کمیسیون تخصصی «مرجعیت علمی قرآن کریم در علوم اسلامی» برگزار شد

به گزارش خبرنگار ایکنا، از روز شنبه ۲۹ تا چهارشنبه ۳ دی هر روز کمیسیون‌های قرآنی با موضوعات مختلف در حال برگزاری است که سومین کمیسیون تخصصی با عنوان «مرجعیت علمی قرآن کریم در علوم اسلامی» امروز سه‌شنبه دوم بهمن ماه برگزار شد که در این گزارش سعی شده به مقالات ارائه شده پرداخته شود.

عناوین مقالات ارائه شده

تبیین موضوع کمیسیون و مقالات مطرح توسط دبیر علمی کمیسیون/ محمدعلی محمدی.

مبانی جداناپذیری حجیت قرآن از سنت در مرجعیت علمی قرآن/ سیدحسن سیادتی.

تبیین ویژگی‌های ارزش اخلاقی از منظر قرآن/ فاطمه‌مرضیه حسینی کاشانی.

روش‌های تحقق مرجعیت علمی قرآن در علم فقه/ خالد الغفوری الحسنی.

بررسی شبهات غیر مسلمانان در مرجعیت علمی قرآن در حوزه قانون‌گذاری/ زینب تقی‌لو.

قرآن گرایی و استلزامات آن در فقه/ سیدمحسن آل نبی.

قرآن و تفقه مرسوم؛ درآمدی بر روش شناسی انتقادی محمد صادقی تهرانی در مواجهه با فقه موجود/ علی آقاجانی.

جایگاه و محوریت قرآن در چگونگی حفظ پایه‌ها و بنیان‌های اعتقادی/ سیدحسن هاشمی جزی.

مبانی مرجعیت علمی قرآن کریم در حوزه قوانین/ حسن صادقی.

ظرفیت‌های تحقق مرجعیت علمی در اصول/ سیدجعفر صادقی فدکی.

چرایی و چگونگی مرجعیت علمی قرآن کریم؛ مرور اولیۀ نظریۀ تناسب وجودی در فلسفه اخلاق/ محمدعلی مبینی.

مرجعیت علمی قرآن در مبانی فلسفه/ سیدمحمد اکبریان.

جمع بندی مباحث کمیسیون توسط رئیس کمیسیون/ محمد فاکر میبدی.

مقالات ارائه شده در کمسیون تخصصی مرجعیت علمی قرآن در علوم اسلامی

سنت نقش کلیدی در تفسیر و فهم عمیق قرآن ایفا می‌کند

حجت‌الاسلام سیدحسن سیادتی، استاد حوزه علمیه در ارائه مقاله‌ای با موضوع «مبانی جداناپذیری حجیت قرآن از سنت در مرجعیت علمی قرآن»، به بررسی چهار دیدگاه اصلی در رابطه با بسندگی قرآن و سنت پرداخت و ضمن تأکید بر نیاز متقابل قرآن و سنت، مبنایی تازه برای تعامل میان این دو منبع معرفی کرد.

سیادتی با اشاره به دیدگاه‌های موجود، بیان کرد: دیدگاه اول به بسندگی قرآن در تمامی معارف دینی اعتقاد دارد، در حالی که دیدگاه دوم، سنت‌محور بوده و تفسیری افراطی ارائه می‌دهد؛ گروه سوم نیز بسندگی قرآن را تنها در تفسیر مطرح می‌کنند؛ اما دیدگاه چهارمی که ما ارائه دادیم، تأکید دارد که برخی از آیات بدون رجوع به منابع بیرونی مانند سنت، قابل فهم نیستند و برای تفسیر دقیق به این منابع نیاز است.

وی در ادامه به سه مبنای اصلی این دیدگاه اشاره کرد و گفت: مبنای اول عقلایی بوده و به ضرورت شناخت بافت موقعیتی متن برای فهم آن تأکید دارد؛ مبنای دوم، قرآنی است که بر اساس آیاتی نظیر محکمات و متشابهات، نیاز به قرینه برای فهم آیات متشابه را تبیین می‌کند؛ مبنای سوم نیز مبنای روایی است که بر اساس احادیث اهل بیت (ع)، نقش سنت در رفع ابهامات قرآن و جلوگیری از تفسیر به رأی را نشان می‌دهد.

