کسب معرفت به خدا اولین مرتبه شکرگزاری است

به گزارش خبرنگار افتخاری ایکنا، آیت‌الله محمدباقر تحریری، تولیت حوزه علمیه مروی و معیر تهران، سوم اسفندماه در جلسه هفتگی درس اخلاق حوزه علمیه معیر در ادامه شرح خطبه متقین با اشاره به فضایل اهل تقوا گفت: امیرالمؤمنین(ع) حالات گوناگونی را برای اهل تقوا بیان کردند که هر یک بعدی از ابعاد تقوا را در وجود انسان شکل می‌دهد و هر یک از این حالات خودش به لحاظ مراتب اهل تقوا و معرفت آن‌ها نسبت به مقصد و ارتباطشان با ذات اقدس الهی مراتب مختلفی پیدا می‌کند. 

این استاد اخلاق با اشاره به نحوه مواجهه شدن اهل تقوا با ناملایمات دنیوی و معنوی اظهار کرد: انسان با تقوا در برابر امور ناگوار دنیوی و معنوی که نسبت به مرتبه وجودی انسان سازگار نیست صفت صبر را سرلوحه کار خود قرار می‌دهد و در چنین ناگواری‌هایی حالت جزع و فزع و بی‌تابی ندارد و با تعقل و تفکر در جهت برخورد با این امور ناگوار اقدام و به وظیفه خود عمل می‌کند. 

وی ادامه داد: صبر از صفات برجسته انسان‌های با تقواست که به نوعی باعث می‌شود که تقوا را در وجود انسان شکل دهد و تثبیت کند. 

تولیت حوزه علمیه مروی تهران با اشاره به نحوه مواجهه شدن اهل تقوا با امورات مطلوب دنیوی و معنوی گفت: از طرفی انسان امور مطلوبی هم دارد که موافق طبیعت زندگی مادی و معنوی اوست که وقتی انسان در مسیر تقوا قرار گرفت و یک حالات گشایش هم برای انسان پیدا می‌شود در چنین حالات مطلوبی وظیفه متقی، شکرگزاری است که این امر مطلوب را نعمت خدا می‌داند و مطابق با این نعمت عمل می‌کند. 

وی افزود: انسان متقی درصدد انجام وظایف بندگی است که بندگی هم یعنی انسان در مسیر تقوا حرکت کند و با پاکی عمل کند و در مطلوب و نامطلوب دنیوی و معنوی به وظیفه‌اش عمل می‌کند. 

تحریری با اهمیت دانستن شناخت ماهیت دنیا اظهار کرد: انسان باید بناهایی که لازم است را در صلاح حال و رشدش همیشگی داشته باشد چون زندگی دنیا ثبات ندارد. باید ماهیت زندگی دنیا را بدانید که دنیاشناسی دقیق از نظر قرآن و اولیای الهی را ببینید که آن‌ها واقعیت دنیا را با همه وجود درک می‌کردند و ما را هشدار و توجه می‌دهند که اگر به امور نامطلوب برخورد کردید تأخیر نکنید و حالت یأس و توقف و عقب‌گرد پیدا نکنید و در مقابل وقتی تحول خوب و مطلوب هم پیدا شد خیال نکنید همیشه در این خوبی می‌مانید. 

وی تأکید کرد: در این دو وضعیت مطلوب و نامطلوب باید یک پشتوانه مهم ارتباطی با خدا داشت که در ابتلائات تضرع به درگاه خدا کم و قطع نشود و در امور مطلوب و گشایش هم به خود تکیه نکنید بلکه صاحب نعمت را ببینید و شکر کنید. 

ثمره شکرگزاری نعمت از منظر قرآن

تحریری با اشاره به توصیه قرآن نسبت به وضعیت مطلوب و دریافت نعمت بیان کرد: خداوند در آیه هفتم سوره مبارکه ابراهیم می‌فرماید: «وَإِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكُمْ لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ وَلَئِنْ كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِي لَشَدِيدٌ؛ و آن‌گاه كه پروردگارتان اعلام كرد كه اگر واقعا سپاسگزارى كنيد نعمت شما را افزون خواهم كرد و اگر ناسپاسى کنيد قطعاً عذاب من سخت‏ خواهد بود»؛ تا وقتی انسان در مقام شکرگزاری نعمت است، به صراحت قرآن در این آیه، خدا هم آن را زیادتر می‌کند. اما دقت شود که معناش این نیست که نعمت زیاد می‌شود بلکه روحش را وسیع می‌کنند که گاهی با شکرگزاری زیادتر فیزیکی و دنیوی حاصل نمی‌شود اما این شکرگزاری روح شاکر را وسیع می‌کند و نباید از این شکرگزاری غفلت کند. 

