الزامات تبدیل آستان حضرت عبدالعظیم(ع) به قطب فرهنگی

امروز، ۱۵ شوال مصادف با سالروز رحلت حضرت عبدالعظیم(ع) است. حضرت عبدالعظیم(ع) پنجشنبه، چهارم ماه ربیع‌الثانی ۱۷۳ قمری در زمان پیشوای هفتم شیعیان امام موسی کاظم(ع) در شهر مدینه زاده شد. پدر ایشان عبدالله و مادرش فاطمه یا حیفا نام داشتند و همسر وی خدیجه دختر قاسم بن‌حسن‌بن زید‌بن حسن مجتبی(ع) بود. 

حضرت عبدالعظیم(ع) به دستور امام علی‌النقی(ع) به شهر ری وارد می‌شود و در سرداب خانه یکی از شیعیان آن شهر به زندگی پنهانی روی می‌آورد. او روزها روزه می‌گرفت و شب‌ها به نماز می‌ایستاد. گاهی پنهانی از خانه بیرون می‌آمد و قبری را که اکنون روبروی آرامگاهش است، زیارت می‌کرد. وی پس از مدتی بیمار می‌شود و چندی بعد در ۷۹ سالگی سه‌شنبه، پانزدهم شوال ۲۵۲ قمری در زمان پیشوای دهم شیعیان امام هادی(ع) درگذشت. 

موضوع تبدیل بقاع متبرکه به قطب‌های فرهنگی، از موضوعات بسیار مهمی است که مورد تأکید مقام معظم رهبری نیز قرار داشته و رهبر انقلاب همواره بر این موضوع تأکید داشته و دارند. با توجه به وجود بیش از هشت هزار امامزاده واجب‌التعظیم در کشور، ضرورت تبدیل بقاع متبرکه به اماکن و اقطاب فرهنگی و نیز پرداختن به امر بایسته‌ها و موانع موجود بر سر راه دستیابی به این هدف از موضوعاتی است که باید برررسی و تبیین شود.

در راستای چگونگی بهره‌گیری از ظرفیت‌های آستان حضرت عبدالعظیم(ع) برای تبدیل این بقعه متبرکه به قطب فرهنگی جامعه به گفت‌و‌گو با عباس سلیمی، پیشکسوت قرآنی، معاون فرهنگی سابق آستان حضرت عبدالعظیم(ع) و فعال فرهنگی پرداختیم که در ادامه می‌خوانید. 

ایکنا ـ چگونه می‌توان از ظرفیت‌های آستان حضرت عبدالعظیم(ع) در راستای تبدیل این بقعه متبرکه به قطب فرهنگی جامعه بهره‌ گرفت؟

فرمایش مهم مقام معظم رهبری در رابطه با ضرورت تبدیل بقاع متبرکه به اقطاب فرهنگی کشور، ریشه در یکی از بیانات و فرمایشات مهم حضرت امام علی بن‌موسی‌الرضا(ع) دارد. حضرت امام علی بن‌موسی‌الرضا(ع) فرموده‌اند که «خدا رحمت کند کسی را که امر ما را احیا کند». از حضور امام(ع) سؤال شد که چگونه می‌توان امر شما اهل بیت(ع) را احیا کرد؟ امام(ع) در پاسخ فرمودند: «کسی می‌تواند امر ما را احیا کند که معارف ما را بیاموزد و آن را منتشر کند». امام رضا(ع) در پایان این فرمایش، بیانی بسیار کلیدی و مهم دارند که فرمودند: « فَإِنَّ النّاسَ لَوْ عَلِمُوا مَحاسِنَ کَلامِنا لاَتَّبَعُونا؛ اگر مردم زیبایی‌های کلام ما آل‌الله را دریابند و به آن آگاهی پیدا کنند، حتماً از ما تبعیت خواهند کرد».

نتیجه فرمایش امام رضا(ع) این است که اگر معارف قرآن و اهل بیت(ع) به نحو شایسته، زیبا و جذاب به مردم و جهانیان ارائه شود، جایی برای عرض اندام مکاتب نوظهور و عرفان‌های حلقه و غیر حلقه و سایر مکاتب انحرافی باقی نخواهد ماند. از این منظر بود که مقام معظم رهبری اشاره به این مطلب کردند که در حقیقت در ایران اسلامی که ظاهراً بیش از هشت هزار بقعه متعلق به امامزادگان(ع) وجود دارد، باید از ظرفیت این بقاع در ابعاد مختلف استفاده شود تا آن‌ها به اقطاب فرهنگی جامعه تبدیل شود. البته متأسفانه تاکنون چنین استفاده شایسته‌ای از ظرفیت بقاع متبرکه به عمل نیامده است. 