قرآن ارزش‌های اخلاقی را بر پایه واقعیت‌های عینی معرفی می‌کند

فاطمه‌مرضیه حسینی کاشانی، در ارائه مقاله‌ای با موضوع «تبیین ویژگی‌های ارزش اخلاقی از منظر قرآن» به بررسی مبادی عقلانی و فلسفی ارزش‌های اخلاقی پرداخت و با استناد به آیات قرآن، دیدگاه اسلام را در این زمینه تبیین کرد و گفت: شناخت ماهیت و ویژگی‌های ارزش اخلاقی نیازمند رویکردی عقلانی و استنطاق قرآن است.

وی با اشاره به اینکه فلسفه اخلاق به بررسی عقلانی مبادی تصوری و تصدیقی اخلاق می‌پردازد، گفت: از منظر قرآن، ارزش‌های اخلاقی بر واقعیت‌های عینی مبتنی هستند و نمی‌توان آن‌ها را صرفاً اموری اعتباری دانست؛ قرآن کریم ارزش‌های اخلاقی را مبتنی بر حقایقی معرفی می‌کند که مطابق با واقع بوده و این امر در آیاتی که قرآن را متصف به حق می‌دانند، به وضوح دیده می‌شود.

حسینی کاشانی اظهار کرد: قرآن، معیار ارزش اخلاقی را قرب الهی می‌داند و تمامی اهداف نهایی افعال اخلاقی، از جمله فلاح، بهشت و رضوان الهی، به سمت این هدف واحد جهت‌گیری می‌کنند؛ این انسجام درونی ارزش‌های اخلاقی، انسجامی معنایی و محتوایی را در نظام اخلاقی اسلام ایجاد کرده است.

وی خاطرنشان کرد: ارزش‌های اخلاقی از نگاه قرآن دارای مراتب و درجات متفاوت هستند و تأثیر هر عمل اخلاقی به میزان نزدیکی آن به هدف نهایی بستگی دارد.

مرجعیت علمی قرآن در فقه باید تقویت شود

حجت‌الاسلام خالد الغفوری الحسنی در ارائه مقاله‌ای با موضوع «روش‌های تحقق مرجعیت علمی قرآن در علم فقه»، تأکید کرد: بهره‌گیری از قرآن کریم به‌عنوان منبعی بنیادین در دانش‌های بشری نیازمند تکامل است. 

وی با اشاره به کاستی‌های موجود در علم اصول، گفت: مرجعیت قرآن در علم فقه باید الزامی و شفاف شود تا نقش آن در استنباط احکام به‌درستی تحقق یابد.

الغفوری با تأکید بر اینکه یکی از شروط اساسی اجتهاد آشنایی با قرآن است، افزود: متأسفانه این شرط در طول زمان کمرنگ شده و نیاز است با اصلاح علم اصول و تأکید بر لزوم بهره‌برداری از آیات قرآن، جایگاه آن تقویت شود؛ برخی فقها ادعا می‌کنند که استناد به قرآن ضرورتی ندارد، درحالی‌که حضور فعال قرآن در فرآیند اجتهاد می‌تواند پاسخگوی بسیاری از موضوعات فقهی، از جمله مسائل جدید مانند مرگ مغزی و احکام نفاق، باشد.

وی در ادامه به خلأ‌هایی در علم فقه اشاره کرد و گفت: مسائل مطرح‌شده در قرآن مانند احکام منافقان و روابط میان زن و مرد با جنس مخالف باید به‌صورت جدی بررسی شوند؛ استناد به آیات قرآن نباید صرفاً به شکل ظاهری محدود شود، بلکه باید مبنای اصلی استنباط احکام شرعی قرار گیرد. 

وی تأکید کرد: برای تحقق مرجعیت علمی قرآن، رابطه میان قرآن و سنت باید بازتعریف شود تا تعامل این دو منبع در استخراج احکام به‌وضوح مشخص گردد.

بررسی جامع شبهات غیرمسلمانان درباره مرجعیت علمی قرآن

زینب تقی‌لو، در ارائه مقاله‌ای با موضوع بررسی شبهات غیر مسلمانان درباره مرجعیت علمی قرآن در حوزه قانون‌گذاری، گفت: غیر مسلمانان تلاش کرده‌اند با طرح شبهاتی، اعتبار مرجعیت علمی قرآن در قانون‌گذاری را زیر سؤال ببرند؛ این شبهات در حوزه‌های فردی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی مطرح شده و در مقاله به صورت کلان و با ابعاد مختلف مورد بررسی قرار گرفته است.

