امام حسن مجتبی(ع)؛ نور هدایت و پیشگام در اصلاحگری

به گزارش ایکنا، امروز یکشنبه، 26 اسفند 1403 مصادف با 15 رمضان المکرم 1446 هـ و میلاد با سعادت امام حسن مجتبی(ع) دومین امام شیعیان است. به همین مناسبت، ولید الحلی، نویسنده عراقی در یادداشتی که برای ایکنا ارسال کرده است، به ویژگی‌ها و فضایل این امام همام پرداخته است. ترجمه این یادداشت در ادامه می‌آید:

 

در ماه مبارک رمضان و زمانی که رحمت و برکات خداوند متجلی می‌شود، سالروز ولادت سبط نبی اکرم(ص) و سرور جوانان اهل بهشت یعنی امام حسن مجتبی(ع) فرا می‌رسد؛ کسی که در پانزدهم ماه مبارک رمضان سال سوم هجری (625 میلادی) در مدینه منوره متولد شد و دنیا را با نور خود منور فرمود.

 

امام حسن(ع) نمونه اخلاق والای انسانی و تجسمی از والاترین مفاهیم بخشش، صبر و حکمت در مسیر زندگی مبارک خود بود.

 

امام حسن(ع) فرزند بزرگ امیر المؤمنین، حضرت علی بن ابی‌طالب(ع) و حضرت فاطمه زهرا(س) سرور بانوان جهان بود و در دامان جدش رسول خدا، حضرت محمد(ص) تربیت یافت. رسول خدا(ص) درباره او و برادر ایشان امام حسین(ع) فرمودند: «حسن و حسین سرور جوانان اهل بهشت هستند.»

 

امام حسن(ع) تجسمی از والاترین مفاهیم شجاعت، جوانمردی و بخشش و نمونه‌ای از رهبری خردمندانه بود، زمانی که پس از پدرش امام علی(ع) امامت را بر عهده گرفت و دومین امام از ائمه اهل بیت(ع) شد.

 

امام حسن مجتبی(ع) به سخاوت و بخشش خود شناخته می‌شود از این رو به ایشان لقب «کریم اهل بیت(ع)» را داده‌اند زیرا سائل را دست‌خالی برنمی‌گرداند و از مال خود به صورت نامحدود بخشش می‌کرد. کرم او بازتابی از زهدش در دنیا و اهتمام ایشان به پیشرفت امت و انتشار خیر و خوبی در میان مردم بود.

 

امام حسن(ع) تأکید داشت: «أَمَّا الْكَرَمُ فَالتَّبَرُّعُ بِالْمَعْرُوفِ، وَ الْإِعْطَاءُ قَبْلَ السُّؤَالِ، وَ الْإِطْعَامُ فِي الْمَحْلِ» (کرم آن است که به نیکی احسان کنی و پیش از درخواست کردن دیگران، بخشندگی داشته باشی و بجا و مناسب به اطعام دیگران بپردازی).

 

امام حسن مجتبی(ع) به آموزش و پرورش، آگاهی و فرهنگ بر اساس اصول و ارزش‌های والا پایبند بود و تلاش می‌کرد این موارد را در وجدان امت اسلامی مستحکم کند تا تحت تأثیر فریب، نیرنگ و گمراهی دشمنان قرار نگیرند.

 

امام حسن(ع) محافل و نشست‌هایی را برای آموزش امور دینی و دنیایی به مردم برگزار می‌کرد و آنان را به تمسک به ارزش‌های اخلاق اسلامی تشویق می‌فرمود.

 

از حکمت‌های ایشان اینگونه است که می‌فرماید: «رَأْسُ‏ الْعَقْلِ‏ مُعَاشَرَةُ النَّاسِ بِالْجَمِيل‏» (خوشرفتارى با مردم، رأس خرد است.)

«إِنَّ مِنْ أَخْلَاقِ الْمُؤْمِنِ قُوَّةً فِي دِينٍ‏، وَ كَرَماً فِي لِينٍ، وَ حَزْماً فِي عِلْمٍ، وَ عِلْماً فِي حِلْمٍ، وَ تَوْسِعَةً فِي نَفَقَةٍ، وَ قَصْداً فِي عِبَادَةٍ...» (چند چیز از اخلاق مؤمن است: پایداری در دین، گذشت در نرم‌خویی، احتیاط در دانایی، دانایی در بردباری، گسترش در نفقه، اراده در عبادت و...).

