رتبه ایران در محور حکمرانی هوش مصنوعی مطلوب نیست

به گزارش خبرنگار ایکنا، همایش ملی «هوش مصنوعی؛ ارتباطات انسان - ماشین و آینده آن» امروز شنبه سوم خردادماه با حضور علی ربیعی، رئیس انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، سید سعیدرضا عاملی، عضو شورای عالی فضای مجازی، محمدجواد آذری‌جهرمی، وزیر اسبق ارتباطات و فناوری اطلاعات و مسعود کوثری، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و دبیر همایش در دانشکده علوم اجتماعی برگزار شد.

آذری‌جهرمی با اشاره به مدل‌های سیاستی که باید ایجاد شود تا با استفاده از نظر خبرگان و ایجاد هم‌نظری، شرایط مناسبی برای پیشرفت کشورمان در این عرصه فراهم شود، گفت: این جمله که در یکی از سخنرانی‌ها گفته شده است، بسیار تأمل‌برانگیز است؛ اینکه «فناوری پست، شهرها را به هم متصل و تلفن منازل را به هم مرتبط کرد، موبایل انسان‌ها را با هم پیوند داد و امروز IoT (اینترنت اشیا) در حال متصل کردن انواع و اقسام اشیا در سطوح مختلف زندگی است.» این مثال به خوبی نشان می‌دهد که چگونه تغییرات تکنولوژیکی، مدل‌های ارتباطی و سبک زندگی بشر را دگرگون کرده است. 

وی افزود: این دیدگاه به نظریه مانوئل کاستلز نزدیک است. وی در بحث اثرات اجتماعی تکنولوژی تبیین می‌کند که چگونه نحوه، نوع و مدل ارتباطات می‌تواند ساختارهای اجتماعی و حتی ساختارهای اصلی سیاست را تغییر دهد. این اتفاقی است که در زندگی واقعی به وضوح قابل مشاهده است. 

آذری‌جهرمی ادامه داد: نورون‌های مغز حیواناتی مثل فیل یا نهنگ بیشتر از انسان است، اما طبیعتاً قدرت فهمشان از انسان کمتر است. این نشان می‌دهد که رابطه بین قدرت پردازشی و قدرت فهم یک رابطه خطی و مستقیم نیست. مغز انسان توانایی یادگیری بالاتری نسبت به هوش مصنوعی دارد، اما در مقابل، توانایی محاسباتی آن نسبت به سیستم‌های هوش مصنوعی امروزی کمتر است. 

وی تصریح کرد: مدل‌های تصمیم‌گیری شامل سیستم شهودی و سیستم تحلیلی است و امروزه حجم ارتباطات به شدت افزایش یافته و داده‌ها رشد افزاینده‌ای داشته‌اند. در این شرایط، توان پردازشی مغز انسان و حتی مجموعه‌ای از مغزهای انسانی در تحلیل این حجم از اطلاعات محدود است. سوال اینجاست که مغز ما در مواجهه با این سطح از ارتباطات و جامعه شبکه‌ای امروزی چه مقدار دچار عقب‌ماندگی شده است؟ به نظر می‌رسد برای جبران این عقب‌ماندگی، دو تکنولوژی به کار گرفته شده است: یکی مدل‌های زبانی که با مصرف انرژی کمتر، هوش مصنوعی را خلق کرده‌اند و دیگری ظرفیت‌های هوش مصنوعی در تحلیل داده‌ها. اگر به این تکنولوژی‌ها مجهز نباشیم، در استفاده از ظرفیت‌های جامعه و ساختارهای جدید با مشکل مواجه خواهیم شد. 