وی با اشاره به شبهه تغییرپذیری قوانین قرآن، تصریح کرد: ادعای ناسخ و منسوخ بودن قوانین قرآن در حقیقت برداشتن حکمی است که با گذر زمان، انقضای مصلحت آن روشن می‌شود و حکم جدید جایگزین آن می‌گردد؛ این موضوع نشان‌دهنده آگاهانه و حکیمانه بودن قوانین الهی است که با علم مطلق الهی وضع شده‌اند.

تقی‌لو همچنین در پاسخ به شبهه اقتباس قرآن از ادیان پیشین تأکید کرد: تاریخ و محتوای قرآن گواهی می‌دهند که قوانین این کتاب وحیانی با ادیان گذشته تفاوت جدی دارند؛ وجود دعوت قرآن به پذیرش اسلام، روش متفاوت در بیان قوانین و سازگاری این احکام با عقل سلیم انسان، از جمله دلایلی هستند که وحیانی بودن و مستقل بودن قوانین قرآن را ثابت می‌کنند.

تأکید بر ضرورت تدوین روش منسجم برای بهره‌گیری فقهی از قرآن کریم

حجت‌الاسلام سیدمحسن آل نبی در ارائه مقاله‌ای با موضوع «قرآن‌گرایی و استلزامات آن در فقه» با اشاره به اهمیت روش‌شناسی در استفاده از آیات قرآن کریم برای استنباط احکام فقهی، بر ضرورت تدوین یک شیوه منضبط و قابل اعتماد تأکید کرد.

وی با بیان اینکه تاکنون تحقیقات و آثار متعددی در حوزه استفاده از ظرفیت تشریعی قرآن کریم انجام شده است، گفت: سؤالی که مطرح می‌شود، این است که آیا می‌توان یک روش علمی، منظم و مورد اعتماد از نگاه فقهی برای بهره‌گیری از قرآن ارائه کرد؟ به نظر می‌رسد در حوزه روش‌شناسی، کم‌کاری‌هایی وجود داشته و شیوه‌ای منطقی و اجتماعی برای این منظور تدوین نشده است.

آل نبی در ادامه با اشاره به برخی رویکرد‌های افراطی و اعتدالی در قرآن‌گرایی، بر لزوم نفی نگاه استقلالی به احادیث در کنار قرآن تأکید کرد و افزود: باید قرآن به‌عنوان مرجع اولیه در استنباط احکام مورد توجه قرار گیرد و روح کلی آیات و جهت‌گیری فقه قرآنی در این مسیر لحاظ شود؛ مهم‌ترین نیاز در این زمینه تدوین مدل و شیوه‌ای است که امکان بهره‌گیری گسترده‌تر از آیات قرآن در حوزه فقه را فراهم سازد.

انقلاب قرآنی تنها راه رفع مهجوریت قرآن در نظام فقهی است

حجت‌الاسلام علی آقاجانی در ارائه مقاله‌ای با عنوان «قرآن و تفقه مرسوم؛ درآمدی بر روش‌شناسی انتقادی محمد صادقی تهرانی در مواجهه با فقه موجود»، تأکید کرد: تنها راه برون‌رفت از بحران مهجوریت قرآن، ایجاد یک انقلاب قرآنی در تمامی ابعاد فقهی است؛ مرحوم صادقی تهرانی، نقد‌های جدی بر فقه سنتی وارد کرده و «فقه گویا» را به عنوان جایگزینی قرآنی و جامع ارائه داده است.

وی با اشاره به دلایل مهجوریت قرآن، عواملی نظیر تفسیر قرآن با روایات، ترجیح سنت غیر قطعی و تأثیرات بیرونی همچون استعمار را مطرح کرد و گفت: مرحوم صادقی تهرانی معتقد بود بازگشت به محوریت قرآن نیازمند یک بازنگری اساسی در نظام فقهی است که از اصول قرآن نشأت گرفته باشد.

آقاجانی در پایان با یادآوری تفاوت‌های روش‌شناسی صادقی تهرانی در حدود ۵۰۰ حکم فقهی با فقه رایج، خاطرنشان کرد: فقه گویا با پذیرش مرجعیت قرآن و استناد به سنت قطعی، می‌تواند جایگاه قرآن را به عنوان محور اصلی نظام فقهی بازگرداند.

