شرط موفقیت تبدیل مساجد به پایگاه قرآن
رئیس دارالقرآن بسیج کشور با تأکید بر ضرورت همافزایی میان امامان جماعت، مربیان و فعالان مردمی، شرط موفقیت طرح پایگاههای قرآنی را درک مشترک از اهمیت کرسی تلاوت، حلقههای تدبر و آموزش مستمر قرآن در مساجد دانست و گفت: نبود نهاد بالادستی و کمبود نیروی متخصص از موانع مهم فعالیتهای قرآنی در مساجد است.
در سالهای اخیر، با دگرگونیهای سبک زندگی، تغییر معماری فرهنگی شهرها، فاصله نسل جدید از نهادهای دینی و رشد پرشتاب فضای مجازی، نقش تاریخی مساجد در بسیاری از مناطق کمرنگ شده است و این درحالی است که رهبر معظم انقلاب اسلامی بارها تأکید کردهاند که هر مسجد میتواند به یک پایگاه فعال قرآن تبدیل شود و نقش مساجد در تربیت حافظان، ایجاد محافل قرآنی و توسعه فرهنگ دینی در جامعه تقویت گردد. این رویکرد نه تنها به ارتقای سطح معرفت دینی مردم کمک میکند، بلکه بستری مناسب برای تربیت نسل نوجوان و جوان در مسیر قرآن فراهم میآورد.
رهبر معظم انقلاب طی سالهای متعدد با محوریت «مسجد تراز انقلاب اسلامی» و «مسجد پایگاه قرآن» بر ضرورت «قرآنیسازی مساجد» و تبدیل مساجد به «پایگاه قرآن» تأکید کردهاند؛ مطالبهای که اگر بهدرستی محقق شود، میتواند روح تازهای در کالبد فرهنگی جامعه بدمد. این تأکید تنها یک توصیه فرهنگی نیست، بلکه مطالبهای عمیق و تمدنی از دستگاههای فرهنگی و دینی کشور است. با اینحال، آنچه در واقعیت میبینیم، فاصلهای معنادار از این آرمان است.
چالشهای امروز کاهش انس با قرآن، بحران هویت در جوانان، افزایش آسیبهای خانوادگی، بینظمی رفتاری و بیثباتی اخلاقی همگی نشان میدهد که نهاد مسجد دوباره باید زنده شود و نقش تمدنی خود را بازگردد. اما چگونه؟ چه الزامی وجود دارد و با چه سازوکاری میتوان مسجد را به پایگاه قرآنی تبدیل کرد؟ و تا چه حد توانستهایم به توصیه رهبر معظم انقلاب در قرآنی کردن مساجد جامه عمل بپوشانیم و مساجد را به مرکزی برای گسترش فرهنگ قرآن کریم تبدیل کنیم.
به همین دلیل، و برای بررسی دقیقتر ابعاد این موضوع و ارائه راهکارهایی عملی به سراغ حجتالاسلام والمسلمین حمیدرضا لیمویی، رئیس دارالقرآن بسیج کشور، رفتیم تا گفتوگویی درباره شاخصهای مسجد پایگاه قرآن، چالشهای پیش رو، اقدامات انجامشده و چشمانداز آینده فعالیتهای قرآنی در مساجد با وی انجام دهیم.
حجتالاسلام لیمویی در این مصاحبه ضمن تاکید بر تحقق شعار «هر مسجد یک پایگاه قرآن» که نیازمند هماهنگی نهادها، برنامهریزی دقیق، حضور مربیان توانمند و جذب نسل جوان است، معتقد است شاخصهایی مانند کرسی تلاوت، ارتباط بین مساجد، برگزاری مسابقات و تربیت حافظان، پایهایترین اصول برای موفقیت این طرح هستند. با توجه به ظرفیت بسیج و امکانات موجود در مساجد، این هدف قابل تحقق و مستلزم اهتمام ملی و همکاری جمعی است. فعالان قرآنی باید تلاش کنند تا این برنامه به یک جریان فرهنگی پایدار تبدیل شود و نسل نوجوان و جوان با انس بیشتر با قرآن، مسیر تربیتی صحیحی را در جامعه تجربه کنند. متن کامل این گفتوگو را در ادامه میخوانیم.
