کارگاه آموزشی تدبر در قرآن برگزار شد

به گزارش ایکنا، دومین جلسه از سلسله جلسات کارگاه آموزشی تدبر در قرآن کریم با حضور مهدی فیض، پژوهشگر قرآنی و عضو هیئت علمی جهاد دانشگاهی بعدازظهر امروز ۲۲ اسفندماه از سوی معاونت فرهنگی جهاد دانشگاهی و با همکاری سازمان قرآنی دانشگاهیان کشور به مناسبت ماه مبارک رمضان برگزار شد.

مهدی فیض در ابتدای صحبت‌های خود در این جلسه به آنچه در جلسه اول این کارگاه بیان شد، اشاره‌ای گذرا داشت و گفت: در جلسه گذشته به تأویل، تفسیر و تدبر اشاره و گفته شد تأویل به هیچ عنوان در حوزه تدبر و تفسیر نیست و قرآن نسبت به رفتن به سمت تأویل هم هشدار داده است. همچنین گفتیم در تفسیر از پنج منبع استفاده می‌شود. هر مفسری بسته به سلیقه‌ای که دارد، ممکن است همه منابع یا برخی از منابع استفاده کند، اما در تدبر فقط از منبع اول که آیات مجاور است، استفاده می‌شود.

عضو هیئت علمی جهاددانشگاهی در ادامه با طرح این سؤال که آیا تدبر در قرآن برای همگان توصیه شده و امکانپذیر است یا خیر؟ گفت: خداوند متعال در قرآن فرموده است «أَفَلَا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلَى قُلُوبٍ أَقْفَالُهَا»، این آیات در مورد منافقین است که می‌گوید آیا منافقین تدبر نمی‌کنند یا بر قلب‌هایشان قفل‌هایی زده شده است؟ این آیه می‌گوید حتی منافق هم می‌تواند تدبر کند، پس چرا مردم عادی تدبر نمی‌کنند؟ مگر اینکه قلب آدم مشکل داشته باشد.

این پژوهشگر قرآن کریم در ادامه به آیه «تَابٌ أَنْزَلْنَاهُ إِلَیْکَ مُبَارَکٌ لِیَدَّبَّرُوا آیَاتِهِ وَلِیَتَذَکَّرَ أُولُو الْأَلْبَابِ» اشاره و اظهار کرد: خدای متعال در قرآن می‌فرماید ما این کتاب را برای تدبر نازل کردیم. یعنی اگر مخاطب قرآن در آیات الهی تدبر نکند، گویی هدف اصلی نزول قرآن را کنار گذاشته است. من می‌توانم قرآن را بخوانم برای اینکه ثواب ببرم، اما آیا این قرآن تنها برای ثواب بردن فرستاده شده است، چرا هدف اصلی فراموش شده است؟

وی در ادامه به بیان روایات و احادیثی در مورد تدبر در قرآن کریم پرداخت و گفت: از پیامبر (ص) روایتی نقل شده است که می‌فرماید «برای هر کس از نمازش تنها به اندازه‌ای که از آن می‌فهمد ثواب نوشته می‌شود. از حضرت علی (ع) نیز روایت شده که «در آیات قرآن تدبر و از آن عبرت بگیرید، زیرا قرآن رساترین عبرت‌ها و پندهاست». امام صادق (ع) نیز در یکی از دعا‌های خود از خدا متعال درخواست می‌کنند نمی‌خواهند قرائتی داشته باشند که در آن تدبر نباشد.

فیض در ادامه به سخنانی از امام خمینی (ره) در مورد اهمیت تدبر در قرآن کریم پرداخت و گفت: امام راحل قرآن را به سفره‌ای تشبیه می‌کنند که برای همه بشریت گسترده شده است. سفره‌ای که هر کس به اندازه اشتهای خود می‌تواند از آن استفاده کند، اما اگر کسی بیمار باشد نمی‌تواند از این سفره بهره‌ای ببرد. مرحوم دولابی نیز تفسیر جالبی از این موضوع دارد، ایشان قرآن را صدای آشنا معرفی می‌کند که از همه صدا‌ها حتی صدای پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) آشناتر است و هیچ کلامی شیرین‌تر و آشناتر از آن نیست، آنقدر آشنا که گویی از خودمان صادر شده است.

عضو هیئت علمی جهاددانشگاهی در پایان این بخش از صحبت‌های خود به یکی از بیانات مقام معظم رهبری در مورد تدبر اشاره و اظهار کرد: مقام معظم رهبری می‌فرمایند: «ما معتقدیم همه آحاد جامعه باید با قرآن ارتباط برقرار کنند، باید بتوانند قرآن را بخوانند و بفهمند و در قرآن تدبر کنند. آنچه ما را به حقایق نورانی می‌رساند تدبر در قرآن است. حفظ قرآن مقدمه خوبی برای تدبر است. هدف نهایی تدبر است، حفظ و انس گرفتن و قرائت و ... باید به تدبر کمک کند. همه آحاد جامعه باید این قابلیت را داشته باشند و این در توان و ظرفیت همگان هست.»