قرآن کریم مرجع علمی قوانین عادلانه و جامع است

حجت‌الاسلام حسن صادقی در ارائه مقاله‌ای با موضوع مبانی مرجعیت علمی قرآن کریم در حوزه قوانین به بررسی ویژگی‌ها و تمایزات قوانین الهی با قوانین بشری پرداخت و بر ثبات، جامعیت و جهان‌شمولی قوانین قرآنی تأکید کرد.

وی با اشاره به ثبات قوانین الهی گفت: قوانین قرآن کریم برخلاف قوانین بشری که همواره در معرض تغییر و اصلاح هستند، از ثبات برخوردارند، زیرا این قوانین از جانب خداوند عالم و حکیم وضع شده‌اند و نیازی به اصلاح یا تغییر ندارند؛ یکی دیگر از ویژگی‌های قوانین قرآن، جهان‌شمولی و جاودانگی آن‌ها است که به هیچ زمان یا مکان خاصی محدود نیستند و برای تمامی انسان‌ها در همه زمان‌ها قابل‌ اجرا هستند.

صادقی، جامعیت قوانین الهی را از دیگر مبانی مهم قرآن دانست و گفت: این قوانین تنها به مسائل عبادی اختصاص ندارند، بلکه تمامی جنبه‌های فردی، اجتماعی، سیاسی و معنوی انسان را شامل می‌شوند؛ این انسجام و پیوند شبکه‌ای میان قوانین، نشان‌دهنده حکمت و عظمت خداوند متعال است.

وی در پایان تأکید کرد: قوانین الهی بر مبنای عدالت، عقلانیت و سازگاری با فطرت انسان‌ها تدوین شده‌اند و با روح و جسم انسان هماهنگی کامل دارند.

قرآن کریم خاستگاه علم اصول است

حجت‌الاسلام سیدجعفر صادقی فدکی در مقاله‌ای با موضوع ظرفیت‌های تحقق مرجعیت علمی در علم اصول تأکید کرد: خاستگاه اصلی این دانش، قرآن کریم است و اهل بیت (ع) نخستین کسانی بوده‌اند که قواعد علم اصول را از قرآن استخراج و تبیین کرده‌اند.

وی با اشاره به چهار دیدگاه درباره منشأ علم اصول، نظریه‌هایی که پیدایش این علم را به ابوحنیفه یا شافعی نسبت می‌دهند، رد کرد و گفت: ائمه معصومین (ع)، به‌ویژه امام باقر (ع) و امام صادق (ع)، پیش از این دو عالم اهل سنت، به تبیین قواعد اصولی پرداخته و آن را به شاگردان خود منتقل کرده‌اند.

صادقی با استناد به آیات متعدد قرآن کریم خاطرنشان کرد: این آیات در سه قالب به مسائل اصولی پرداخته‌اند. قالب نخست، قواعدی است که مستقیماً به استخراج احکام شرعی کمک می‌کنند؛ قالب دوم، قواعد خاصی است که مورد استناد فقها قرار گرفته‌اند؛ قالب سوم، قواعدی است که احکام شرعی را در چارچوب اصولی بیان کرده‌اند و اهل بیت (ع) با بهره‌گیری از این قواعد، روش استنباط احکام از قرآن را آموزش داده‌اند.

عرضه نظریه تناسب وجودی در فلسفه اخلاق و مرجعیت علمی قرآن کریم

حجت‌الاسلام محمدعلی مبینی در ارائه مقاله‌ای با موضوع «چرایی و چگونگی مرجعیت علمی قرآن کریم» به تحلیل نظریه «تناسب وجودی» در فلسفه اخلاق پرداخت و آن را به‌عنوان یک نظریه تأییدشده در کرسی‌های علمی مطرح کرد.

مبینی گفت: برای دستیابی به نتایج علمی و فلسفی دقیق، باید ابتدا با دقت مفاهیم و سؤالات کلیدی را از قرآن کریم استنتاج کرد و پیشنهاد می‌شود از طریق شناسایی ارکان اصلی نظریه تناسب وجودی، این مفاهیم به‌طور هدفمند و با استفاده از رویکرد‌های تفسیری دقیق به قرآن ارجاع داده شوند.

وی همچنین اشاره کرد: از میان رویکرد‌های مختلف تفسیری، تفسیر موضوعی به‌ویژه با الگو‌های پیشنهادی شهید صدر، بهترین راهکار برای عرضه و توسعه این نظریه در قرآن کریم است.