اینکه تصور شود وجود مبارک حضرت امام رضا(ع) یا دیگر بزرگان همچون بانو حضرت معصومه(س)، حضرت احمد بن موسی شاهچراغ(ع)، حضرت عبدالعظیم(ع) و سایر امامزادگان بزرگوار فقط برای این در کشور حضور دارند که ما به زیارت بقعه و بارگاه آنان برویم،‌نازل‌ترین حد برداشت یک انسان از این نقاط نورانی است. برای مثال در رابطه با بارگاه ملکوتی حضرت عبدالعظیم الحسنی(ع)، این محدث والامقام و امامزاده لازم‌التکریم و واجب التعظیم، حضرت عبدالعظیم(ع) فقط یک امامزاده و از نوادگان حضرت امام مجتبی(ع) نبودند، بلکه ایشان مفسر قرآن، محدث حدیث، مجاهد فی سبیل‌الله، مهاجر الی‌الله و ولایت‌مداری به تمام معنا بودند که حتی در بعضی از اسناد تاریخی اشاره شده است که کیفیت رحلت ایشان در قالب شهادت از سوی دشمنان ولایت بوده است. در رابطه با سایر بزرگان دین نیز اگر برای مثال به القاب و اسامی امام علی بن‌موسی‌الرضا(ع) بنگریم، مشاهده می‌کنیم که در رابطه با ایشان القابی چون صدیق، امام شهید، امام رئوف، رضا به معنای کسی که راضی به قضای الهی است، ضامن و ... بیان شده است. هر کدام از این موارد در حقیقت یک پیام فرهنگی بسیار ارزشمند در رابطه با تصحیح سبک زندگی جامعه اسلامی و جامعه جهانی دارد. 

در رابطه با آستان حضرت عبدالعظیم(ع) به واسطه بیش از ۳۳ سالی که بنده توفیق نوکری در آن بارگاه نورانی را داشتم، شاهد بودم که شخصیت استثنایی و بزرگی همچون مرحوم آیت‌الله محمدی ری‌شهری(ره) به عنوان تولیت فقید آستان حضرت عبدالعظیم(ع) این مکان نورانی را طبق همین دیدگاه مقام معظم رهبری مدیریت و هدایت فرمودند. آستان حضرت عبدالعظیم(ع) در طول مدیریت ایشان به این مرحله رسید که علاوه بر برخورداری از یک حوزه علمیه فاخر، در رابطه با مسائل آموزشی نیز مؤسسه‌ای به نام حکمت ایجاد شد که علاقه‌مندان در آن از پیش‌دبستانی تا دبیرستان مشغول تحصیل هستند. علاوه بر این مسئله، دانشگاه علوم و حدیث آستان حضرت عبدالعظیم(ع) نیز هم اکنون دانشجویانی تا مقطع دکتری دارد. این مراکز علمی همراه با سایر مراکز ارزشمندی که در آن بقعه مبارک وجود دارد، از مرکز آموزش قرآن گرفته تا موزه بسیار ارزشمند تاریخی و کتابخانه معظم و ارزشمندی که حقیقتاً یکی از مراکز و کانون‌های مهم فرهنگی کشور ما به شمار می‌رود و نیز سایر مراکز فرهنگی که در این بقعه مبارک وجود دارد، نشان می‌دهد که برنامه‌ریزی‌های ما در رابطه با وجود امامزادگان والامقام در سرتاسر کشور باید به نحوی باشد که مردم بتوانند به موازات عبادت، زیارت و برگزاری مراسمی چون اعتکاف و سایر مناسبت‌های مذهبی، از ظرفیت فرهنگی که می‌تواند در خدمت جامعه باشد و عزت و اعتلای امت اسلامی را رقم زند، استفاده کنند.

به حمدالله در سایر بقاع متبرکه از جمله در بارگاه نورانی حضرت علی بن‌موسی‌الرضا(ع) و همچنین، حضرت احمد بن‌موسی(ع) و سایر امامزادگان متبرکه به ویژه در رابطه با بقعه مبارکه بانوی کرامت حضرت فاطمه معصومه(س) که به مرکز فقاهت جهان تبدیل شده و وجود پربرکت حوزه‌های مقدسه علمیه و تربیت علما و مراجع دینی در آن مایه افتخار و شکرگزاری است، همگی نشان می‌دهد که امروز می‌توان علاوه بر برگزاری نمازهای جماعت و بحث زیارت و مسائل معنوی در این بقاع متبرکه، نسبت به اجرای برنامه‌های فرهنگی تأثیرگذار نیز اقدام کرد. 

