فعالیت جدی دانشگاه‌های غربی و اسرائیلی در شیعه‌شناسی

به گزارش ایکنا، معصومه اسماعیلی، استاد دانشگاه هدی، 23 دی ماه در نشست علمی «مسئله‌یابی در امامت‌پژوهی» که از سوی پژوهشکده قرآن و عترت نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه آزاد اسلامی برگزار شد، با تأکید بر اینکه برای مرزبانی از مکتب اهل بیت(ع) نباید صرفاً به داخل کشور توجه داشته باشیم، به مقوله امامت‌پژوهی در ساختار سنتی اشاره کرد و گفت: همه کارهای امامت‌پژوهی شیعه در چند حیطه رخ می‌دهد؛ اول امامت‌پژوهی عامه، دوم امام‌پژوهی یا امامت خاصه و سوم تاریخ امامت که الان رشته مستقل تاریخ اهل بیت(ع) را داریم. در بحث امامت‌پژوهی صرفاً به یک امام خاص پرداخته نمی‌شود مانند صفات امام؛ در امام‌شناسی هر امامی به صورت جدا و ویژه مورد بحث است. در تاریخ امامت هم مسائل مرتبط با تاریخ زندگانی ائمه(ع) و ویژگی‌های تاریخی دوره هر امام و گزاره‌های تاریخی درباره زمانه و مکان زیست امام مورد بحث قرار می‌گیرد. 

 

وی با تأکید بر تخصصی‌بودن امامت‌پژوهی در سطوح مدرس و محقق و مخاطب، اظهار کرد: از این رو یک رویکرد واحد در امامت‌پژوهی نداریم ولی مشهورترین رویکرد، کلامی است تا از طریق آیات و روایات و دلایل عقلی بتوانیم مباحث امامت را اثبات کنیم. مخاطب هم گاهی متخصص است یعنی وقتی مخاطب رویکرد فلسفی دارد از ما پاسخ فلسفی می‌خواهد تا در ضرورت و صفات امامت دلیل عقلی خالص ارائه دهیم؛ مخصوصاً در مواجهه با کسانی که مسیحی و معتقد به مذهب و دین دیگری هستند صرفاً از ما دلیل عقلی می‌خواهند نه آیه و روایت.

 

اسماعیلی با اشاره به رویکرد تفسیری روایی، گفت: این رویکرد یعنی براساس تفسیر آیات قرآن مانند تبلیغ و اولی‌الامر و ولایت و ... بفهمیم امامت به چه معناست. براین اساس در منبر کسی نباید کلامی و فلسفی در مورد امامت حرف بزند و باید آیه و روایت بیاورد درست برعکس زمانی که مخاطب ما اهل سنت است. 

استاد دانشگاه هدی افزود: برای افراد باریک‌بین و اهل نظر و اهل سنت متدین بهترین رویکرد عرفانی است زیرا آنان حضرت علی(ع) را عارف و الگوی عرفان می‌دانند و برعکس یکی از خطرناک‌ترین رویکردها، تاریخی است زیرا مستشرقان بر این روش تمرکز دارند و می‌گویند ما چیزی را می‌پذیریم که گزاره تاریخی است. رویکرد دیگر هم فقهی است که رویکرد اصلی اهل سنت است چون انتخاب امام با خدا نیست بلکه با مردم است. 

 

وی با تأکید بر اینکه رویکرد میان‌رشته‌ای بهترین رویکرد در بین انواع رویکردها است، گفت: در امامت‌پژوهی همیشه یک ساختار سنتی وجود داشته است و در این ساختار سراغ هر کتابی برویم چه جواهرالکلام و چه رساله الامامه یا فصولی از کتب کلامی و ... هیچ کتابی نمی‌یابید که همه تیترها را داشته باشد. البته چیستی امام و امامت و واژگانی چون وصایت و وزارت و خلافت و ... و ضرورت امامت در کتب بحث شده زیرا ادله اهل سنت متفاوت از شیعه است.

 

اسماعیلی با بیان اینکه جایگاه امامت مورد افتراق شیعه و اهل سنت است، اضافه کرد: روی صفات امامت مانند علم و عصمت و ... هم در کتب متقدم کار شده است و البته شرایط امام بحث کتب اهل سنت است نه شیعه؛ روش شناخت امام هم در کتب قدیمی مانند آثار فیض کاشانی آمده است ولی خیلی‌ها به آن نپرداخته‌اند. شیعه معتقد است که امام منصوب خداوند و معرفی از سوی پیامبر(ص) است ولی اهل سنت غلبه و خروج و ... را مبنای خلافت می‌دانند.