قرآن در مبانی فلسفه اسلامی تأثیر عمیقی دارد

حجت‌الاسلام سیدمحمد اکبریان در ارائه مقاله‌ای با موضوع «مرجعیت علمی قرآن در مبانی فلسفه» به بررسی تأثیر آیات قرآن در شکل‌گیری اصول و مبادی فلسفه اسلامی پرداخت و با اشاره به عدم وجود فلسفه اسلامی مستقل در غرب، تصریح کرد: قرآن در تعریف مفاهیم فلسفی و تغییر نگرش فیلسوفان مسلمان نسبت به موضوعات مختلف از جمله نفس و حرکت نقش اساسی ایفا کرده است.

وی اظهار کرد: قرآن نه تنها در مباحث تصوری و تصدیقی فلسفه، بلکه در روش‌های فلسفی و منابع شناخت نیز تأثیرگذار بوده است؛ قرآن با تأکید بر محدودیت‌های عقل و استفاده از شهود، موجب تغییر رویکرد فیلسوفان مسلمان به فلسفه غربی شد؛ این تغییر در مسائل مختلف از جمله اصول فلسفی، روش‌های استدلال عقلانی و هدف‌شناسی در مباحث فلسفی آشکار است.

اکبریان در پایان به تأثیر قرآن در بازتعریف مفاهیم کلیدی فلسفی نظیر علیت اشاره کرد و گفت: در فلسفه اسلامی مفهوم علیت از علل طبیعی به علیت حقیقی تحول یافته است؛ این تغییرات در اندیشه فیلسوفان مسلمان، تفاوت‌های اساسی را با تفکرات ارسطویی به نمایش گذاشته است.

مرجعیت علمی قرآن نیازمند تقویت مبانی و پاسخ به شبهات است

حجت‌الاسلام محمدعلی محمدی، دبیر علمی کمیسیون نخستین همایش ملی مرجعیت علمی قرآن کریم، با تأکید بر اهمیت استخراج مبانی علمی از قرآن، خواستار بررسی عمیق‌تر ظرفیت‌های قرآنی در علوم مختلف و پاسخگویی به شبهات مرتبط شد.

حجت‌الاسلام محمدعلی محمدی در سخنانی به تشریح محور‌ها و موضوعات مطرح‌شده در این رویداد پرداخت و گفت: مبانی قرآنی همواره جدایی‌ناپذیر از سنت بوده که لازم است این ارتباط در مقالات علمی به‌درستی تبیین شود.

وی با اشاره به نخستین مقاله که به موضوع «مبانی جدایی‌ناپذیر حجیت قرآن از سنت» اختصاص داشت، افزود: محققان تلاش کردند تا ویژگی‌های این ارتباط را با استناد به آیات قرآن استخراج کنند و به سؤالاتی که پیرامون این موضوع مطرح شد، پاسخ دهند.

محمدی همچنین درباره مقالات دیگر این کمیسیون توضیح داد و گفت: در مقاله‌ای که به شبهات غیر مسلمانان در حوزه قانون‌گذاری پرداخت، سؤال مهمی درباره ارتباط قرآن با قوانین مطرح شد که پاسخ‌های دقیق و علمی در این زمینه ارائه گردید؛ همچنین مقاله‌ای دیگر به بررسی قرآن‌گرایی و استلزام‌های آن در فقه اختصاص داشت که مورد توجه جدی اساتید قرار گرفت.

دبیر علمی این کمیسیون با اشاره به مقاله‌ای با عنوان «قرآن و توقع مرسوم؛ درآمدی بر روش‌شناسی انتقادی» اظهار کرد: اساتید حاضر در این نشست به‌طور جدی به این موضوع پرداختند و انتظار داشتند مبانی مطرح‌شده در این مقالات به‌صورت دقیق‌تر به آیات قرآن ارجاع داده شود.

محمدی گفت: یکی از مقالاتی که مورد انتظار بود، اما ارائه نشد، به جایگاه و محوریت قرآن در حفظ بنیان‌های اخلاقی اختصاص داشت؛ همچنین در حوزه قوانین، مقاله‌ای درباره موانع مرجعیت علمی قرآن ارائه شد که به‌صورت تخصصی به مبانی مرتبط با آن پرداخت.

