لزوم تسلط بیشتر اساتید و معلمان به ابزار هوش مصنوعی

به گزارش خبرنگار ایکنا، چهارمین کارگاه دوره دانش‌افزایی فرهنگی ویژه اعضای هیئت علمی جهاددانشگاهی با موضوع «مهارت کاربست هوش مصنوعی در آموزش» با تدریس حسین امامی، مدرس دانشگاه، پژوهشگر هوش مصنوعی و رسانه‌های اجتماعی در دانشگاه علم و فرهنگ برگزار شد.

در این کارگاه حسین امامی به تشریح تعریف سواد دیجیتال و سواد هوش مصنوعی از منظر یونسکو پرداخت و با اشاره به اینکه یونسکو بر بحث سواد تعاریف مختلفی داشته است، گفت: این سازمان بین‌المللی ابتدا داشتن سواد خواندن و نوشتن را باسوادی عنوان کرده بود اما در سال 2000 اعلام کرد هر کسی مهارت کامپیوتری دارد و زبان دوم بلد است، بی‌سواد است. در مرحله سوم یونسکو 12 نوع سواد شامل سواد عاطفی، مالی، ارتباطی، رسانه‌ای، تربیتی، دیجیتال، سلامت، نژادی، بوم شناختی، تحلیلی، انرژی و علمی را مطرح و اعلام کرد باید به این 12 سواد مسلط باشیم و بعد گفت که دانش با عمل معنا پیدا می‌کند.

وی در ادامه گفت: این سازمان حتی مطرح کرد که به طور کلی افرادی که مدرک دکتری دارند فقط پنج درصد سواد دارند و مابقی سواد‌ها، شامل 12 سوادی است که بیان شده است. در آخرین به‌روزرسانی نیز این سازمان موضوع سواد دیجیتال را با آموزش تلفیق و به شدت توصیه کرده است در امر آموزش از فناوری‌های دیجیتال استفاده کنیم.

هوش مصنوعی و نظارت بر پیشرفت دانشجویان

این استاد دانشگاه با تأکید بر اینکه باید از منظر دیجیتال مدام خود را به‌روزرسانی کنیم، گفت: همین سواد دیجیتال که یونسکو مطرح کرده است می‌گوید شما باید از سواد دیجیتال برای نظارت بر پیشرفت دانشجویانتان کمک بگیرید. اکنون مصداق سواد دیجیتال مطرح شده توسط یونسکو هوش مصنوعی است و برای آن مدل ارائه شده که در این مدل به مدرسان می‌گوید برای اینکه استاد دانشگاه و معلم بخواهد تدریس کند الزاماتی در عصر هوش مصنوعی برای رفتن سرکلاس وجود دارد و مدرس باید سواد هوش مصنوعی داشته باشد. سواد هوش مصنوعی ذیل سواد دیجیتال است که ضرورت دارد معلمان، اساتید و ... آن را بداننند.

این مدرس دانشگاه در تعریف سواد هوش مصنوعی گفت: سواد هوش مصنوعی به مجموعه مهارت‌ها، دانش و توانایی‌هایی اطلاق می‌شود که افراد را قادر می‌سازد تا فناوری‌های هوش مصنوعی را درک کرده و به درستی از آنها استفاده و تأثیرات مثبت و منفی این فناوری را ارزیابی کند.

هوش مصنوعی دستیار است نه رئیس

وی با اشاره به اینکه در این کارگاه می‌خواهیم شناخت مفاهیم اساسی هوش مصنوعی، نحوه استفاده از آن، ارائه سؤال صحیح و ارزیابی نتایجی که هوش مصنوعی به ما می‌دهد را آموزش دهیم، گفت: هوش مصنوعی دستیار انسان است و انسان باید بر کار آن نظارت کند و براساس نظارتی که انجام می‌دهد از خروجی آن استفاده کند.

امامی به شدت استفاده از هوش مصنوعی را به اساتید، پژوهشگران و معلمان مدارس توصیه کرد و گفت: دانشجویان و دانش‌آموزان بسیار جلوتر از ما در حال استفاده از آن هستند و حتی ممکن است این نگرانی به وجود بیاید که هوش مصنوعی جای معلمان را بگیرد. اما باید بدانیم اکنون انسان نسبت به هوش مصنوعی چند برتری دارد از جمله انسان احساسات، تفکر انتقادی و خلاقیت دارد. اگر چه موضوع خلاقیت هوش مصنوعی در حال رشد است اما همچنان انسان در خلاقیت بر هوش مصنوعی برتری دارد.

