«حسن چلبی» و ذوق کتیبه‌نگاری در مساجد جهان
حسن چلبی، هنرمند ترک، یکی از چهره‌های برجسته معاصر در هنر خوشنویسی اسلامی به شمار می‌رود. او به دلیل کتیبه‌هایش بر روی دیوارهای مساجد بزرگ در چند قاره شهرت جهانی دارد.
به گزارش ایکنا، مرحوم حسن چلبی، خوشنویس و هنرمند ترک، یکی از چهره‌های برجسته جهان در هنر خوشنویسی اسلامی به‌شمار می‌رود. او که به دلیل کتیبه‌هایش بر روی مساجد بزرگ در چند قاره «شیخ خوشنویسان» لقب گرفت؛ دوشنبه (6 اسفند 1403) در سن ۸۸ سالگی در استانبول درگذشت و میراث هنری ماندگاری از خود به جای گذاشت.
شهرت چلبی با مجموعه‌های خوشنویسی و نمایشگاه‌ها و کتیبه‌نگاری برای مساجد از مرزهای ترکیه فراتر رفته است. واشنگتن پست او را به عنوان یکی از مشهورترین استادان سبک خوشنویسی کلاسیک عثمانی تحسین کرده است.
او با تزئین بسیاری از مساجد مشهور جهان با خطاطی قرآنی شهرت خود را فراتر از ترکیه گسترش داد. آثار خوشنویسی، کتیبه‌های مساجد و نمایشگاه‌های او باعث شهرت بین‌المللی او شد. چلبی با آموزش نزدیک به ۱۰۰ شاگرد در سراسر جهان، به عنوان تأثیرگذارترین استاد خوشنویسی معاصر ترک پس از حمید آیتک شناخته می‌شود و میراثی ماندگار در خوشنویسی اسلامی از خود به جای گذاشته است. محمد زکریا، خوشنویس آمریکایی که یکی از شاگردان برجسته چلبی است، میراث او را با تدریس و سخنرانی در ایالات متحده و خاورمیانه حفظ کرده است.
از شاگردی تا استادی
حسن چلبی در سال ۱۹۳۷ در روستای اینجه شهرستان اولتو در استان ارزروم متولد شد. وی در دوران دبستان نه تنها خواندن و نوشتن آموخت، بلکه در سنین پایین به حفظ کل قرآن نیز پرداخت.
وی در ۲۴ سالگی خوشنویسی را آغاز کرده و به‌منظور پیشرفت در این زمینه زیر نظر اساتید مشهور وقت آموزش دید. چلبی خط‌های ثلث و نسخ را زیر نظر حمید آیتک آموخت و خط تعلیق فارسی و رقعه را زیر نظر کمال باتانای پرداخت و پس از تسلط بر این خط‌ها مجوز خوشنویسی گرفت.
در سال 1954، چلبی برای ادامه تحصیلات دینی خود به استانبول رفت. او در مدارس اوچباش و گینلی ثبت نام کرد و در آنجا به تحصیل عربی و علوم اسلامی پرداخت. در سال 1956 به عنوان مؤذن در مسجد مهرماه سلطان در منطقه اوسکودار استانبول منصوب شد.
پس از پایان خدمت سربازی خود بین سالهای 1957 و 1958، به عنوان امام جماعت در مسجد نصوحی مهمت افندی در منطقه اوسکودار مشغول به کار شد. اما پس از کودتای نظامی 1960، استانبول را به مقصد منطقه یوسفی در استان آرتوین (شمال شرقی ترکیه) ترک کرد و در آنجا به عنوان مؤذن مشغول به کار شد.
در سال 1963، چلبی به استانبول بازگشت و بار دیگر به عنوان امام جماعت در مسجد مهمت سعید افندی در منطقه اوسکودار مشغول به کار شد. او یک سال بعد به مسجد شیخ منتقل شد و به مدت 10 سال در مسجد سلامی علی افندی به امامت منصوب شد.
حسن چلبی در سال 1976 تدریس خوشنویسی عربی را آغاز کرد. وی در طول فعالیت حرفه‌ای خود به نزدیک به 100 هنرجو از سراسر جهان مجوز خوشنویسی اعطا کرد که او را پس از استادش حمید آیتاش به پرکارترین خوشنویس معاصر ترک تبدیل کرد. چلبی سالهای زیادی را به عنوان امام جماعت در این مسجد گذراند تا اینکه در سال 1987 تصمیم به بازنشستگی گرفت و تمام همت خود را وقف هنر خوشنویسی و تدریس عربی کرد.
از برگزاری نمایشگاه تا تزئین مساجد جهان با هنر خوشنویسی
پس از آنکه آثار خوشنویسی چلبی زینت‌بخش مساجد و مجموعه‌های هنری خصوصی شد و در نمایشگاه‌های بین‌المللی معروف به نمایش درآمد شهرت او به سرعت از ترکیه فراتر رفت. وی در سال 1981 طراحی آرم سازمان همکاری اسلامی در جده را انجام داد و در سال 1983 برای مرمت کتیبه‌های داخل مسجدالنبی به مدینه منوره اعزام شد.
