اسلام مؤمنان را به صبر فعال در برابر دشمن توصیه کرده است

به گزارش ایکنا، عبدالهادی فقهی‌زاده؛ استاد دانشگاه تهران، شامگاه 9 مهرماه در نشست علمی «تأملی در معناشناسی واژه کلیدی صبر از دیدگاه آیت‌الله خامنه‌ای» با تسلیت شهادت سیدحسن نصرالله با بیان اینکه این حادثه یکی از بزرگترین مصائب سالیان اخیر است، گفت: امیدواریم خداوند این مصیبت را با نعمات بزرگی عوض کند که در راس آن نابودی رژیم جعلی اسرائیل و سردمداران اصلی این جنایت بزرگ یعنی آمریکای خونخوار و جنایتکار است.

وی با بیان اینکه بنده حدود یک‌سال قبل مقاله‌ای در مورد مفهوم‌شناسی واژه صبر از دیدگاه آیت‌الله العظمی خامنه‌ای منتشر کردم، افزود: فهم، درک و دریافت درست از مفاهیم کلیدی قرآن بعضا می‌تواند عمل ما را هم در حوزه رفتار دینی تحت تاثیر قرار بدهد؛ به عبارت دیگر هر نوع خوانش از برخی مفاهیم قرآن عملا می‌تواند در نوع کردار و رفتار مؤمنانه ما تاثیر بگذارد و در این میان، صبر جایگاه ممتازی دارد و بدون تردید یکی از کلیدواژگان اعمال و رفتار دینی، صبر است که در یک‌سوم سوره‌های قرآن بیش از 100 بار این واژه تکرار شده است. 

فقهی‌زاده با بیان اینکه صبر در لغت به معنای واداشتن نفس به یک دشواری و مشکلی است که می‌تواند منجر به ابراز اندوه و ناراحتی کم یا زیاد شود، اظهار کرد: صبر نزد عامه مردم در قرونی متمادی به معنای دندان‌ روی جگر قرار دادن و تحمل بوده است به نوعی کنار آمدن با یکسری حوادث تلخ و در برخی موارد هم همنشین با مفهوم دست روی دست گذاشتن و حرکت نکردن برای حل مشکل بوده است. 

وی افزود: قرآن دو نوع خطاب نسبت به صبر دارد؛ اول اینکه پیامبر(ص) را مخاطب صبر قرار داده و مثلا فرموده است: وَاصْبِرْ عَلَىٰ مَا يَقُولُونَ وَاهْجُرْهُمْ هَجْرًا جَمِيلًا یا واستقم کما امرت...؛ حال این پرسش وجود دارد که صبر در اینجا به چه معناست و آیا به معنای آن است که باید دست روی دست بگذارد یا اینکه برای از پادرآوردن دشمن و خنثی‌کردن طراحی دشمنان برنامه بریزد و در این مسیر صبر داشته باشد؟ نوع دیگر خطابات قرآنی هم خطاب به مردم است مثلا فرموده است: از صبر و نماز کمک بگیرید.

استاد دانشگاه تهران افزود: در اینجا صبر و نماز همنشین شده‌اند؛ در جای دیگری فرموده است: وَإِنْ تَصْبِرُوا وَتَتَّقُوا لَا يَضُرُّكُمْ كَيْدُهُمْ شَيْئًا؛ یعنی اگر جامعه ایمانی دو کار داشته باشد در برابر دشمنان مصون خواهد شد؛ اول تقوا داشتن و دیگری صبر ورزیدن. در موارد متعدد دیگر هم قرآن گاهی دستور به صبر فردی و گاهی دستور به صبر اجتماعی داده است چنانچه در سوره مبارکه آل‌عمران فرموده است: يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَصَابِرُوا وَرَابِطُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران اضافه کرد: در اصبروا، امر به صبر فردی و در صابروا، امر به صبر اجتماعی است و چه بسا اگر تک‌تک صبر کنیم وافی به مقصود نیست ولی صبر اجتماعی و  صبر در جمعیت و جماعت ما را به مقصود می‌رساند یا سفارش به صبر در پیوند با دیگران. گاهی بی‌تابی و ناشکیبی در ما می‌نوردد و در اینجا دیگری باید دست ما را بگیرد و نعمات الهی را یادآور شود تا در راه حق و در برابر دشواری‌ها نلغزیم و پا به عقب نگذاریم.

مفهوم دوگانه صبر 

فقهی‌زاده تصریح کرد: براساس دیدگاه تفسیری آیت‌الله خامنه‌ای دو مفهوم برای صبر وجود دارد؛ یکی صبر منفعل؛ حقیقت این است که جنبه‌های زیادی در زندگی اجتماعی وجود دارد که ما ناچاریم در برابر آن جزع و ناشکیبایی نکنیم و تحمل کنیم به ویژه اینکه از دست ما خارج است مانند کسی که عزیزترین افراد زندگی خود را از دست می‌دهد؛ مرگ حق است و خداوند چنانکه حیات را آفرید مرگ را هم آفریده است و آفرینش مرگ و زندگی همپای همدیگر حرکت کرده است و تا بشر بر روی کره خاکی زندگی می‌کند این سنت الهی در زمین بوده و هست و خواهد بود.

وی ادامه داد: دلبستگی و عشق‌ورزی و محبت‌ها همه وجود دارد و خیلی از این آرزوها و خواستن‌ها و عشق‌ورزی جنبه مثبت هم دارد و در زندگی ایمانی مؤثر است و نبود آن‌ها مورد انتقاد و سرزنش هم هست. 