این مدرس دانشگاه عناصر اصلی چارچوب سواد هوش مصنوعی را «درک نحوه عملکرد هوش مصنوعی مانند علمکرد الگوریتم‌ها»، «آگاهی از خطرات و فرصت‌های آن در زندگی روزمره»، «درک تأثیرات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی هوش مصنوعی»، «توانایی ارزیابی اطلاعات تولید شده» و «صحت و اعتبار اطلاعات و مهارت‌های اخلاقی و مسئولانه» دانست و گفت: باید بدانیم الگوریتم‌ها سوگیری دارد مثلاً اگر از هوش مصنوعی deepseek که متعلق به چین است بپرسیم کشور برتر هوش مصنوعی کدام کشور است اعلام می‌کند چین اما اگر از چت جی پی تی که متعلق به آمریکاست همین سؤال را بپرسیم پاسخ می‌دهد آمریکا.

وی تصریح کرد: پس اول باید عملکرد هوش مصنوعی را بدانم، از خطر‌های ذاتی که در زندگی روزمره ایجاد می‌کند اطلاع داشته باشم و بتوانم با نگاه منتقدانه جواب هوش مصنوعی را ببینم. همچنین منبع و رفرنسی که هوش مصنوعی ارائه می‌دهد همیشه اشتباه است مثلاً اگر کتابی را به عنوان منبع ارائه کرد حتماً جست‌وجو کنید و مطمئن شوید که منبع درستی است.

تعریف ساده هوش مصنوعی

امامی در تعریف ساده هوش مصنوعی گفت: توانایی ماشین (وقتی می‌گوییم ماشین منظور یا کامپیوتر است یا ربات که فعلاً با قسمت ربات کاری نداریم) برای انجام کارهای فکری و فیزیکی(کار فیزیکی مربوط به ربات است). قرار است هوش مصنوعی شبیه انسان فکر، حل مسئله و تصمیم‌سازی کند. پس ماشین قرار است دستیار ما باشد و راه پیشنهادی به شما می‌دهد و شما باید تصمیم بگیرید که از آن استفاده کنید یا خیر؛ یعنی شما تصمیم‌گیر هستید. چت‌بات مانند یک کارمند است که کارها را مطابق فرمان شما انجام می‌دهد. قبلاً هم هوش مصنوعی وجود داشت و استفاده می‌شد از جمله ماشین حساب، بازی شطرنج با کامپویتر و ... همه هوش مصنوعی بودند اما در عصر رسانه‌های اجتماعی به یکباره همه اطلاعات در معرض عموم مردم قرار گرفت و این امکان فراهم شد که به صورت داده ارائه شود و همین مسئله هوش مصنوعی را به یکباره برجسته و مطرح کرد. 

وی اضافه کرد: چت بات یعنی چت رباتی، یعنی جواب شما را ماشین می‌دهد و گویی شما دارید با ربات گفت‌وگو می‌کنید. اکنون در مخابرات و برخی شرکت‌ها کامپیوتر است که در حال پاسخگویی است یعنی هوش مصنوعی شغل‌های تکراری و کار روتین مثل اپراتوری تلفن را حذف می‌کند.

هوش مصنوعی مولد

امامی هوش مصنوعی مولد را دومین نوع هوش مصنوعی اعلام کرد و گفت: هوش مصنوعی مولد یعنی داده خلاقانه و اصیل برای شما تولید می‌کند که قبل از آن وجود نداشته است در حالی که چت بات براساس اطلاعاتی که از قبل به آن داده شده است جواب ما را می‌دهد. هوش مصنوعی مولد، خلاقانه چیزی را ابداع می‌کند مثل تصاویری که اکنون با هوش مصنوعی می‌سازند و قبلاً وجود نداشته است. پس تفاوت هوش مصنوعی مولد محتوای جدیدی است که می‌سازد، اصیل است و قبل از آن وجود نداشته اما چت بات از متونی که قبلاً در اختیار داشته استفاده می‌کند و می‌توان با او سؤال و جواب کرد.