 

استاد دانشگاه هدی افزود: مقامات هم بخش جدیدی در بحث امامت است گرچه در گذشته هم در قالب زیارت جامعه کبیره و ... وجود داشته است؛ شهید مطهری در کتاب امامت و حماسه حسینی و علامه عسگری در  کتاب «نقش ائمه(ع) در احیاء دین» وارد شئون امامت شده‌اند ولی بحث خصائص کمتر مورد توجه بوده است؛ مثلاً در مورد حضرت علی(ع) قصد داریم خصیصه بگوییم به کندن در خیبر و ساقی حوض کوثر و بازبودن در خانه به مسجد مدینه اشاره می‌کنیم یا در مورد حضرت باقر(ع) خصیصه باقرالعلوم را مورد تأکید قرار می‌دهیم یا اهل کساء و اهل بیت(ع) بودن.  

 

اسماعیلی با بیان اینکه به تعبیر مقام معظم رهبری اجحاف در حق امامان است که سیره تاریخی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی هر امام را جداگانه استخراج نکرده‌ایم و اگر دست ما خالی است زیرا غفلت کرده‌ایم و شیعه چون در بین اهل سنت زندگی می‌کردیم دائماً سخنانی معطوف به سؤالات و شبهات اهل سنت مطرح می‌شود؛ وقتی آثار شیخ مفید را می‌خوانیم می‌بینیم شب و روز به اثبات امامت پرداخته است و امروز باید خصائص و مباحث تفصیلی امامت را ثابت کنیم. 

 

اسماعیلی با بیان اینکه در کتب متقدم عمده مطلب مورد توجه چیستی امامت بوده است، اظهار کرد: تعریف امامت در اهل سنت و شیعه یکی است ولی صفات امام متفاوت است لذا ما عصمت و علم ویژه را جزء صفات می‌دانیم ولی آن‌ها اجتهاد و ... را. 

اسماعیلی بیان کرد: این به خاطر تفاوت در نوع فهم هر گروه شیعه و سنی از امامت است؛ شیعه از ریاست العامه فی امر الدین و الدنیا ولایت می‌فهمد ولی اهل سنت خلافت را می‌فهمد و امر دین و دنیا را هم شیعه بسیار وسیع تعریف می‌کند. بحث شبهه‌پژوهی در امامت‌پژوهی خیلی مغفول است لذا جواب‌هایی که می‌دهیم به شبهات صدسال قبل است در حالی که باید به شبهات روز جواب دهیم. نکته دیگر هم ملکوت‌شناسی امامت است که رهبری در دیدار با اعضای کنگره امام رضا(ع) بیان فرمودند.

 

استاد دانشگاه هدی با بیان اینکه چون یک فرد مسیحی عصمت را در روح‌القدس قبول دارد اگر ما ملکوت امامت را به آنان نشان دهیم می‌پذیرند، تصریح کرد: بحث دیگر امام‌شناسی تخصصی است که الان چند امام کار شده است ولی نه کامل؛ در امام‌شناسی تخصصی باید با رویکردهای مختلف وارد بحث یک امام شویم و بعد امامت و جایگاه اقتصادی و معنوی و سیاسی و اجتماعی امام را تبیین کنیم. شئون و خصائص هر امام را بیان کنیم در این صورت نخواهیم گفت که ائمه(ع) فعالیت سیاسی نداشتند.

 

وی با بیان اینکه آیا ما از غدیر خم نظریه سیاسی حکمرانی پیامبر(ص) و اسلام را استخراج کرده‌ایم که علوم سیاسی خود را بر آن بنا کنیم؟ گفت: الان آیا تبیین پاسخگو و به لسان قوم داریم؟ همه مقالات ما فارسی است ولی مخاطب ما که فقط فارس نیست و حتی پاسخ مستشرقان را هم با فارسی می‌دهیم.