وی در پایان تأکید کرد: این کمیسیون نشان داد که ظرفیت‌های قرآن کریم در حوزه علوم مختلف همچنان نیازمند تحقیق و بررسی است و ضرورت دارد پژوهشگران با دقت بیشتری به استخراج مبانی علمی قرآن پرداخته و پاسخگوی سؤالات و شبهات مطرح‌شده باشند.

جمع بندی سومین روز کمیسیون‌های تخصصی قرآن

رئیس کمیسیون نخستین همایش ملی مرجعیت علمی قرآن کریم با تأکید بر نقش بنیادین قرآن در علوم اسلامی، از ضرورت گسترش و تهذیب این علوم در بستر اسلام سخن گفت و خواستار توجه به ظرفیت‌های علوم قرآنی در مقالات تخصصی شد.

حجت‌الاسلام محمد فاکر میبدی، استاد جامعه المصطفی العالمیه در سخنانی به اهمیت ماه رجب به‌عنوان سرآغاز نزول قرآن و ضرورت پیروی از آموزه‌های قرآن ناطق و صامت اشاره کرد و با بیان اینکه علوم اسلامی به‌عنوان مجموعه‌ای از دانش‌های دینی، پیچیدگی‌هایی دارد که باید با زبانی ساده تبیین شود، اظهار کرد: علوم اسلامی، شامل علومی است که توسط علمای اسلام گسترش یافته‌اند و برخی از آن‌ها اصالتاً اسلامی نبوده‌اند، اما در بستر اسلام تهذیب و توسعه یافته‌اند.

عضو هیئت علمی جامعه المصطفی العالمیه به دسته‌بندی علوم اسلامی پرداخت و گفت: علوم اسلامی را می‌توان به چهار دسته اصلی تقسیم کرد؛ دسته نخست، علومی هستند که زاییده اسلام‌اند و شامل فقه، تفسیر، کلام و علوم قرآنی می‌شوند؛ دسته دوم، علومی هستند که برای تنظیم این علوم اصلی به وجود آمده‌اند، مانند اصول فقه، علوم حدیث و علم رجال؛ این دسته، ابزار‌هایی برای تقویت علوم اصلی به شمار می‌روند.

وی افزود: دسته سوم شامل علومی است که اگرچه پیش از اسلام وجود داشته‌اند، اما در بستر اسلامی رشد و تهذیب شده‌اند، مانند اخلاق، عرفان، فلسفه و ادبیات عرب؛ این علوم با توجه به آموزه‌های اسلامی توسعه یافته و به‌عنوان بخشی از علوم اسلامی شناخته می‌شوند.

رئیس کمیسیون همایش مرجعیت علمی قرآن کریم در ادامه خاطرنشان کرد: دسته چهارم، علومی هستند که ذاتاً علوم انسانی به شمار می‌روند، اما بخشی از آن‌ها که مربوط به اسلام است، مانند تاریخ اسلام، به‌عنوان علوم اسلامی مطرح می‌شوند؛ این تنوع و گستردگی، ظرفیت عظیمی برای پژوهش و ارائه مقالات علمی در این حوزه فراهم کرده است.

وی تأکید کرد: علوم اسلامی بر پایه قرآن و سنت شکل گرفته و برای رشد و گسترش این علوم باید پژوهشگران با دقت بیشتری به نقش قرآن در این زمینه توجه کنند؛ در این همایش، مقالات متعددی ارائه شده که به بررسی نقش قرآن در اخلاق، عرفان و سایر علوم پرداخته‌اند و امیدواریم این مقالات بتوانند افق‌های جدیدی را پیش روی محققان بگشایند.

فاکر میبدی همچنین با اشاره به ضرورت ارائه مقالات کاربردی و علمی تصریح کرد: انتظار داریم این همایش زمینه‌ساز تقویت ارتباط میان پژوهشگران علوم اسلامی و قرآن‌پژوهان شود و نتایج مثبتی برای گسترش مرجعیت علمی قرآن کریم به همراه داشته باشد.

وی در پایان با دعا برای موفقیت پژوهشگران و پیروی از آموزه‌های قرآنی گفت: امیدواریم این تلاش‌ها در مسیر گسترش علوم اسلامی و بهره‌مندی از معارف قرآنی به بهترین شکل ممکن به ثمر برسد.

مراسم اختتامیه نخستین همایش ملی مرجعیت علمی قرآن کریم در روز پنجشنبه ۴ بهمن ماه از سوی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم برگزار می‌شود.