این مدرس دانشگاه گفت: یونسکو برای دانش‌آموزان، معلمان، آموزش و پژوهش 10 نکته مطرح کرده است که شامل؛ ادغام AI (هوش مصنوعی) در تدریس، استفاده اخلاقی برای حفظ حریم خصوصی، توسعه حرفه‌ای معلمان، دسترس‌پذیری (لزوم فراهم کردن زیرساخت‌های AI و دسترسی به ابزارهای هوش مصنوعی برای معلمان و بهبود زیرساخت‌ها برای استفاده بهینه از هوش مصنوعی)، رویکرد انسان محور(از هوش مصنوعی برای تکمیل تعاملات انسانی استفاده کنید و بر ارزش‌ها انسانی در آموزش تأکید کنید و همچنان ارتباطات انسانی بر ارتباطات رسانه محور اولویت دارد و یونسکو مخالف حذف کلاس حضوری است)، تصمیم‌گیری مبتنی بر داده(از هوش مصنوعی برای حمایت از دانش‌آموزان با نیازهای مختلف استفاده کرده و تصمیم گیری‌ها براساس داده‌های دقیق انجام شود)، هوش مصنوعی برای همه دانش‌آموزان(همه دانش‌آموزان به یک اندازه از امکانات یادگیری بهره مند شوند) و چهارچوب سواد هوش مصنوعی برای عموم مردم(مردم بدانند ابتدا از چه ابزاری استفاده کنند).

وی تصریح کرد: مهم است که اساتید با ابزارهای مختلف هوش مصنوعی تمرین داشته باشند و جواب‌ها را با هم مقایسه کنند. مثلاً هوش مصنوعی کلود(claude) برای مباحث حقوقی و پزشکی بهتر از چت جی پی تی پاسخ می‌دهد و این مسئله را خودتان با تمرین و مقایسه می‌توانید به دست بیاورید.

امامی با تأکید بر اینکه اگر دانشجویان و دانش‌آموزان تکالیف درسی خود را صرفاً از هوش مصنوعی دریافت کنند، بهتر است آنها را تشویق کنیم که پاسخ‌های هوش مصنوعی را خودشان نقد کنند، گفت: اگر اجازه دهیم صرفاً از هوش مصنوعی استفاده کنند خلاقیت و فکر آنها از بین خواهد رفت؛ بنابراین کاری که به عنوان معلم می‌کنیم این است که تفکر انتقادی دانشجو را تقویت ‌کنیم و از او بخواهیم پاسخ‌ها را نقد و اشکالات را ببیند و مثلاً اگر از چت جی پی تی جواب گرفته از جمنا نیز پاسخ‌ها را دریافت و با هم مقایسه کند.

وی در خصوص فرصت‌های هوش مصنوعی در زندگی روزمره، گفت: بهبود کیفیت زندگی مانند تشخیص بیماری‌ها، توسعه داروها و شخصی‌سازی از جمله این فرصت‌هاست. هوش مصنوعی ورود ما به اینترنت اشیاء را ممکن می‌کند و قرار است همه چیز به هم وصل شود. اکنون تلویزیون هم به اینترنت وصل شده و مطرح است که همه ابزارها به اینترنت وصل شود. حتی هوش مصنوعی داروی درمان دو نوع سرطان را پیدا کرده است؛ چون هوش مصنوعی الگوریتم‌هایی دارد و به جنبه‌هایی فکر می‌کند که ممکن است انسان به آن جنبه‌ها توجه نکرده باشند.

افرادی که هوش مصنوعی بلد هستند جای ما را می‌گیرند

این مدرس دانشگاه با اشاره به اینکه حتی می‌توان توسط هوش مصنوعی کار آینده پژوهشی انجام داد و از آن خواست اتفاق‌های آینده را پیش‌بینی کند، گفت: یکی از خطرات هوش مصنوعی از بین رفتن مشاغل روتین و تکراری است اما آیا هوش مصنوعی جای ما را خواهد گرفت؟ فعلاً خیر؛ بلکه افرادی که هوش مصنوعی بلد هستند جای ما را خواهند گرفت. هوش مصنوعی نابرابری و شکاف اقتصادی ایجاد می‌کند و کشوری که بتواند از هوش مصنوعی استفاده کند می‌تواند ثروتمندتر شود. سوء استفاده از اطلاعات کاربران، از بین رفتن حریم خصوصی و مسائل اخلاقی از دیگر خطرات این هوش است.

وی برای مثال گفت: یکی از سوء استفاده‌ها از هوش مصنوعی برای شرکت‌های بیمه است یا در حوزه ورزش انقلابی ایجاد کرده است و در شناخت استعدادهای بازیکنان و تجزیه و تحلیل عملکرد آنها کارایی دارد. با ابزار هوش مصنوعی می‌توان ارز دیجیتال خرید و ریسک خرید را فهمید. از سوی دیگر هر چیزی از هوش مصنوعی بپرسید در حافظه آن باقی می‌ماند حتی اگر برگه امتحان یک دانشجو را در آن قرار دهید در حافظه آن می‌ماند و حریم خصوصی فرد را نقض می‌کند. وابستگی بیش از حد به فناوری و کاهش ارتباطات و خلاقیت نیز از دیگر مضرات آن است. 