وی تصریح کرد: در گرفتاری و گشایش مواظب غفلت باشید و در هر دو حالت همچنین متوجه خدا باشید که ما تحت تربیت و اراده خدا هستیم پس بدانید که در هر دو حالت معرفت به خدا اصل است که در هر دو حالت این معرفت را به خدا داشته باشید و غفلت نکنید. 

تحریری کسب معرفت به خدا را اولین مرتبه شکرگزاری نعمت دانست و گفت: شکر دارای مراتبی است که اولین مرتبه شکر همین معرفت الله است که این درک را پیدا کنیم که این نعمت از جانب خدا به ما رسیده است. باید بدانیم که هر نعمتی چه مادی و چه معنوی که به ما رسید باید آن را مستقیم به خدا نسبت دهید نه خودتان و بدانید که این نعمت را خدا به ما داده است. 

این استاد اخلاق درباره نحوه شکر عملی اظهار کرد: حالا اگر بخواهید این شکر به‌صورت عملی انجام شود باید در عمل این شکر ظهور پیدا کند و آنچه به او رسیده در محرمات الهی خرج نکند و از محرمات دوری کند. به‌طور مثال شب عروسی است نگوید یک شب است و خوش باشیم؛ در صورتی که در عمر همین یک شب شاید بزرگترین امتحان یک انسان باشد که با رسیدن این نعمت ازدواج و این شب عروسی او این شب را به حرام برگزار می‌کند یا به حلال؛ و این یک امتحان بزرگ است. بنابراین، مجلس عروسی یک نعمت و مجلس مبارک شدن است و مبارک شدن هم وقتی می‌شود که کار با حرام همراه نباشد. پس باید در همه امور این معرفت‌های دینی را پیدا کنید و به کار بندید. 

وی به نحوه شکر زبانی اشاره کرد و افزود: شکر زبانی هم این است که به‌طور مثال بگویید: «الحمدلله رب العالمین»؛ منتهی این حمد باید با این معرفت به خدا همراه باشد به نحوی که اگر معرفت به خدا پیدا کرد و این معرفت زیاد شد فرد به جایی می‌رسد که در امور نامطلوب هم باز خدا را شکر می‌کند.

نحوه برخورد پیامبر(ص) با امورات مطلوب و نامطلوب

تحریری به نحوه برخورد پیامبر(ص) در هنگام خوشحالی و ناراحتی اشاره و بیان کرد: در روایتی از امام صادق(ع) آمده که حضرت فرمودند: «کانَ رسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله إذا وَرَدَ علَیهِ أمرٌ یَسُرُّهُ قالَ: الحَمدُ للّهِ علی هذهِ النِّعمَةِ. و إذا وَرَدَ علَیهِ أمرٌ یَغْتَمُّ بهِ قالَ: الحَمدُ للّهِ علی کُلِّ حالٍ»، پیامبر (ص) هرگاه از چیزی خوشحال می‌شد می‌فرمود: «الحَمدُ للّهِ علی هذهِ النِّعمَةِ» خدا را بر این نعمت سپاس و هرگاه امر ناراحت کننده‌ای به ایشان می‌رسید می‌فرمود: «الحَمدُ للّهِ علی کُلِّ حالٍ» خدا در هر حال ستودنی است. 

تولیت حوزه علمیه مروی با اشاره به وظیفه ما در هنگام سرور و خوشحالی از رسیدن به نعمت گفت: در این موقع که فرد سرور نعمت پیدا می‌کند، به‌طور مثال یک مال خوب به او می‌رسد یا یک مقام خوب به او می‌رسد این خوشحالی او به این جهت است که با رسیدن به این نعمت می‌توان موازین دینی و اخلاقی را هم را رعایت کرد و وظیفه دینی که برعهده دارد را ادا کند و این سرور و خوشحالی از جهت ادای وظیفه دینی است. 