چلبی در سال 1982 اولین نمایشگاه انفرادی خود را در مرکز تحقیقات تاریخ، هنر و فرهنگ اسلامی در استانبول افتتاح کرد. نمایشگاه‌های بین‌المللی او از جمله در کوالالامپور مالزی در سال 1984 و در اردن در سال 1985 به دعوت شاهزاده حسن بن طلال برگزار شد.
در سال 1987 به مدت یک سال به عربستان سعودی سفر کرد و در آنجا کتیبه‌های مسجد قبا را نوشت. در سال 1992 از مرکز فرهنگی اسلامی مالزی دعوت به برگزاری نمایشگاه و سمینار خوشنویسی در کوالالامپور شد. او در سال 1994 نمایشگاهی را به مناسبت سی امین سالگرد فعالیت خود در کوالالامپور افتتاح کرد.
کارنامه هنری چلبی شامل آثار متعددی در مجموعه‌های خصوصی است، علاوه بر پروژه‌های عمده او، که شامل مرمت کتیبه گنبد مسجد سلطان احمد در استانبول، کتیبه گنبد مسجد خرقه شریف در استانبول و خوشنویسی بخش‌هایی از مسجد جمعه، مسجد قبلتین و مسجد النبی(ص) است.
چلبی در خط ثلث و نسخ و رقاع کم‌نظیر بود. کتیبه‌های مسجد قبا و مسجد ذوقبلتین عربستان و بخشی از کتیبه‌های مسجد سلطان احمد استانبول از آثار اوست. از دیگر آثار او می‌توان به کتیبه‌های داخلی و خارجی مرکز پزشکی اسلامی کویت در سال 1986، کتیبه‌های مسجدی در هلند، کتیبه داخلی مسجد فاتح در فورتسهایم آلمان، در سال 1991، کتیبه‌های دیواری مسجد جمعه در ژوهانسبورگ آفریقای جنوبی، کتیبه‌های داخلی مسجد جامع آلماتی قزاقستان در سال 1999 اشاره کرد. چلبی به پیشرفت هنری خود با چندین پروژه بزرگ، از جمله خوشنویسی داخلی مسجد جامع چاملیجا در ترکیه و مسجد سری سوندایان در مالزی ادامه داد.
کسب عنوان «شیخ خوشنویسان»
در طول فعالیت 60 ساله‌اش در هنر خوشنویسی، هیچگاه قلم نی از دست او جدا نشد. چلبی به دلیل تسلط منحصر به فرد خود در خوشنویسی جوایز متعددی را دریافت کرد که مهم‌ترین آنها جایزه نجیب فاضل در ترکیه و جایزه بزرگ فرهنگ و هنر از ریاست جمهوری ترکیه بود.
حسن چلبی به خاطر مهارت و شهرت بین‌المللی خود که او را به یکی از بزرگترین خوشنویسان جهان اسلام در زمان خود تبدیل کرد به «شیخ خوشنویسان» مشهور شد. او در مصاحبه‌ای با خبرگزاری آناتولی در سال 2019 در مورد این عنوان گفت: از مردم به خاطر محبت و قدردانی آنها تشکر می‌کنم، اما خود را فردی نمی‌بینم که به دلیل این عنوان به جایگاه ویژه‌ای دست یافته است.
وی افزود: کاری که من انجام دادم صرفاً خدمتی به این کشور و فرهنگ آن بود و این وظیفه من به عنوان یک شهروند است. خدمت به کشور وظیفه هر فردی است و از آنجایی که این استعداد به من داده شد از آن برای خدمت به جامعه استفاده کردم؛ به همین دلیل خودم را به خاطر این کار با دیگران متفاوت نمی‌دانم.
در سال 2020، محمد امین ترکمان، هنرمند ترک، یکی از شاهکارهای حسن چلبی را به یک اثر هنری منحصر به فرد تبدیل کرد و عبارت «هذا من فضل ربی» (آیه 40 سوره نمل) به خط چلبی را بر روی دیواری به مساحت 130 متر مربع در مقابل مسجد اسکندر پاشا در ترابزون حکاکی کرد. ترکمان برای خلق این اثر از 6 رنگ مختلف و 20 کیلوگرم رنگ استفاده کرد که ساخت آن دو روز و نیم به طول انجامید و شاهکاری را خلق کرد که ترکیبی از خط عربی و گرافیتی است.
در 27 فوریه 2019، مستند «عمری در مسیر خوشنویسی» که زندگی مرحوم حسن چلبی را روایت می‌کند، در مرکز همایش و فرهنگ باغلارباشی در استانبول به نمایش درآمد. این مستند، سفر چلبی را از کودکی تا اوج خوشنویسی، از طریق خانواده، هنرجویان و دوستان نزدیکش روایت می‌کند و کارنامه هنرمندی را به تصویر می‌کشد که آثار گرانبهایی از خود در جهان به جا گذاشته است.
گزارش از محسن حدادی
مطالب مرتبط
