عبدالرسول عبایی در کلام اهالی قرآن؛ روایت‌هایی فراتر از علم و اخلاق
استاد فقید عبدالرسول عبایی، چهره‌ای ماندگار در عرصه قرآن، که کمتر کسی همچون او توانسته بی‌هیاهو، اما عمیق و ماندگار، در جانِ اهالی قرآن ریشه بدوانَد. آنچه اساتید برجسته و اهل دل درباره استاد عبایی می‌گویند، فقط ستایش نیست؛ مجموعه‌ای از روایت‌هایی صادقانه است، از خُلقی برخاسته از متنِ قرآن و زیستی که لحظه‌ای به دور از قرآن نبود.
برخی نام‌ها، پیش از آنکه عنوانی در نظام فرهنگی و قرآنی باشند، نفس ایمان و معرفت‌اند؛ نام‌هایی که با شنیدنشان، نه یک چهره، که یک شیوه از زیستن به ذهن می‌آید. استاد عبدالرسول عبایی، بی‌تردید یکی از همین نام‌هاست.
سخن گفتن از او، نه از باب بزرگ‌نمایی چهره‌ای قرآنی، که روایت زیست انسانی است که قرآنی بودن را با دردمندی و ارتقاء فرهنگ قرآنی را با دغدغه درآمیخت؛ استادی که در سکوت‌هایش هم صداقت موج می‌زد و در کلماتش بوی ایمان می‌آمد.
در این مجال، بازنشر برخی از گفته‌های اهالی قرآن کریم، از خادمان و اساتید و قاریان و حافظان و مدیران را پیش‌رو دارید که پیش‌تر در ایکنا و در وصف استاد عبایی منتشر شده و اینک مهم‌ترین بخش‌های آن گفته‌ها به مناسبت چهلمین روز درگذشت این استاد فقید مرور می‌شود؛ گفته‌هایی که نه از سر تعارف و تجلیل، که از دل تجربه زیستن با او و تأمل در کارنامه‌اش برخاسته‌اند.
حجت‌الاسلام ارباب‌سلیمانی: حجاب معاصرت مانع از شناخت عمیق امثال استاد عبایی می‌شود
حجت‌الاسلام والمسلمین حمیدرضا ارباب‌سلیمانی، معاون قرآن و عترت وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت: هر چند امثال استاد عبدالرسول عبایی خدمات ارزنده‌ای به حوزه فرهنگ قرآنی ارائه کرده‌اند، اما حجاب معاصرت موجب می‌شود تا از شناخت عمیق شخصیتی و علمی آنها محروم بمانیم.
وی مرحوم عبایی را شخصیت ممتازی توصیف کرد که در حیات پربرکت قرآنی خود شاگردان فراوانی را تربیت کرده است و ادامه داد: وی نقش مؤثری در نهضت قرآنی جمهوری اسلامی ایران داشت و شاهدیم که پیش از انقلاب هم برنامه‌های مؤثری را بانی بودند. برخی با او از نزدیک حشر و نشر داشتند و برخی دیگر از دور شاهد آثار، تلاش‌ها و مجاهدت‌های وی در عرصه قرآنی بودند، اما در هر صورت هر دو قشر از اثرگذاری این استاد فقید احساس شعف می‌کردند.
معاون قرآن و عترت وزارت ارشاد تصریح کرد: خداوند در آیه ۹۶ سوره مبارکه مریم (س) می‌فرماید: «إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ سَیَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمَٰنُ وُدًّا؛ همانا آنان که به خدا ایمان آوردند و نیکوکار شدند، خدای رحمان آنها را (در نظر خلق و حق) محبوب می‌گرداند» و به حق باید گفت که مرحوم عبایی مصداق این آیه قرآن بود.
ارباب‌سلیمانی با اشاره به دوران بیماری این استاد فقید در سال‌های پایانی عمر افزود: هر چند که حیات دنیوی او سرانجام با این مرارت‌ها و سختی‌ها به پایان رسید، اما معتقدم که چنین عزیزانی در پیشگاه خداوند جایگاه مرتفعی دارند و به ازای هر آیه از قرآن که تلاوت کرده و آن را آموزش دادند، ارتقای معنوی در دنیا و آخرت پیدا کرده‌اند و اینک در محضر خداوند و پیامبر اکرم (ص) سرافزار هستند.