ایکنا_ شاخصهای اصلی «مسجد پایگاه قرآن» از منظر مقام معظم رهبری چیست و چرا این موضوع اهمیت دارد؟
قبل از هر چیز، لازم است از ایکنا که پیگیری مستمر این موضوع را بر عهده داشته، تشکر کنم. واقعیت این است که اگر بخواهیم تحول قرآنی در کشور ایجاد کنیم، مساجد نقش مرکزی و محوری دارند. رهبر معظم انقلاب در سالهای ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۲ بارها تأکید کردند که مسجد باید به پایگاه قرآن تبدیل شود و برای این موضوع شاخصهای مشخصی تعیین فرمودند.
اولین شاخص، برگزاری کرسی تلاوت و تدبر است. مسجدی که کرسی تلاوت ندارد، نمیتواند یک پایگاه قرآنی واقعی باشد. حضرت آقا حتی فرمودند اگر نمیشود هر شب کرسی تلاوت برگزار کرد، حداقل هفتهای یک بار برگزار شود و روحانی مسجد نیز تدبر و تفسیر آیات را به شکل جذاب ارائه دهد. این موضوع، نه تنها انگیزه حضور مردم در مسجد را افزایش میدهد، بلکه به انس نسل جوان با قرآن کمک میکند.
دومین شاخص، ارتباط فعال با سایر مساجد است. یک مسجد پایگاه قرآن باید با مساجد همجوار تعامل داشته باشد، تجارب خود را منتقل کند و حتی مساجد کم فعال را نیز به فعالیت قرآنی ترغیب نماید. این ارتباط شامل حضور در محافل و مهمانیهای قرآنی بین مساجد و برگزاری مسابقات بین آنهاست. در واقع، یک شبکه قرآنی محلهای شکل میگیرد که هم به غنای فعالیتها کمک میکند و هم باعث تقویت روحیه رقابت سالم و مشارکت گروهی میشود.
سومین شاخص، برگزاری مسابقات قرآن است؛ یعنی مسجد باید زمینه برگزاری مسابقات قرآنی و تشویق جوانان و نوجوانان به حضور فعال در فضای قرآنی را فراهم کند. مسابقات نه تنها انگیزه حفظ و تلاوت قرآن را افزایش میدهند، بلکه باعث شکلگیری هویت قرآنی در محله و جامعه میشوند.
چهارمین شاخص، تربیت حافظان قرآن است. رهبر معظم انقلاب فرمودند برای تحقق هدف تربیت ده میلیون حافظ قرآن، باید مساجد نقش محوری داشته و در تربیت حافظان فعال باشند. این شاخص شاید مهمترین بخش کار است زیرا تربیت حافظان قرآن به معنای تثبیت فرهنگ قرآنی در نسلهای آینده است.
این چهار شاخص، یعنی کرسی تلاوت، ارتباط با مساجد دیگر، مسابقات و تربیت حافظ، پایهایترین معیارهای مسجد پایگاه قرآن هستند. البته شاخصهای دیگری نیز در بیانات دیگر ایشان آمده است، اما این چهار مورد اصلیترینها هستند و اگر این موارد رعایت شود، میتوان مسجد را به یک پایگاه واقعی قرآنی تبدیل کرد.
ایکنا_ با توجه به این شاخصها، شما چه اقدامات عملیاتی برای تبدیل مساجد به پایگاه قرآن در سطح کشور انجام دادهاید؟
ما از سالهای گذشته با بسیج و سایر نهادهای قرآنی همکاری کردهایم و سامانهای با عنوان «مسجد پایگاه قرآن» راهاندازی شده که تاکنون حدود نوزده هزار مسجد را در آن ثبت و ساماندهی کردهایم. در این سامانه، وضعیت کرسی تلاوت، مربیان قرآن، محتواهای آموزشی و پشتیبانی مالی مساجد مشخص شده است. همچنین تلاش کردهایم مربیان توانمند تربیت کنیم و محتوای آموزشی برای کلاسهای حفظ و تدبر قرآن تولید کنیم.
علاوه بر این، جلسات مشاوره و پشتیبانی مالی از مساجد برگزار شده تا اطمینان حاصل شود که فعالیتها پایدار و مستمر باشند. با وجود این اقدامات، هنوز یک نهاد بالادستی به شکل جامع مسئول راهبری این پروژه نشده است. پیشنهاد ما این است که بسیج به عنوان بازوی امام جماعت این کار را راهبری کند. ظرفیت بسیج برای مدیریت پایگاههای قرآنی در مساجد بسیار مناسب است و میتواند هماهنگی بین نهادها و دستگاهها را به خوبی انجام دهد.