وی تأکید کرد: حالا اگر به فرد نعمتی رسید ولی او این نعمت را رد کند کفران کرده است. به‌طور مثال گاهی شخص مورد خوبی برای ازدواج پیدا می‌کند اما با بهانه‌های مختلف از نعمت دور می‌شود؛ در اینجا چون نعمت را رد و ناسپاسی کرده خدا او را در دست‌انداز می‌اندازد و ممکن است با یک مورد بدی برخورد داشته باشد که این رد نعمت به نوعی ناشکری است. 

تولیت حوزه علمیه مروی افزود: بنابراین باید در کارهای خوب و نعمت‌های مختصر هم آن را دریافت و استقامت کرد که این استقامت هم نوعی شکرگزاری است. گاهی نعمتی می‌رسد اما فرد بلندپروازی‌های بی‌جا دارد و آن را رد می‌کند و به مشکلات می‌خورد. بنابراین، شکر عملی بالاترین مرتبه شکر است و ذکر عملی هم بالاترین ذکر است. راهکارهایی که ارتباط ما را با خدا و اولیای الهی درست شکل می‌دهد بالاترین ذکر است، پس دنبال چنین اذکاری باشید و هرگز از خودتان و ذهن‌تان مطلب نتراشید و به دین نچسبانید. 

تحریری با بیان اینکه هرگز در امور مطلوب و نامطلوب متحیر نشوید و بدانید که ما در اداره زندگی مادی هم دستورات صحیح و الهی را داریم، گفت: در هر مرحله انسان یک وظیفه دارد هم در مراحل رشد مادی و معنوی و هم مراحل نقص مادی و معنوی باید به وظایف عمل کرد و این را دقت داشته باشید که ما هیچ‌گاه بی‌وظیفه نیستیم و مهم‌تر اینکه مؤمن و متقی هرگز سرگردان و متحیر نیست.

وی ادامه داد: بدانید اگر متحیرید در صراط مستقیم نیستید چون صراط مستقیم راه گمراهان و متحیران نیست؛ ضالین یعنی متحیر که تحیر در زندگی مادی و معنوی از بزرگترین خطرات و دام‌های شیطان است که گاهی شیطان انسان را متحیر می‌کند تا جایی که فرد از تحیر دست به خودکشی می‌زند.

وظیفه ما نسبت به احسان دیگران

تحریری در پایان درباره وظیفه ما نسبت به احسان دیگران اظهار کرد: یکی از وظایف اخلاقی در ارتباطات با احسان دیگران، تشکر و قدردانی است؛ اول احسان او را ببینیم و در برابر احسان او خضوع کنیم و تشکر زبانی داشته باشیم و در مرتبه بالاتر یک تلافی هم عملی یا زبانی انجام بدهیم. به‌طور مثال همسرتان در منزل خدمت می‌کند از او حداقل زبانی تشکر کنیم و همین‌طور شوهر بیرون زحمت می‌کشد از او تشکر کنید. 

وی ادامه داد: تشکر از احسان دیگران اینقدر مهم است که خدا در قیامت می‌گوید بنده‌ام از فلانی تشکر کردی؟ بنده می‌گوید نه از تو تشکر کردم و خدا می‌گوید از من تشکر نکردی چون از بنده‌ام تشکر نکردی؛ عبارت غلطی در شکر از مخلوق در جامعه رایج است که صحیح آن روایتی از امام رضا(ع) است که حضرت می‌فرمایند: «مَنْ لَمْ یَشْکُرِ اَلْمُنْعِمَ مِنَ اَلْمَخْلُوقِینَ لَمْ یَشْکُرِ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ» هر کسی که از نعمت‌دهنده‌ای از انسان‌ها تشکر نکند از خدا تشکر نکرده است. 

این استاد اخلاق گفت: قوام شکر به توجه نعمت است، اگر این توجه باشد اساس تشکر هم می‌آید و او را دنبال معرفت می‌فرستد. بالاترین عمل ولو خوب باشد اما با بی‌معرفتی، ارزشی ندارد، اما کمترین عمل با معرفت توحیدی باشد بالاترین عمل خواهد بود. 

محسن سلطان‌احمدی