عباس سلیمی: منش استاد عبایی الگوی سبک زندگی اهالی قرآن باشد
عباس سلیمی، پیشکسوت قرآنی کشورمان نیز در پیامی که به مناسبت درگذشت استاد عبایی منتشر کرد، گفت: حاج عبدالرسول عبایی رضوان الله تعالی علیه آن مجاهد خستگی‌ناپذیر و عامل به احکام قرآن که وجود پربرکتش از رهگذر تعامل صادقانه با قرآن، تجلی ارزش‌های قرآنی بود، بزرگمردی صبور و متخلق به اخلاق قرآنی بود که سیره و منش او در دوران حیات می‌تواند الگوی سبک زندگی قرآنی برای دیگران به ویژه اهالی محترم قرآن باشد.
وی افزود: عبد صالح خدا، خادم بااخلاص قرآن، پیشکسوت پرتلاش قرآنی، استاد محترم دانشگاه و رکن رکین اعضاء هیئت داوران مسابقات بین‌المللی قرآن، زنده‌یاد شادروان حاج عبدالرسول عبائی رضوان الله تعالی علیه پس از عمری خدمت صادقانه به ساحت مقدس حضرت قرآن، دعوت حق را لبیک گفت، به دیدار حضرت باریتعالی شتافت و در کربلای ایران اسلامی و در جوار بارگاه ملکوتی حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السلام آرام گرفت، و سلام علیه یوم ولد و یوم یموت و یوم یبعث حیّاً.
سلیمی تصریح کرد: آن مجاهد خستگی‌ناپذیر و عامل به احکام قرآن که وجود پر برکتش از رهگذر تعامل صادقانه با قرآن، تجلی ارزش‌های قرآنی بود، بزرگمردی صبور و متخلق به اخلاق قرآنی بود که سیره و منش او در دوران حیات می‌تواند الگوی سبک زندگی قرآنی برای دیگران به ویژه اهالی محترم قرآن باشد.
سیدمحسن موسوی‌بلده: نقش استاد عبایی در شکل‌گیری آیین‌نامه مسابقات بین‌المللی قرآن
سیدمحسن موسوی‌بلده، پیشکسوت قرآن کشور نیز در وبینار بین‌المللی «یاد استاد» که به همت سازمان قرآنی دانشگاهیان کشور برگزار شد، با اشاره به حضور استاد عبدالرسول عبایی در گروه داوری مسابقات بین‌المللی قرآن بر نقش این چهره قرآنی در تدوین و به‌روزرسانی آئین‌نامه‌های مسابقات قرآن ایران و مالزی تأکید کرد.
وی افزود: افراد بزرگ که ارتفاع بالایی دارند مانند خورشید هستند. خورشید وقتی در آسمان می‌درخشد، ساکنان هر شهر و هر محله‌ای می‌گویند بالای سر ماست، این احساس به خاطر ارتفاع بالای خورشید است، وقتی ارتفاع بالا باشد همه او را می‌بینند، همه ما به این ترتیب با خورشیدِ وجودِ استاد عبایی آشنا بودیم.
موسوی‌بلده به آیه «فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ» اشاره و اظهار کرد: خُلق ایشان واقعاً قرآنی بود و انسان از صحبت کردن و مجالست با ایشان خسته نمی‌شد. اگر انسان مقدار کمی هم ترش‌رو و سخت‌دل باشد، نمی‌تواند این سخت‌دلی را در همه موقعیت‌ها مخفی نگه دارد و در صحبت نشان ندهد، جایی این ترش‌رویی مشخص می‌شود. اگر همه می‌گویند یک ترش‌رویی از استاد عبایی ندیده‌اند، یعنی این استاد فقید سلیم‌النفس بود که اخلاقی تقریباً نبوی در ایشان دیده شده است.
خواجه‌پیری: اعتبار ویژه استاد عبایی میان قرآنیان جهان
محمدعلی خواجه‌پیری، پیشکسوت قرآنی کشورمان ضمن برشمردن برخی ویژگی‌های شخصیتی و علمی استاد عبدالرسول عبایی گفت: بسیاری از داوران خارجی به اعتبار حضور و دعوت استاد عبایی در مسابقات قرآن ایران حاضر می‌شدند.