 

دو روز پس از شهادت امام علی(ع) یعنی در بیست و سوم ماه رمضان سال 40 هجری، مسلمانان برای بیعت با امام حسن مجتبی(ع) جمع شدند تا ایشان خلیفه پنجم مسلمانان باشد. امام حسن(ع) رهبری فرزانه و دولتمردی کارکشته بود و توانست طی مدت 7 ماه در دوران سخت تاریخ اسلام، امور دولت را بر اساس رویکرد قرآنی ادامه کند.

 

ایشان همواره تأکید داشت که: «إِنَّ هَذَا الْقُرْآنَ فِيهِ مَصَابِيحُ النُّورِ، وَ شِفَاءُ الصُّدُورِ، فَلْيَجْلُ جَالٍ‏ بَصَرَهُ، وَ لْيُلْجِمِ الصِّفَةَ قَلْبُهُ، فَإِنَّ التَّفْكِيرَ حَيَاةُ قَلْبِ الْبَصِيرِ، كَمَا يَمْشِي الْمُسْتَنِيرُ فِي الظُّلُمَاتِ بِالنُّورِ» (براستى كه در اين قرآن، چراغ‌هاى روشنايى [بخش] و شفاى سينه‌ها [از بيماری‌هاى دلها] است. پس، جلا دهنده بايد كه به نور آن [ديده دل خويش را] جلا دهد و اوصاف قرآن را به دل خويش پيوند زند؛ زيرا كه انديشيدن [در قرآن] مايه حيات دل شخص با بصيرت است، همچنان كه آدمى در تاريكی‌ها، با كمك نور راه خود را مى‌پيمايد.)

 

امام حسن مجتبی(ع) باور داشت که اصلاح جز با رویارویی با طاغوتیان و ایجاد امتی آگاه بر اساس ایمان و عقلانیت محقق نمی‌شود؛ از این رو بر موارد زیر تأکید داشت:

الف) تحکیم ارزش‌های اصیل اسلامی، تقویت آگاهی به ارزش‌های اخلاقی و ترغیب مردم به اخلاص، عدل و انصاف.

ب) تربیت دینی و سیاسی ملت برای حمایت آن از گمراهی و نیرنگ، تقویت فرهنگ گفت‌وگو و وحدت و دوری از تفرقه و مذهب‌گرایی.

ج) آماده‌سازی نسلی از رهبران با اخلاص که قادر به مقابله با ظلم و انحراف هستند و این امر بعدها زمینه‌ساز قیام امام حسین(ع) علیه ظلم و فساد شد.

 

زندگی امام حسن(ع) مدرسه حکمت، صبر و فداکاری است. این مدرسه به ما می‌آموزد که:

الف) چگونه با بصیرت و آگاهی با چالش‌های سیاسی و اخلاقی روبه‌رو شویم.

ب) چگونه منافع امت را بالاتر از منافع شخصی بدانیم.

ج) چگونه یک رهبر می‌تواند حامی حق و حقیقت باشد، حتی اگر این امر مستلزم امتیازات موقت به سود آینده ملت باشد.

 

امام حسن(ع) درک کرده بود که امت در حال عبور از مرحله حساسی از فتنه‌ها و تجزیه‌طلبی‌ها است و معاویه از مال و منصب برای فریفتن مردم و تضعیف جبهه اسلام سوء استفاده می‌کند. با وجود اینکه امام(ع) از تمام مؤلفه‌های رهبری نظامی و سیاسی برخوردار بود اما راه صلح و فداکاری را انتخاب کرد. ایشان پس از مشورت با افراد مخلص و امین در مسیر رسالت اسلام، با معاویه صلح مشروط امضا کرد تا از خون مسلمانان حفاظت کند و حقیقت در جایگاه واقعی خود باقی بماند.

و در این باره فرمود: هیچ قومی با یکدیگر مشورت نمی‌کنند مگر اینکه به راه راست هدایت می‌شوند.

 

امام حسن(ع) می‌دانست که پیروزی تنها با جنگ سنجیده نمی‌شود، بلکه با میزان رعایت اصول و ادامه دعوت به اصلاحات، حتی در تاریک‌ترین شرایط سنجیده می‌شود.

 

امام حسن(ع) به ما آموخت که اصلاح تنها با مقابله و درگیری انجام نمی‌شود بلکه ایجاد یک امت آگاه و صبور و فداکار در مسیر اصول عالی اسلام بزرگترین پیروزی است.

 

در سالروز ولادت با سعادت ایشان، یادی از زندگی معطر او می‌کنیم و از درایت و بردباری او درس می‌گیریم که او نمونه زنده رهبری خردمندانه و اصلاح واقعی است.