صبر منفعل ممدوح

استاد دانشگاه تهران به بر و نیکی به والدین به عنوان یک دستور مهم شرعی و اخلاقی اشاره کرد و افزود: حال اگر انسان با مرگ یکی از والدینش روبرو شد باید بر آن صبور باشد ولو اینکه ممکن است پدر و مادر حتی مسلمان هم نباشند؛ خواهر و برادر هم اینطور هستند؛ حتی نسبت به خواهر و برادران ایمانی هم باید رفتار مناسبی در مشکلاتشان داشته باشیم یعنی ولو اینکه خرده‌گیری نسبت به برخی داریم ولی نباید چیزی از محبت ما نسب به آنان کاسته نشود و البته طبیعتا محبت ما نسبت به عزیزانمان همانند محبت به دیگران نیست.

فقهی‌زاده افزود: اگر در مرگ عزیزان گریه کنیم صبر مذموم نیست یا ممکن است رویداد تلخی در زندگی کسی رخ دهد که باز موجب اندوه و حزن او شود، بنابراین صبر منفعل همیشه مطرود و محکوم نیست؛ مقام معظم رهبری هم به عنوان یکی از قرآن‌شناسان برجسته که تاملات قرآنی ایشان سالیان سال و از قبل انقلاب وجود داشته است و آثار مدونی هم برگرفته از دروس تفسیری ایشان مدون شده است این نوع صبر را مذموم نمی‌دانند.

وی با بیان اینکه مقام معظم رهبری قبل از انقلاب به مباحث تفسیری پرداختند و بنده هم از طریق یکی از شاگردان ایشان با دیدگاه‌هایشان آشنا شدم، گفت: در برابر صبر منفعل صبر فعال را در دیدگاه رهبری داریم که جنبه کنشی دارد؛ در صبر فعال، استقامت و ثبات قدم در راه حق و ادامه مسیر از عناصر بنیادین محسوب می‌شود؛ صبر یک حرکت ناخواسته‌ای که آدمی را از حرکت باز ایستد نیست بلکه صبر یک کنش و حرکت رو به جلو، فعالانه و زاینده است که در پرتو آن روحیه‌ای به دست می‌آید که در راه ایمان طی طریق کند ولو اینکه در این مسیر دشواری‌های زیادی وجود داشته باشد و تلاش زیادی هم از سوی دشمنان برای بازداشتن مؤمنان از مسیر حق صورت بگیرد و به تعبیری ایمان یک حرکتی صوفیانه محسوب شود.

مذمت ایمان صوفیانه و انزواگرایانه

فقهی‌زاده با بیان اینکه ایمان صوفیانه و انزاوگرایانه در جامعه ایمانی مذموم است، تصریح کرد: در این نوع ایمان، افراد همه چیز را به دست تقدیر می‌سپارند و مقصر را فقط خدا تلقی می‌کنند دانسته یا نادانسته و خواسته یا ناخواسته؛ دشمنان و مخالفان و بدخواهان جوامع اسلامی هم با این نوع ایمان و صبر که در قالب اعتکاف در گوشه مسجد و نماز طولانی بدون مبارزه و جهاد شکل بگیرد مشکل و دشمنی ندارند؛ اینکه فردی 300 روز از سال روزه بگیرد و ده‌ها نماز مستحبی بخوانند ولی دست به شمشیر علیه دشمن نبرد مشکلی ندارند.

وی اضافه کرد: آن‌ها با ایمانی که استقلال جامعه دینی را مطالبه کند؛ با ایمانی که زیر بار ذلت نرود، با ایمانی که همنشین تسلیم در برابر دشمن نیست دشمنی دارند. لذا برخی از مفسران مانند مقام معظم رهبری صبر را در نگاه دوم معنا کرده‌اند که صبر فعال صبری است که مؤمنان در برابر دشمنان دارند و باید در برابر آن بایستند. رهبر انقلاب با نگرش صحیح و شفاف، دوگانه صبر فعال و منفعل را در مباحث تفسیری خود مطرح کرده‌اند.

استاد دانشگاه تهران با بیان اینکه دیدگاه مقام معظم رهبری در صبر نوعی نوآوری تفسیری است زیرا با این شفافیت و دقت در بین مفسران چنین چیزی بیان نشده است، اظهار کرد: ایشان این مفهوم قرآنی کلیدی را تبیین فرمودند؛ در مفهومی که آیت‌الله خامنه‌ای فرمودند به ویژه بر کارآمدی و کارآیی تاکید دارند و آرمان بلندی را که در سر دارند بازگشت عزت و استقلال در کام آحاد جامعه اسلامی و آرزوی آزادی از قید و بند حکومت و سیطره کافران و بازکردن غل و زنجیر ذلت از پای مردم مسلمان است؛ با این نگاه صبر یک قوه فعال و مکمل سایر مفاهبم دینی است. 

وی افزود: آرمان‌خواهی و آرمان‌طلبی صادقانه را جز در پرتو صبر نمی‌توان به دست آورد؛ اهداف کوتاه و بلند الهی و انسانی صرفا در سایه تقویت روحیه صبر فعال در جای خود و صبر منفعل در جای خود امکان‌پذیر است. اگر اسلام باید بماند و بپاید در سایه بردباری و شکیبایی‌ها به آن خواهد رسید و با تنبلی و سستی و انزوا نمی‌توان از اسلام دفاع کرد.