خواجه‌پیری با اشاره به تواضع بسیار بالای استاد عبایی تصریح کرد: ایشان در حوزه قرآن کریم و در جهان اسلام بسیار مورد توجه بود، بسیاری از داوران قرآن به اعتبار ایشان برای داوری به ایران می‌آمدند و وقتی هم وارد ایران می‌شدند اولین کاری که می‌کردند از استاد سراغ می‌گرفتند.
این پیشکسوت قرآنی کشورمان اظهار کرد: استاد عبایی در وحدت بین شیعه و سنی و به خصوص وحدت بین علمای شیعه و سنی بسیار تلاش کرد و تا جایی که توانست در این زمینه موفق باشد.
وی با تأکید بر اینکه استاد عبایی در عین داشتن سطح علمی بالا هیچ ادعایی نداشت، گفت: نظم و انضباط ایشان فوق‌العاده و تعهد کاری بسیار بالایی داشت. استاد عبایی به دنبال مادیات نبود، اگر بابت کاری حق‌الزحمه‌ای در نظر می‌گرفتند قبول می‌کرد و اگر نمی‌دادند چیزی نمی‌گفت. ایشان بسیار ولایت‌مدار بود هرگاه امام (ره) و مقام معظم رهبری سخنرانی داشتند، ایشان تماس می‌گرفت و از تکلیف‌هایی که این سخنرانی ایجاد کرده است، سوال می‌کرد.
حجت‌الاسلام حاج‌ابوالقاسم: ویژگی همنشینان با قرآن در سجایای اخلاقی استاد عبایی
حجت‌الاسلام والمسلمین محمد حاج‌ابوالقاسم، حافظ بین‌المللی قرآن در مراسم سومین روز درگذشت زنده‌یاد عبدالرسول عبایی گفت: استاد عبایی تا پایان حیاتش شاگرد و معلم قرآن باقی ماند، مقامی که بر طبق آیات «الرَّحْمَنُ عَلَّمَ الْقُرْآنَ خَلَقَ الْإِنْسَانَ» در مرتبه‌ای است که خداوند خود را معلم قرآن معرفی می‌کند و این حرکت تعلیمی را بالاتر از خلقت و نشان از انسانیت می‌داند.
وی افزود: قرآن نزد خداوند باارزش‌تر از هر خلقتی است و سخن خدا با مخلوقش انسان است و گویی در این آیات سوره الرحمن می‌گوید انسان به مقام انسانیت نمی‌رسد، مگر اینکه تعلیم قرآن را بر همه نعمت‌ها مقدم شمرد. برخی انسان‌ها جنبنده‌ای بیشتر نیستند، بدترین جنبندگان در نزد خداوند انسان‌های کر و نابینایی هستند که نعمات خداوند را نمی‌بینند و درباره حقایق عالم نمی‌اندیشند. در سایه تعالیم انبیاست که انسان به مقام انسانیت می‌رسد و اگر قرآن نباشد، انسان، انسان نمی‌شود و لذا قرآن به عنوان برترین نعمت در الرحمن مطرح شده است.
این داور مسابقات بین‌المللی قرآن با اشاره به حدیث نبوی اظهار کرد: پیامبر عظیم‌الشأن این نوید را داده‌اند، کسی که قرآن را یاد بگیرد و بیاموزد من خودم دست او را گرفته و به بهشت می‌برم و بر طبق این حدیث استاد عبایی را خود رسول الله (ص) به بهشت خواهند برد، چرا که بهترین انسان آن است که در مسیر تعلیم و تعلم قرآن باشد.
کریم دولتی: استاد عبایی مصداق «مَا کَانَ لِلّهِ یَنْمُو» بود
کریم دولتی، پیشکسوت قرآنی کشورمان در وبینار بین‌المللی «یاد استاد» گرامیداشت استاد فقید عبدالرسول عبایی، با اشاره به روایت «مَآ کَانَ لِلّهِ یَنْمُو» گفت: استاد عبایی مصداق این حدیث شریف بود. کار‌های استاد در عرصه فعالیت‌های قرآنی خالصانه برای خدا بود و من این را به عینه دیده بودم.
