاهب کنونی است. آیا اساسا طرح مسئله اختلافات در پروژه وحدت اسلامی جایگاهی دارد یا خیر؟ پیش شرط این نظریه آن است که ما بخواهیم و یا نخواهیم مسئله اختلافات امت اسلامی، نوع نگاه مذاهب به همدیگر است.

 

رئیس بنیاد بین‌المللی امامت با بیان اینکه دست‌های سیاست جهانی و دشمنی مخالفان و کج‌اندیشی برخی از مسلمین و منافع اقتصادی در حد بالایی در واگرایی امت اسلامی نقش دارد، تصریح کرد: پیش‌فرض ما این است که یکی از عوامل مهم و مؤثر، عنصر  اختلافات مذهبی است و نمی‌توان آن را نادیده گرفت و باید در پروژه وحدت‌گرایی این مسئله مورد توجه جدی باشد. 

 

استاد درس خارج حوزه علمیه اظهار کرد: تجربه تاریخی دهه‌های گذشته و نگاه علمی به تقریب نشان می‌دهد نوع برچسب‌های مذاهب به همدیگر به گونه‌ای است که نمی‌توان پروژه وحدت را بیرون از اختلافات مذهبی تحلیل کنیم بلکه بالاتر اگر اختلافات مورد توجه نباشد حتی نقاط اشتراک را هم دچار اختلاف می‌کند؛ امروز کسانی به مذهب دیگر اتهام وارد می‌کنند و مثلا می‌گویند قرآن و قبله و نماز شیعه با بقیه متفاوت است و تقیه را هم به آن می‌چسبانند. 

 

سبحانی افزود: در رابطه میان امت اسلامی سه عنصر اساسی به اختلافات دامن می‌زند که باید بر روی آن تمرکز کنیم تا آن را تقلیل دهیم؛ نکته اول تحدید محل نزاع است؛ اینکه اختلاف در امت اسلامی وجود دارد و امری قطعی است و نیازمند اثبات نیست و هیچ یک از مذاهب حاضر نیستند از اعتقادات خود دست بردارند؛ نکته دوم اینکه ما به دنبال از بین‌بردن اختلاف میان مذاهب نیستیم و سوم اینکه آنچه آزار دهنده و محل نزاع است اصل اختلاف نیست.

 

استاد درس خارج حوزه علمیه گفت: بسیاری از مسائلی که باعث اختلاف است اساسا اگر تحدید شود خواهیم دید محل نزاع نیست؛ تعیین موضع اختلاف و برشمردن مواضعی که مذاهب در آن اختلاف دارند اولین گامی است که پروژه گفتمان امامت و تقریب قرار است دنبال کند البته قبل از هر چیز باید بر روی مصادیق و موضوعات محل اختلاف به تفاهم برسیم؛ اینکه واقعا نقاظ مشترک و اختلاف چیست؟ 

 

وی با بیان اینکه ما در مسئله امامت و عصمت با دیگران اختلاف داریم، افزود: شیعه اگر معتقد به علم غیب و الهامی است باید دقیقا تبیین کنیم مراد شیعه از عصمت و علم چیست؟ ما هم گاهی نسبت به اهل سنت یکسری پیش‌فرض‌ها داریم در حالی که وقتی به منابع آنان رجوع کنیم می‌بینیم  درست نیست مثلا گاهی یک این تصور وجود دارد که اهل سنت ناصبی هستند ولی آیا درست است؟ بنابراین اولی باید تحلیل کنیم که موضوعات محل اختلاف چیست.

 

سبحانی ادامه داد: هر مذهبی باید بداند اگر فلان اعتقادی وجود دارد ادله و شواهد برای آن مدعا چیست؟ باید باورهای هر مذهب به روشنی بیان شود؛ اگر شیعه نسبت به صحابه نظری دارد دلایل عقلی، روایی، قرآنی و تاریخی آن چیست؟ کسانی که در حوزه تعاملات جهان اسلام هستند باید بدانند وقتی با دیگری مواجه هستند آیا دیگری را به خوبی می‌شناسند؟ این اولین نقطه در همدلی و همگرایی است. 

 

در ادامه حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی فرمانیان؛ معاون بین‌الملل مجمع جهانی اهل بیت(ع) در سخنانی با بیان اینکه کتابی که حجت‌الاسلام والمسلمین آقای سبحانی با عنوان گفتمان «امامت؛ الگویی برای تقریب وحدت» ویژگی‌های خوبی دارد، گفت: از جمله زحمات کشیده شده این است که پروژه‌های تقریب به صورت اختصار بیان و تک‌تک آن‌ها بررسی و آسیب‌شناسی شده است؛ اینکه دیگران چه گفته‌اند و آفات نگاهشان در چیست.