این پژوهشگر قرآنی در بخش دیگری از صحبت‌های خود با اشاره به اینکه تدبر در قرآن با نگاه به تک آیات به دست نمی‌آید، به نمونه‌هایی از آیات قرآن کریم در این زمینه اشاره و اظهار کرد: آیه «فَوَیْلٌ لِلْمُصَلِّینَ الَّذِینَ هُمْ عَنْ صَلَاتِهِمْ سَاهُونَ» به موضوع نماز اشاره دارد، این آیه می‌فرماید وای بر نمازگزارانی که از نمازشان غافل هستند، اگر به آیات بعد نگاه نکنیم و فقط در همین آیه تدبر کنیم، متوجه نخواهیم شد که منظور از نمازگزارانی که از نمازشان غافل هستند چه کسانی است.

وی همچنین به آیه «یُؤْتِی الْحِکْمَةَ مَنْ یَشَاءُ وَمَنْ یُؤْتَ الْحِکْمَةَ فَقَدْ أُوتِیَ خَیْرًا کَثِیرًا» اشاره و اظهار کرد: خدا به هر که بخواهد حکمت می‌دهد و به هر که حکمت داده شد خیر کثیر به او داده شده است. یعنی نعمتی که به او داده‌ایم تمام شدنی نیست. این آیه چه می‌گوید و چه منظوری داشته است؟ اگر آیات قبل و بعد را نخوانیم متوجه نخواهیم شد. حکمت به معنای دانشی است که بود و نبود آن در سعادت انسان تأثیرگذار است. برخی دانش‌ها فقط علم هستند، اما حکمت نیستند.

فیض در ادامه به بخشی از آیه ۱۸ سوره مبارکه آل عمران «یُحَذِّرُکُمُ اللَّهُ نَفْسَهُ» اشاره کرد و گفت: خداوند شما را از خودش بر حذر می‌دارد؛ یعنی طرف خدا نروید یا برحذر باشید و بترسید از خدا؛ خدای متعال این را برای چه گفته است؟ وقتی آیه‌ای از قبل و بعد از خود بریده می‌شود مبهم می‌شود، آیه‌ای که در پیوند آیه مجاور نباشد بسیار مبهم و پیچیده است و اصلاً معلوم نیست خدا برای چه این را گفته است.

وی افزود: علامه طباطبایی تدبر را در نسبت با تدبیر می‌داند، در زبان عربی ۱۰ باب وجود دارد که برخی از این باب‌ها، مزدوج یا دوتایی هستند و با هم به کار می‌روند، یکی از آن باب‌ها باب تفعیل و تفعل است. مانند تعلیم و تعلم، تعلیم یعنی کاری که معلم می‌کند و تعلم یعنی کسی که تعلیم را دریافت می‌کند، باب تفعل باب اثرپذیری‌ای است که از سوی یک تفعیل رخ داده است. تدبیر و تدبر هم همین است. اگر بخواهیم تدبر فهمیده شود قبل از آن باید تدبیر را فهمیده باشیم. وقتی خدا می‌فرماید در آیات قرآن تدبر کنید یعنی قبل از آن باید تدبیری رخ داده باشد، لذا قبل از اینکه خدا بگوید در آیات تدبر کن خود خدا آیات را تدبیر کرده است.

فیض در ادامه با طرح این سؤال که تدبیر یعنی چه؟ بیان کرد: تدبیر کردن به معنای چینش حکیمانه کار‌ها است، در امور قرآنی تدبیر کردن، همان چینش حکیمانه آیات و عبارات قرآن است که خدا آن را تدبیر کرده و به ما گفته است تدبر کنیم. پس تدبری که ما به آن دعوت شده‌ایم بعد از تدبیری است که خود خدا روی چینش آیات عمل کرده است.

وی با تأکید بر اینکه تدبر همیشه یک سیر و یک بسته از آیات را لازم دارد، بیان کرد: تدبر در تک آیه معنا ندارد و این یکی از بزرگ‌ترین اشتباهاتی است که بسیاری انجام می‌دهند، تک آیه هرگز مقصود و منظور خدا را برای ما آشکار نمی‌کند. علاوه بر این بسیاری فکر می‌کنند وقتی ترجمه آیه را بخوانیم در واقع در آن آیه تدبر کرده‌ایم، در صورتی که اینگونه نیست، تدبر مساوی با ترجمه‌خوانی نیست بلکه تدبر به دنبال فهم منظور خدا با استناد به سیر آیات است.

این پژوهشگر قرآنی در بخش دیگری از صحبت‌های خود در این کارگاه آموزشی با طرح این سؤال که وقتی بخواهیم در قرآن تدبر کنیم چه حجم از آیات را باید مدنظر قرار دهیم، گفت: تدبری که قرآن از ما می‌خواهد باید به گونه‌ای باشد که از عهده همه بر بیاید، برای اینکه محدوده کار معلوم شود مثال‌هایی بیان می‌کنم که جای تأمل دارد. اگر نگاهی به موضوعات مختلف در قرآن کریم داشته باشیم، می‌بینید موضوعات مختلف در هفت آیه تبیین شده‌اند، برخی دیگر در ۱۴ و تعداد کمتری هم در ۲۱ آیه بیان شده‌اند؛ لذا بر اساس استقراء ایجابی هفت آیه قبل و هفت آیه بعد را در کنار هم و در پیوند با هم مورد بررسی قرار دهیم.