وی با بیان اینکه بیش از ۳۰ سال افتخار ارتباط، شاگردی، همکلامی و گاهی همسفر بودن و همسفره بودن با استاد را داشته است به حضور خود در مسابقات قرآن در اواخر دهه ۶۰ اشاره کرد و افزود: آشنایی من با استاد در صحنه مسابقات بود، در اولین دیدار به حدی گرم برخورد کردند که اختلاف سنی حدود ۲۵ ساله را فراموش و احساس کردم در حال صحبت با یک دوست قدیمی که سال‌ها او را ندیده‌ام، هستم. استاد عبایی با همه کسانی که حَشر و نَشر داشت در این حد برخورد می‌کرد و رفتار و اخلاق ایشان با همه به همین صورت بود.
دولتی تصریح کرد: دوره کوتاهی در دانشگاه قرآن و حدیث شهرری حضور داشتم و برخورد‌های استاد با دانشجویان را دیده بودم. استاد عبایی آنجا مدیر گروه زبان و ادبیات عربی بود؛ به حدی با جوانان و دانشجویان برخورد محبت‌آمیز داشت که فکر نمی‌کنم کسی از ایشان تندی یا برخورد ناملایم دیده باشد و این همان چیزی است که استاد خودشان می‌گفتند: «یاد گرفته‌اند، بزرگ‌تر‌ها را تکریم کنند و به کوچکتر‌ها رحم کنند» استاد نمونه عینی و عملی این حدیث بودند.
رافع‌العامری: راز ماندگاری استاد عبایی؛ ترکیب آداب‌دانی، علم و عشق
رافع العامری، قاری و داور بین‌المللی از کشور عراق نیز در وبینار بین‌المللی «یاد استاد» پس از بیان نحوه آشنایی خود با استاد عبایی گفت: در مسابقات مختلفی همراه استاد عبایی در گروه داوری حضور داشتم، شاید برای شما هم جالب باشد بدانید، اولین کسی که من را وارد عرصه داوری مسابقات کرد استاد عبایی بود.
العامری در ادامه به روحیه تعاون و همکاری استاد عبایی اشاره و اظهار کرد: استاد عبایی در هر جایی که وارد می‌شد، بیشترین همکاری را انجام می‌داد، ایشان یک شخصیت بی‌بدیل در عرصه علمی و قرآنی بود. سعه صدر استاد عبایی بسیار بالا بود. ایشان تسلط بسیار بالایی به زبان عربی داشت و همیشه یک جزوه و کتابچه در مورد موضوعات اعرابی و صرف و نحوی همراه خود داشت، این ویژگی دال بر روحیه تعلیم و تعلم استاد است.
العامری اظهار کرد: یکی از شاخصه‌های استاد عبایی تواضع و فروتنی بسیار زیاد ایشان بود. ایشان با گشاده‌رویی و خوش‌رویی تمام وارد جمع می‌شدند و همین ویژگی‌های استاد بود که باعث می‌شد، در هر جمعی مورد استقبال حاضران قرار گیرد.
حجت‌الاسلام قبادی: استاد عبایی شخصیتی جهانی در عرصه قرآن بود
حجت‌الاسلام والمسلمین هادی قبادی، مشاور ریاست سازمان اسناد و کتابخانه ملی که در دهه هشتاد جزء مدیران قرآنی کشورمان بوده است، ضمن برشمردن برخی ویژگی‌های شخصیتی استاد عبدالرسول عبایی، وی را به عنوان یک چهره جهانی در عرصه قرآن معرفی کرد.
قبادی با تأکید بر اینکه تمامی کشور‌هایی که با مقوله مسابقات قرآن در ارتباط هستند با نام استاد عبایی آشنا بوده و ایشان را به عنوان یک استاد شاخص می‌شناسند، گفت: نکته دیگر بُعد اخلاقی و حُسن خُلق ایشان است. تمام دوستانی که از نزدیک با استاد عبایی در ارتباط بوده‌اند به این ویژگی استاد اذعان دارند. حُسن خُلق و سلوک و رفتار قرآنی استاد عبایی نشئت گرفته از تعلق ایشان به کلاس درس قرآن کریم و بالیدن در مکتب قرآن بوده است.
این مدیر امور قرآنی کشور در دهه هشتاد اظهار کرد: نکته دیگر بُعد علمی استاد عبایی است، ایشان تسلط بسیار بالایی در ابعاد مختلف قرآنی از ترجمه و مفاهیم و تفسیر قرآن تا مسائل تخصصی باب قرائت داشت. این استاد فقید یک شخصیت جامع بود که در قرائات مختلف تسلط داشت.
