اتلاف وقت مردم؛ حق الناس فرهنگی

«حق‌الناس» مهم‌ترین و پربسامدترین موضوع در دین اسلام است تا جایی که طولانی‌ترین آیه قرآن(سوره بقره آیه ۲۸۲) نیز به همین موضوع اختصاص دارد و امیرالمؤمنین امام علی(ع) نیز می‌فرمایند: «خدای متعال رعایت حقوق بندگانش را مقدمه‌ای بر رعایت حقوق خودش قرار داده است.» 

اوج جلوه‌گاه توجه به حق‌الناس در مکتب اسلام و اهل‌بیت(ع) را می‌توان در شب عاشورا مشاهده کرد؛ هنگامی که امام حسین(ع) شرط پیکار با ظلم و همراهی با خود را بدهکار نبودن گذاشت و بیعت خود را از افرادی که حقی بر گردن دارند، برداشت، چراکه پرداخت حق مردم را مقدم بر حضور در جهاد با طاغوت می‌دانستند.  

همین رویداد مهم و درس‌آموز از واقعه کربلا سبب شد تا ایکنا با آغاز ماه محرم امسال به موضوع مهم «حق‌الناس» بپردازد و بخش‌هایی از کتاب «حق‌الناس، ارتباط متقابل حقوق مردم و اخلاق اسلامی» نوشته آیت‌الله مظاهری را به نظر مخاطبان خود برساند که در ادامه مشروح بخش هفتاد و هشتم با عنوان «حق‌الناس فرهنگی؛ اتلاف وقت مردم» را می‌خوانید.

اتلاف وقت مردم

اتلاف عمر و وقت انسان‌ها، یکی از مصادیق حق‌الناس فرهنگی است. گذران عمر و زندگی، با اعمال لغو و بیهوده، مسئولیت‌آور است و در قیامت مؤاخذه دارد. قرآن کریم در ابتدای سوره مؤمنون و در توصیف و بیان ویژگی‌های مؤمنان می‌فرماید: «بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرّحِیمِ، قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ هُمْ فِی صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ، وَالَّذِینَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ معرضون»، مؤمن و رستگار، آنست که نماز با حضور قلب و با رعایت، ادب نماز می‌خواند و نیز از لغو و بیهوده اعراض دارد.

بیهوده، از نظر چشم یا گوش یا از نظر زبان تفاوت ندارد و تمام اقسام آن لغو است. باید توجه شود که اتلاف وقت مذموم است، اما هدر دادن وقت مردم و تلف کردن عمر دیگران حق‌الناس است و عاملان آن باید پاسخگو باشند. گاهی اتلاف وقت توسط زمامداران فرهنگی صورت می‌پذیرد؛ نظیر آنکه مسئولان و متصدیان امور فرهنگی جامعه، برنامه‌ریزی و اقدام مناسب برای استفاده از وقت و عمر مردم به ویژه جوان‌ها نداشته باشند و نتوانند زمینه مطالعه، تحقیق، تلاش و پیشرفت آنان را فراهم سازند.

همچنین اگر معلم یا استاد در کلاس درس به وظایف اولیه و ذاتی خود عمل نکند، مثل اینکه مطالعه قبلی نداشته باشد و درس را با تحقیق کافی ارائه ندهد، حق‌الناس است. وقتی استاد یا معلم به جای بیان سخنان مرتبط با درس خویش، حرف‌های نامربوط و صرفاً سرگرم‌کننده بر زبان جاری کند یا مسائل سیاسی نامرتبط به درس را به کلاس درس بکشاند، وقت شاگردان خود را تلف کرده و در این زمینه حق به گردن او می‌آید. در واقع اتلاف وقت دانشجویان، دانش‌آموزان یا طلاب در کلاس درس نوعی دزدی است. این سرقت از دزدیدن پول بدتر است برای اینکه روی عمر نمی‌توان قیمت گذاشت. اینکه در بین مردم مشهور شده که عمر طلاست، خیلی جسارت به عمر است، بلکه عمر قیمت ندارد.

انسان به واسطه عمر، می‌تواند سعادت دنیا و آخرت را به دست بیاورد؛ بنابراین اتلاف وقت دیگران، از نظر حق‌الناس بدتر از سرقت اموال است، گناهش نیز بیشتر است. حال اگر اتلاف وقت در کلاس درس، با انحراف عقیدتی یا انحراف، اخلاقی همراه باشد یا سخنان معلم برای شاگردها، بدآموزی داشته باشد، علاوه بر گناه و حق‌الناس مربوط به اتلاف عمر آنان، گناه انحراف و گمراهی را نیز دارد. روحانیون یا افراد سخنران نیز در این زمینه مسئولیت جدی دارند. سخنان یک خطیب باید مفید و نافع باشد به گونه‌ای که وقتی مستمعین جلسه را ترک می‌کنند، بهره‌ای از هدایت و پیشرفت معنوی یا علمی برده باشند.

کسی که در سخنرانی نیم ساعت یا یک ساعت وقت مردم را تلف کند و حرف‌های بیهوده بزند، عمر مستمعین را از آنها گرفته و بهای آن را پرداخت نکرده است. اگر آن جلسه شلوغ باشد، گاهی تا هزار ساعت از وقت مردم و وقت اجتماع، به هدر می‌رود و ثمره‌ای عاید کسی نمی‌شود. کسی که یک ساعت برای هزار نفر صحبت می‌کند، در هزار ساعت از وقت مردم، تصرف کرده و سخنان او باید دست‌کم به اندازه هزار ساعت مفید باشد. باید توجه شود که علاوه بر اساتید و سخنران‌ها خود دانش‌آموزان دانشجوها، طلاب و مستمعین هم باید از عمر و وقت خویش مراقبت کنند تا هدر نرود. دانشجو یا طلبه‌ای که خوب درس‌ نمی‌خواند باید از امکانات دانشگاه یا حوزه استفاده نکند، وگرنه استفاده‌اش حق‌الناس است. کسانی که امکانات را هدر می‌دهند و حضورشان در دانشگاه یا حوزه فایده‌ای ندارد و پیشرفت علمی و معنوی ندارند مسئولند و باید در قیامت پاسخگو باشند.

برنامه‌های صداوسیما که برای میلیون‌ها نفر، تهیه و پخش می‌شود، اگر به اندازه وقت و زمانی که از مخاطبان می‌گیرد، مفید و نافع نباشد، برای مسئولان و سازندگان آن برنامه‌ها مسئولیت‌آور است و حق مردم را باید ادا کنند، وگرنه در قیامت کیفر آن را می‌بینند. اساساً صداوسیما باید به منزله یک دانشگاه عمل کند و با ارائه برنامه‌های مفید، سطح آگاهی دینی علمی و اجتماعی مردم را ارتقا بخشد.

گاهی در جلسات و در رفت و آمد‌ها نیز عمر افراد با حرف‌های لغو و بیهوده که نه نتیجه دنیا دارد و نه نتیجه آخرت به هدر می‌رود، این طرز رفتار برای مسلمان و مؤمن حقیقی، شایسته نیست و باید از آن اجتناب شود.