 

وی افزود: این کتاب در بحث تقریب وحدت سه بحث را پذیرفته است؛ از جمله اینکه وحدت گزاره‌ای دینی است یعنی دین به ما می‌گوید باید وحدت داشته باشید؛ دوم اینکه وحدت امری راهبردی و استراتژیک است به تعبیر دیگر نه اینکه ما چون در اقلیت هستیم تقریب را می‌پذیریم بلکه اقلیت و اکثریت تاثیری در این مسئله ندارد و سوم اینکه با اصول بنیادین دینی منطبق است. 

 

فرمانیان اضافه کرد: ایشان آورده‌اند که بهترین روش برای وحدت آن است که ما از ابتدا سراغ اختلافات برویم و آن‌ها را مطرح کنیم یعنی جنگ اول به از صلح آخر است؛ البته ادبیات استاد سبحانی این نیست که ما جنگ کنیم بلکه معتقدند که با ادبیات مناسب از اختلافات شروع کنیم. بنده معتقدم ما خیلی از کتبی را که در مورد امامت می‌نویسیم رویکرد سلبی دارد و نه ایجابی و این درست نیست و از مشکلات این گفتمان است.

 

معاون بین‌الملل مجمع جهانی اهل بیت(ع) با بیان اینکه بخش دیگری از این کتاب، بیان راهکارها است، گفت: به نظر بنده این راه‌کارها جنبه عملیاتی ندارد؛ بنده به جد از طرح این نظریات استقبال می‌کنم زیرا باید نظریات چکش‌کاری شود و مورد بحث قرار گیرد.

 

وی در ادامه بیان کرد: الان ما به صورت شفاف در یک پایان‌نامه به آسیب‌شناسی کنفرانس‌های وحدت پرداختیم و آن‌ها را زیر سؤال بردیم؛ البته معتقدم اگر اقدامات تقریبی از جمله همین کنفرانس‌ها نبود معلوم نبود چه وضع بدتری داشتیم. لذا بنده موافقم ده‌ها نظریه تولید شود. ما گاهی اوقات در دانشگاه‌ها این مشکل را داریم که چون با یک نظریه مخالفیم اجازه طرح آن را نمی‌دهیم ولی این کار درست نیست. 

 

استاد دانشگاه ادیان و مذاهب با بیان اینکه این رویکرد، جدید نیست و علما در طول تاریخ هم این رویکرد را به پیش برده‌اند، افزود: البته استاد سبحانی این نظریه را منقح و تبیین جدید خوبی از آن ارائه و نظام‌مند کرده است؛ البته به اعتقاد بنده این رویکرد، رویکردی فردمحور است و اصلا نمی‌تواند جمع‌محور باشد. ما وقتی می‌خواهیم در مورد امامت سخن بگوییم فقط می‌توانیم فرد به فرد پیش برویم لذا با کار تشکلاتی پیش نمی‌رود و باید تدبیری بیاندیشیم تا از این فضا به فضای عمومی ببریم. 

 

وی افزود: اگر بخواهیم این رویکرد را بدون توجه به رویکردهای دیگر پیش ببریم موفق نخواهیم شد زیرا مثلا برای سیاسیون این نوع مباحث چندان مهم نیست؛ برای فرهنگی‌ها هم مطرح نیست و کسانی که رویکرد علمی دارند چندان به این مسئله ورود نمی‌کنند؛ لذا رویکرد سیاسی و تاکید بر مشترکات باید کار خود را بکند و این رویکرد هم در کنار سایر رویکردها می‌تواند در برخی بخش‌ها موفق باشد زیرا معضل اصلی، سیاسی است. الان در مسئله غزه، همه مسلمین در این موضوع وحدت نظر دارند ولی چرا هیچ یک از مسلمانان از غزه حمایت نمی‌کنند چون حمایت از غزه را به منزله قدرتمندکردن ایران می‌دانند.

 

فرمانیان به نکته دیگری اشاره کرد و گفت: برخی ایرادات جزیی به بعضی رویکردها وجود دارد، عده‌ای می‌گویند کنفرانس وحدت و اقدامات کنونی ثمری ندارد ولی اگر این اقدامات نبود الان اختلاف شیعه و سنی چه وضعی داشت؟ 30 سال تقریب توانسته است جلوی برخی اختلافات را بگیرد و آسیب‌ها را کمتر کند لذا فقط نباید نقاط ضعف را ببینیم. بنابراین این نظریه اختلافات نمی‌تواند مبنای کار دولت ایران باشد از این رو مبنا هم تمرکز بر مشترکات بین مذاهب اسلامی است.

 

استاد حوزه و دانشگاه افزود: امروز در بحث مشترکات هم خیلی از علمای بزرگ اهل سنت به صورت جدی وارد مشارکت نمی‌شوند زیرا تقریب را به منزله قوی‌تر کردن ایران می‌دانند، حال اگر نظریه نظام را بر اختلافات متمرکز کنیم چه اتفاقاتی خواهد افتاد؟ این رویکرد می‌تواند رویکر حوزه و تشکیلات مستقل از دولت‌ها و نظام باشد و می‌تواند در برخی موارد و مواضع جواب دهد ولی دولت و نظام ما با این گفتمان نمی‌تواند پیش برود و قطعا شکست خواهد خورد.