اسماعیلی در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به مباحث امامت‌پژوهی در دانشگاه‌های اروپا با بیان اینکه دانشگاه‌های بزرگ از کارشناسی تا مقطع دکتری، اسلام‌شناسی دارند و  به تاریخ اهل بیت، امامت در قرآن و حدیث می‌پردازند و دائماً بر تفرقه بین اهل سنت و شیعه در بحث امامت تأکید دارند، گفت: تمرکز بر روی امام علی(ع)، امام صادق(ع)، امام حسین(ع) و امام مهدی(عج) زیاد است؛ حضرت علی(ع) را به عنوان مؤسس شیعه، امام حسین(ع) را به خاطر اربعین، امام صادق(ع) را معتقدند علم شیعه از ایشان است و حضرت مهدی(عج) را از جهت مهدویت منجی؛ رشته دیگر آنان هم مطالعات فقه شیعه است و در این رشته منابع حدیثی شیعه و نقش امام در فقه شیعه و تفاوت فقهی شیعه و اهل سنت در خصوص امامت بحث می‌شود.

 

وی افزود: درسی به نام فلسفه اسلامی  دارند که در آن نظریه سیاسی امامت کار می‌شود، نظریات فلسفی در مورد امامت و رهبری هم بحث می‌شود. به ملاصدرا به خاطر مباحث انسان کامل توجه زیادی دارند و هم رشته تاریخ اسلام و هم دروس تاریخ اسلام را در برخی رشته‌ها دارند و هدف عمده آنان برجسته‌سازی تفاوت بین شیعه و اهل سنت است.

 

اسماعیلی با بیان اینکه سیستم امامت را در ادیان و مذاهب مختلف با هم مقایسه می‌کنند و دنبال سیستم امامت شیعه در تحقیقات خود هستند، افزود: خصوصاً در دوره بعد از انقلاب که بحث ولایت فقیه مطرح شده و ما معتقدیم ادامه امامت حضرت حجت، صد برابر بیشتر از قبل انقلاب مورد توجه است؛ دانشگاه منچستر هم رشته ایران‌شناسی دارد و افرادی را پرورش می‌دهند که بعضا جاسوس هستند. در مطالعات جهان عرب هم هفت رشته دارند مثلا زبان عربی و فیلم؛ دنبال زبان نیستند بلکه دنبال فرهنگ و آموزه‌های دینی اعراب برای آنان مهم است. 

وی افزود: آکسفورد دوره‌های مختلف فلسفه اسلامی، دوره تخصصی تاریخ اهل بیت(ع) و امامت و دوره تفسیر دارد. کمبریج در تاریخ اسلام، فقه اسلامی و امامت و ... دوره‌های مطالعاتی و علمی دارد و تمرکز بر روی جمعیت و آموزه‌های  شیعه دارند، همچنین رشته الهیات و مطالعات دینی هم دارند؛ دانشگاه لیدن هلند از دانشگاه‌های مطرح و مهم در مطالعات اسلامی است؛ در مورد فلسفه اسلامی، فقه شیعه و هر چیزی که مرتبط با شیعه است، دوره دارند و اولین بحثی که کار می‌کنند امامت و شیعه و مطالعات زنان است.

 

اسماعیلی بیان کرد: سوربون فرانسه هم این رشته‌ها را دارد. دانشگاه برلین آلمان هم دوره‌های تاریخ اسلام و فقه شیعه دارد و در فقه شیعه نظر ائمه(ع) را استخراج می‌کنند. در آمریکا هم هاروارد و پرینستون  و ... دوره امامت را به صورت آزاد دارند و در ضمن رشته‌های مطالعات اسلامی و زبان و فرهنگ شرقی هم به شیعه و امامت و خاورمیانه می‌پردازند.

 

استاد دانشگاه هدی با بیان اینکه در مطالعات دانشگاه‌های غربی قطعاً امام را مانند ما تعریف نمی‌کنند، تصریح کرد: روش عمده آنان در بحث پیرامون امامت شیعه و خلافت اهل سنت است و نتیجه می‌گیرند که خلافت اهل سنت چسبیده به وفات پیامبر(ص) و انتخابی است ولی امامت شیعه چند قرن بعد مطرح شده است و اختلاف شیعه و سنی درباره غدیر هم دعوای زرگری است لذا در بحث و مناظره با دانشجو و استاد چنین دانشگاه‌هایی شروع از ملکوت امام است. 

 

وی افزود: من وارد سایت دانشگاه تلاویو شدم ولی فکر کردم وارد سایت دانشگاه باقرالعلوم(ع) قم شده‌ام، یعنی خیلی جدی‌تر از ما در زمینه اسلام‌شناسی، شیعه‌شناسی و جمعیت شیعیان فعالیت دارند گرچه خیلی عمیق هم نباشند.