وی چهارمین ویژگی استاد عبایی را تسلط ایشان بر زبان عربی برشمرد و افزود: تسلط استاد بر زبان عربی باعث تسهیل ارتباط ایشان به عنوان رئیس هیئت داوران با داوران خارجی و بین‌المللی بود. در دورانی که استاد عبایی رئیس هیئت داوران بود، کار‌ها از این حیث خیلی راحت شده بود.
شاه‌میوه: فروتنی تا واپسین دم؛ ویژگی ماندگار استاد عبایی
غلامرضا شاه‌میوه، پیشکسوت قرآن کشور نیز در گفت‌و‌گو با ایکنا با اشاره به برخی ویژگی‌های استاد عبدالرسول عبایی گفت: خُلق خوش، میدان دادن به جوانان، نقدپذیری و فروتنی ارکان شخصیت ماندگار این استاد فقید بوده است.
وی افزود: معمولاً برخی اساتید در سنین میانسالی و سالمندی حوصله برخورد با افراد مختلف برای جذب بیشتر را ندارند، در صورتی که استاد عبایی در این زمینه یک استثناء بود. همیشه خنده روی لب‌های ایشان بود و در برخورد با افراد تبسم داشتند.
شاه‌میوه با اشاره به اینکه دومین ویژگی استاد عبایی میدان دادن به جوان‌تر‌ها بود، تصریح کرد: زمان ورود من به عرصه داوری مسابقات کشوری قرآن کریم در دوره ایشان بود، من برای اولین بار در سال ۱۳۷۳ و زمان برگزاری مرحله کشوری مسابقات قرآن به میزبانی استان سمنان به دعوت استاد عبایی وارد هیئت داوران شدم و این ورود را مدیون ایشان هستم. این موضوع نه فقط برای من که برای بسیاری از داوران جوان دیگر در آن زمان اتفاق افتاد.
علی سرابی: استاد عبایی دانشمند متعهد نسبت به اهل بیت و انقلاب اسلامی بود
علی سرابی، دبیر انجمن خادمان قرآن کریم گفت: مرحوم عبدالرسول عبایی علاوه بر تسلطی که به زبان عربی، علوم قرآنی و معارفی داشتند، به عنوان فردی متعهد و متعصب نسبت به اهل بیت و انقلاب اسلامی در میان اغلب اساتید و پیشکسوتان قرآنی جهان اسلام شناخته می‌شد.
وی ادامه داد: شاید اغلب مردم در دهه‌های شصت و هفتاد به خاطر داشته باشند که جناب استاد عبایی در شبکه دو سیما هر هفته، بر پایه معارف و آیات قرآنی تدریس عربی داشتند؛ به هر حال ایشان تحصیل‌کرده دانشگاه اصول دین بغداد و از جمله شاگردان مرحوم علامه عسگری بودند که ریاست این دانشگاه نیز به عهده این علامه فقید بود.
سرابی تصریح کرد: مرحوم عبایی، فرد دانشمند و با تقوا، متعهد و متعصب نسبت به انقلاب اسلامی و اهل بیت (ع) بودند و با این وجود ارتباط بسیاری خوبی با اساتید و برجستگان قرآنی جهان اسلام در کشور‌های مختلف؛ چه در مصر و چه در دیگر کشور‌های اسلامی داشتند.
وی در پایان گفت: مرحوم عبایی به عنوان استادتمام حوزه قرائت قرآن در جهان اسلام شناخته شده هستند و علاوه بر این، باید به سجایای اخلاقی، ادب، متانت و شخصیت مستحکم اعتقادی ایشان نیز اشاره کرد و البته برجستگی‌های دیگر شخصیتی ایشان نیز همچنان ناشناخته باقی‌مانده که باید از سوی دوستان، شاگردان و همسنگران قرآنی ایشان بازگو شود.
حجت‌الاسلام حسینی: عبایی وحدت‌آفرین فعالان قرآنی بود
حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمصطفی حسینی، دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی نیز در مراسم یادبود استاد عبدالرسول عبایی، که روز ۲۷ فروردین با حضور خانواده مرحوم و جمعی از پیشکسوتان و فعالان قرآنی در حسینیه الزهراء (س) مجتمع امام خمینی (ره) تهران برگزار شد، گفت: این استاد فقید به جهت دارا بودن خلق و خوی نیکو و زمینه ارتباطی مناسب، قهرمان وحدت‌آفرینی در میان فعالان قرآنی از مذاهب گوناگون اسلامی بود.