ایکنا_ با این توضیح، اهمیت تبدیل مسجد به پایگاه قرآن از نظر فرهنگی چیست؟
اهمیت این موضوع از چند منظر قابل توجه است. اول اینکه قرآن، پایه و اساس فرهنگ انقلابی و مقاومت است. همانطور که در آیه ۹ سوره «اسرا» آمده است: «ان هذا القرآن یهدی للتی اقوم». اگر جامعهای بخواهد مستحکم و مقاوم باشد، باید قرآن در زندگی روزمره و در فضای عمومی حضور داشته باشد. مساجد پایگاه قرآن این امکان را فراهم میکنند که آموزههای قرآنی به صورت عملی و پایدار در جامعه نهادینه شود.
دوم، مسجد بهترین مکان برای نشر فرهنگ قرآنی است. معنویت، پاکی و آرامش این مکانها، بهویژه برای نسل نوجوان و جوان جذابیت دارد و میتواند آنها را از فضای غیرقرآنی و سرگرمیهای دیجیتال دور کند. حضور گروهی نوجوانان در کرسیهای تلاوت و کلاسهای حفظ، علاوه بر آموزش قرآن، حس همدلی و مسئولیتپذیری را در آنها تقویت میکند.
سوم، تبدیل مسجد به پایگاه قرآن، تحقق هدف بلندمدت تربیت ده میلیون حافظ قرآن را ممکن میسازد. مراکز موسسهای و خصوصی هرچند میتوانند فعالیتهایی داشته باشند اما ظرفیت گسترده مساجد، امکانات فیزیکی، روحانیون توانمند و اعتماد مردم، امکان رسیدن به این هدف را فراهم میکند.
ایکنا_ موانع و چالشهای پیش روی این طرح چه مواردی هستند؟
چالشها چند دستهاند؛
گفتمانسازی ناکافی: بسیاری از امامان جماعت و مدیران مساجد هنوز ضرورت و اهمیت تبدیل مسجد به پایگاه قرآن را به درستی درک نکردهاند. در برخی موارد مربیان قرآنی که به مساجد معرفی میشوند، با امام یا خادم مسجد اختلاف نظر دارند و این باعث کاهش کیفیت فعالیت میشود.
نبود نهاد بالادستی: در حال حاضر، هر نهاد و سازمان طرحی دارد اما هماهنگی جامع و یکپارچه وجود ندارد. این باعث شده که اجرای طرحها پراکنده و غیرسازمانیافته باشد.
مسائل نیروی انسانی و مربیان: مربیان باید آموزش دیده، توانمند و پایدار باشند. بدون پشتیبانی مالی، معنوی و آموزشی، فعالیتهای قرآنی در مساجد قابل تداوم نخواهد بود.
جذب نسل نوجوان و جوان: اگر فعالیتهای قرآنی جذاب نباشد، نوجوانان به فضای غیرقرآنی و سرگرمیهای دیجیتال جذب میشوند. برنامههای قرآنی باید ترکیبی از آموزش، بازی، تفریح و مسابقه باشند تا انگیزه حضور در مسجد ایجاد شود.
محدودیت منابع و امکانات: برخی مساجد نیاز به تجهیزات صوتی، کتب آموزشی و فضای مناسب دارند که این موضوع میتواند فعالیتها را محدود کند.
ایکنا_ چه راهکارهایی برای غلبه بر این موانع پیشنهاد میکنید؟
راهکارها شامل چند محور اصلی است؛
فرهنگسازی و آموزش: باید به امامان جماعت، مدیران مساجد و مربیان آموزش داده شود که مسجد میتواند یک پایگاه قرآنی فعال باشد و اثرات فرهنگی آن در جامعه ملموس است.
سامانههای هماهنگ: ایجاد سامانههای جامع و آنلاین برای ثبت و پایش مساجد پایگاه قرآن ضروری است. این سامانهها کمک میکنند فعالیتها به صورت منسجم و قابل ارزیابی انجام شود.