یکی از مؤلفه‌های تأثیرگذاری که می‌توان از آن برای تبدیل بقاع متبرکه به اقطاب فرهنگی استفاده کرد، برگزاری کرسی‌های آزاداندیشی است. در این زمینه باید جلساتی که از سوی مقام معظم رهبری با عنوان کرسی‌های آزاداندیشی مطرح شده و هنوز نیز پاسخ لازم از سوی مراکز مختلف فرهنگی به ویژه بقاع متبرکه به این فرمان رهبر معظم انقلاب اسلامی داده نشده است را برگزار کنیم و از جوانان عزیز و دختران و پسران دعوت کنیم تا به این اماکن متبرکه آمده و جلسات پرسش و پاسخ را با حضور روحانیون مبرز و اساتید دانشگاه و افراد دلسوز برای ایشان برگزار کنیم. اجرای چنین برنامه‌هایی در حقیقت می‌تواند جبهه‌ای متحد و قدرتمند در برابر جبهه تهاجم فرهنگی دشمنان تشکیل دهد. 

مدت مدیدی است که مراکز پاسخگویی به مسائل شرعی و مشاوره با حضور روحانیون جوان فاضل و بانوان فاضله متدین حوزوی در آستان حضرت عبدالعظیم(ع) برگزار می‌شود. اگر بتوانیم کرسی‌های آزاداندیشی را حتی در کنار جلسات تفاسیر قرآن برگزار کنیم، حتما زمینه لازم برای رشد فرهنگی بقاع متبرکه ایجاد خواهد شد. بنده به اعتبار خدمتگزاری در حوزه مشاوره قرآنی سازمان اوقاف و امور خیریه این نکته را متذکر می‌شوم که از سال‌ها پیش و با تدبیر حجت‌الاسلام والمسلمین خاموشی، رئیس سازمان اوقاف و امور خیریه، جلسات تفسیر قرآن کریم در امامزادگان شاخص کشور برگزار شده و هم‌اکنون نیز ادامه دارد. 

بنابراین، بقاع متبرکه و آستان امامزادگان کشور در راستای تحقق فرمایش حضرت علی بن‌موسی‌الرضا(ع) که ارائه زیبای معارف قرآن و اهل بیت(ع) می‌تواند ضامن سعادت جوانان و نسل آینده باشد، باید در خط مقدم این جبهه فرهنگی حرکت کنند و همه با هم عزم جزمی داشته باشند تا ان‌شاالله این مراکز همانگونه که رهبر بزرگوار انقلاب اسلامی فرموده‌اند، به اقطاب فرهنگی جهان اسلام تبدیل شوند.

ایکنا ـ  موقوفات آستان حضرت عبدالعظیم(ع) چه تأثیری در روند تبدیل این بقعه متبرکه به قطب فرهنگی دارد‌؟

چنانچه دیدگاهی دقیق و مدیریتی دلسوزانه در ارتباط با بهره‌وری صحیح از موقوفات و عواید آن وجود داشته باشد، می‌توان به خوبی از ظرفیت موقوفات برای حرکت در مسیر تبدیل بقاع متبرکه به قطب فرهنگی جامعه استفاده کرد. البته دستیابی به چنین مسیری شرط و شروط مربوط به خود را دارد. البته در رابطه با موقوفات قیدی وجود دارد که متفاوت از سایر ردیف‌های بودجه کشور است، یعنی در حوزه موقوفات، متولی بقاع متبرکه صرفاً حق دارد که از عواید موقوفات در مسیر نیات واقف بهره‌برداری کند. 

بنابراین، برای اینکه بتوان از ظرفیت موقوفات بقاع متبرکه برای برنامه‌های فرهنگی بهره‌گیری کرد، نیازمند عزمی ملی برای ایجاد نیت‌هایی جدید و فرهنگی هستیم. امروز علما و متولیان موقوفات سراسر کشور می‌توانند مردم را به سمت ایجاد نیات جدید در حوزه وقف با توجه به نیازهای روز جامعه سوق دهند. لذا برای تأثیرگذاری وقف در حوزه فرهنگی باید با توجه به نیازهای روز جامعه، در مسیر تطور و تحول نیات وقف و نوآفرینی در این حوزه گام برداشت. اگر این کار صورت گیرد، قطعاً می‌توان از ظرفیت عظیم وقف برای تبدیل بقاع متبرکه به اقطاب فرهنگی جامعه استفاده کرد. امروز افرادی که به فضل الهی از تمکن مالی برخوردار هستند، می‌توانند با نیات فرهنگی، موقوفات مختلفی در رابطه با برگزاری جلسات علمی، حمایت از دانشجویانی که تمکن مالی ندارند و ...  ایجاد کنند که رنگ زندگی اجتماعی جامعه را دگرگون کرده و زمینه را برای حرکت بیشتر جامعه به سمت امور فرهنگی فراهم کند. 

گفت‌وگو از مجتبی افشار