نماینده ولی‌فقیه در استان زنجان گفت: هر یک از ما که در این محفل حضور داریم و برای یادبود این استاد فقید گردهم آمده‌ایم، به نوعی معلم قرآن هستیم و جان و روحمان محل تجلی آیات قرآن است. خداوند پیش از آن که پیامبر اکرم (ص) را تعلیم‌دهنده قرآن معرفی کند، خود را به عنوان معلم قرآن معرفی کرده و آموزش قرآن را در سوره «الرحمن» حتی پیش از خلق انسان، ارجح دانسته است.
امام‌جمعه زنجان تصریح کرد: به فرض مقام معلمی قرآن که هر یک از ما دارای آن هستیم، اساس تجلی مرام انسانیت در هر یک از ما منوط به میزان بهره و حظی است که از قرآن می‌بریم؛ به همین دلیل است که خلقت انسان بعد از معرفی جایگاه واقعی قرآن به عنوان تجلی والای آفرینش مطرح می‌شود. شأن و مقام هر یک از ما به عنوان معلم و متعلم قرآن به میزان انطباق با قرآن است که شناخته می‌شود.
نماینده ولی فقیه در استان زنجان اظهار کرد: به جهت چنین خلق و خو و زمینه ارتباطی در وجود چنین استاد قرآنی بود که به‌حق می‌توان مرحوم عبایی را قهرمان وحدت‌آفرینی در میان فعالان قرآنی از مذاهب گوناگون اسلامی قلمداد کرد و به جهت دارا بودن این خصیصه و معامله‌ای که امثال ایشان با قرآن کرده‌اند، باید گفت که در روزگار حشر، قرآن با وجود بابرکت چنین اساتید و معلمان قرآنی است که تجلی پیدا می‌کند.
حیدر کسمایی: استاد عبایی به وظیفه خود در قبال قرآن و نظام اسلامی عمل کرد
حیدر کسمایی، پیشکسوت قرآنی کشورمان ضمن برشمردن برخی ویژگی‌های اخلاقی و شخصیتی استاد عبایی گفت: این استاد فقید به وظیفه خود در قبال قرآن کریم، امت و نظام اسلامی به خوبی عمل کرد.
این داور مسابقات قرآن با اشاره به اینکه سال‌ها همراه با استاد عبایی در عضویت شورای تحقیق و پژوهش مرکز طبع و نشر جمهوری اسلامی ایران بودیم، افزود: ایشان در زمینه چاپ و امور تحقیقی و پژوهشی قرآن کریم و همچنین رسم و ضبط و وقف و ابتدای مصحف شریف دارای تخصص بودند. همچنین در پژوهش‌های چند سال اخیر که از سوی مرکز طبع و نشر صورت گرفت یَد طولایی داشته است.
این پیشکسوت قرآنی کشورمان به حضور استاد عبایی در دانشگاه قرآن و حدیث و عضویت در هیئت علمی این دانشگاه اشاره و اظهار کرد: استاد عبایی در علوم قرآنی و به خصوص در صرف و نحو و بلاغت ادبی بسیار توانمند بود.
داور مسابقات بین‌المللی قرآن به بیان برخی ویژگی‌های استاد عبایی پرداخت و گفت: از ویژگی‌های بسیار بارز استاد عبایی که برای من درس بزرگی است، ولایت‌مداری و انقلابی بودن ایشان بود. استاد بسیار ولایی و تابع رهبر بودند. این ویژگی به ویژه در ارتباطاتی که با اساتید خارجی داشت، بسیار پررنگ‌تر بود.
سخنانی که با هم مرور کردیم، هر کدام پاره‌ای از تصویری بود که از استاد عبایی در ذهن و دل دوستداران او نقش بسته؛ تصویری که کامل نخواهد شد، مگر با مرور مکرر خاطرات، منش‌ها و میراث ماندگارش در پهنه فرهنگ و دیانت.
در روزگاری که کمبود نخبگانی در سطح استاد عبایی، بیش از همیشه احساس می‌شود، یادآوری راه و رسم بزرگانی مانند این استاد فقید، نه فقط ادای احترام به گذشته، که چراغی است برای امروز و فردای ما.