استفاده از ظرفیت بسیج: بسیج میتواند به عنوان بازوی عملیاتی امام جماعت نقش هماهنگکننده و پشتیبان را ایفا کند و با هماهنگی دستگاهها و سازمانها، اجرای طرح را در سطح ملی مدیریت کند.
جذب نوجوانان و جوانان: برنامهها باید جذاب، متنوع و همراه با نشاط گروهی و مسئولیتپذیری باشد. برگزاری مسابقات، بازیهای گروهی و ارائه جایزه میتواند حضور نوجوانان را پایدار کند.
پشتیبانی مالی و معنوی: مربیان و مساجد باید حمایت مالی، معنوی و آموزشی دریافت کنند تا فعالیتها تداوم داشته باشند.
ایکنا_ نقش مسابقات و کرسیهای تلاوت در توسعه فعالیتهای قرآنی چگونه است؟
کرسی تلاوت و مسابقات، دو ابزار اصلی انگیزشی هستند. کرسی تلاوت باعث انس عمومی مردم با قرآن میشود و حضور روحانی در این کرسیها، تدبر و تفسیر آیات را به صورت عملی ارائه میدهد. مسابقات قرآنی انگیزه حفظ، تلاوت و یادگیری مفاهیم قرآن را در نوجوانان و جوانان افزایش میدهد و به ایجاد فضای رقابتی سالم کمک میکند.
علاوه بر این، برگزاری مسابقات بین مساجد، تعامل و تبادل تجربه بین مربیان و قرآنآموزان را تقویت میکند. مساجد فعال میتوانند این تجربیات را به سایر مساجد منتقل کنند و سطح فعالیت قرآنی در محله و شهر افزایش یابد.
ایکنا_ چند نمونه موفق از مساجد پایگاه قرآن در کشور میتوانید معرفی کنید؟
بله، مساجد متعددی در کشور توانستهاند شاخصهای تعیینشده را محقق کنند. برای مثال، مسجد حضرت ولیعصر (عج) در تهران کرسی تلاوت هفتگی دارد، مربیان توانمند تربیت کرده و کلاسهای حفظ و تدبر قرآن را برگزار میکند. همچنین مسابقات محلی و مهمانیهای قرآنی با مساجد همجوار برگزار میکند.
مساجد دیگر مانند مسجد صاحبالزمان (عج) در مشهد نیز برنامههای مشابه دارند. این مساجد با استفاده از فضای معنوی مسجد و همراهی جوانان، توانستهاند نسل نوجوان و جوان را پای کار قرآن نگه دارند و الگویی برای سایر مساجد فراهم کنند.
ایکنا_ درباره آینده و چشمانداز فعالیتهای قرآنی در مساجد توضیح دهید.
طبق برنامهریزیها، هدف ما این است که در پنج سال آینده حدود سی هزار مسجد به پایگاه قرآن تبدیل شوند. این شامل برگزاری کلاسهای حفظ، کرسیهای تلاوت و تدبر و حضور فعال مربیان قرآن در مساجد است.
همچنین سامانه «مسجد پایگاه قرآن» به تدریج توسعه مییابد تا اطلاعات همه مساجد قرآنی کشور ثبت و وضعیت آنها پایش شود. ما امیدواریم با اهتمام جمعی و همکاری دستگاههای مختلف، این برنامه در سطح ملی موفق و پایدار شود.
هدف بلندمدت ما این است که ده میلیون حافظ قرآن در کشور تربیت شوند و این امر جز با مشارکت مساجد بهعنوان پایگاههای قرآنی فعال امکانپذیر نیست.
ایکنا_ توصیه شما به نهادها و فعالان قرآنی برای تحقق این هدف چیست؟
توصیه من این است که همه دستگاهها و نهادها با نگاه جمعی و هماهنگ پای کار بیایند و مساجد را به پایگاههای فعال قرآن تبدیل کنند. مساجد ظرفیتهای بالقوه فراوان دارند؛ امکانات، معنویت و حضور مردم. وقتی این ظرفیتها فعال شود، شاهد تحول واقعی در فرهنگ قرآنی و تربیت نسل جوان حافظ قرآن خواهیم بود.
مسجد تنها یک مکان عبادی نیست؛ پایگاه فرهنگی و آموزشی قرآن است. اگر بتوانیم این ظرفیت را فعال کنیم، اهداف بلندمدت قرآن و فرهنگ انقلابی در جامعه محقق خواهد شد.
انتهای پیام