تأثیرات اجتماعی هوش مصنوعی

تأثر بر روابط انسانی، افزایش شکاف دیجیتال، تأثیرات اقتصادی و افزایش نابرابری بین کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه و قدرت بیشتر شرکت‌های بزرگ فناوری در بازار کسب و کار تأثیرات اجتماعی هوش مصنوعی بود که امامی در خصوص آن توضیح دارد و افزود: هوش مصنوعی می‌تواند بر فرهنگ‌ها تأثیر بگذارد. برای مثال تولید محتوای فرهنگی مانند موسیقی، فیلم یا هنر توسط هوش مصنوعی ممکن است ارزش‌های فرهنگی سنتی را تغییر دهد. همچنین ممکن است هویت فرهنگی در فضای دیجیتال کمرنگ شود. مثلا Suno ابزار ساخت موسیقی توسط هوش مصنوعی است و می‌توانید موضوع یا صدای فرد را به آن بدهید تا برایتان موسیقی بسازد.

امامی در نتیجه‌گیری از این بخش از مطالب خود، گفت: بنابراین هوش مصنوعی هم فرصت است و هم خطر و باید بحث آموزش هوش مصنوعی، قوانین و مقررات آن و اینکه نیاز به همکاری‌های بین‌الملی داریم مورد توجه باشد و اساتید دانشگاه‌ها نقش کلیدی در استفاده مسئولان از این فناوری و تشویق دانشجویان به بحث تفکر انتقادی دارند. اگر از چت جی پی تی به زبان انگلیسی سؤال کنید پاسخ دریافتی با وقتی به زبان فارسی همان سؤال را بپرسید متفاوت و پاسخ انگلیسی بسیار بهتر است، پس اگر خواستید سؤال بپرسید فارسی بپرسید و بخواهید انگلیسی ترجمه کند.

اهمیت پرامپت نویسی برای دریافت نتایج صحیح 

امامی کاربردهای اصلی هوش مصنوعی در آموزش را شامل؛ تولید محتوا، تجزیه و تحلیل داده‌ها، شخصی‌سازی آموزش، پاسخگویی از کتاب و جزوات اساتید(استفاده از چت‌بات آموزشی و پرسیدن سؤال‌های درسی از آن)، برنامه‌ریزی درسی، تدوین طرح درس و یادگیری زبان خارجی دسته‌بندی کرد و گفت: اگر پرامپت(PROMPT) نویسی را بلد باشیم می‌توانیم نتایج بهتری از هوش مصنوعی دریافت کنیم.

وی تشریح کرد: پرامپت درخواست و سؤال ما از هوش مصنوعی است. پرامپت نویسی با نوشتن در صفحه جست‌و‌جو و گوگل کردن تفاوت دارد. پرامپت نویسی در سه محور خلاصه می‌شود: اول نقش، بعد وظیفه و بعد جزئیات. یعنی اول نقش خودتان را بنویسید: مثلاً اینکه استاد دانشگاه هستید، دکتر هستید، معمار هستید و ... ، بعد وظیفه‌ای که از هوش مصنوعی می‌خواهید را بنویسید و بعد جزئیات را وارد کنید. مثلاً در چت جی‌پی‌تی بنویسید: به عنوان یک استاد رشته سلامت و رفاه اجتماعی، یک طرح درس برای درس سلامت اجتماعی بنویس. این درس برای دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد رشته سلامت و رفاه اجتماعی خواهد بود. تعداد جلسات 17 جلسه است. در یکی از جلسات تأکید بر سلامت سالمندان را مطرح کن و هر وقت دیدید جواب خوبی از هوش مصنوعی دریافت نکردید پرامپت‌تان را تغییر دهید.

امامی یادآوری کرد که البته چت‌جی‌پی تی‌ تا جایی رایگان است ولی می‌توان اکانت پولی آن را خریداری کرد و از آن استفاده کرد که پاسخ‌های اکانت پولی آن بهتر است. هوش مصنوعی PERPLEXITY.AI برای راستای آزمایی اخبار کاربرد دارد و از Typeset.io می‌توان برای پژوهش استفاده کرد.