هوش مصنوعی؛ از مؤلفه‌های مهم قدرت

وی ادامه داد: همه ما می‌دانیم که کشورهای مختلف در عرصه کسب قدرت در حال رقابت هستند و یکی از مؤلفه‌های مهم این قدرت، هوش مصنوعی است. سوال این است که ما در این فضا چقدر موفق هستیم و چگونه می‌توانیم این را به عنوان برگ برنده در اختیار داشته باشیم. برای بررسی این موضوع به دو شاخص جهانی مهم می‌پردازیم. شاخص اول به جای پرداختن صرف به مسئله هوش مصنوعی، به مجموعه‌ای از ظرفیت‌های اجتماعی برای توسعه هوش مصنوعی نگاه می‌کند. این شاخص سه محور اصلی دارد: محور اجرا، محور نوآوری و محور سرمایه. ذیل هر کدام از این محورها نیز هفت زیرشاخه وجود دارد. 

آذری‌جهرمی با مقایسه سه کشور امارات متحده عربی، عربستان سعودی و ترکیه بیان کرد: در شاخص استعداد که یکی از زیرشاخه‌های محور اجرا است و کیفیت نیروی انسانی متخصص را بررسی می‌کند، اگر به صورت خاص کشور خودمان را بررسی کنیم، می‌بینیم که در حوزه نوآوری و تولید علم، رتبه‌های ما چندان مطلوب نیست. در برخی حوزه‌ها مانند استراتژی دولتی، رتبه ما حدود ۷۵ است، در حالی که در برخی حوزه‌های دیگر وضعیت بهتری داریم. جالب است بدانید که در حوزه استراتژی دولتی، عربستان سعودی رتبه اول و امارات متحده عربی رتبه پنجم را دارد. این نشان می‌دهد که ساختار حکومتی این کشورها سرمایه‌گذاری وسیعی برای کسب قدرت در آینده منطقه و جهان انجام داده‌اند. 

وی ادامه داد: مقایسه‌ای بین ۱۸۸ دولت مختلف انجام شده است. در سه شاخص عمده شاخص آمادگی دولت‌ها (که آخرین نسخه آن در سال ۲۰۲۴ منتشر شده)، در محور حکمرانی و تبیین چشم‌انداز، رتبه ما در حد صدم است که اصلاً مطلوب نیست. حتی در زمینه سند ملی هوش مصنوعی نیز وضعیت مناسبی نداریم. وقتی مقایسه‌ای در ابعاد مختلف مانند سرمایه‌گذاری، نوآوری و ظرفیت‌ها انجام می‌دهیم، می‌بینیم که رتبه کشورهای منطقه در حوزه نوآوری و فناوری بسیار بهتر از ماست. اگر هوش مصنوعی را قدرت آینده بدانیم، این گزارش‌ها به وضوح نشان می‌دهد که ما در حال واگذار کردن آینده هستیم. 

جایگاه ایران در عرصه هوش مصنوعی

وی با اشاره به جایگاه ایران در عرصه هوش مصنوعی و ضرورت تحول در سیاست‌گذاری‌ها گفت: تحولات فناوری‌های ارتباطی و ظهور هوش مصنوعی، مدل‌های توسعه و سیاست‌گذاری کشورها را دگرگون کرده است. در این میان، ایران با چالش‌های جدی در تطبیق با این تغییرات روبه‌رو است. بررسی شاخص‌های جهانی نشان می‌دهد که کشور در حوزه‌های کلیدی مانند حکمرانی هوش مصنوعی، نوآوری، و سرمایه‌گذاری در این عرصه، از بسیاری از رقبای منطقه‌ای خود عقب افتاده است.  

آذری‌جهرمی با اشاره به تحول ارتباطات و تأثیر آن بر ساختارهای اجتماعی بیان کرد: طی دهه‌های اخیر، هر نسل جدید از فناوری‌های ارتباطی، سبک زندگی و تعاملات اجتماعی را متحول کرده است. از پست و تلفن ثابت تا موبایل و اینترنت اشیا، هر فناوری جدید، سطح جدیدی از اتصال را ایجاد کرده است. مانوئل کاستلز، جامعه‌شناس برجسته، در نظریه جامعه شبکه‌ای خود به این موضوع پرداخته که چگونه تغییر در مدل ارتباطات، ساختارهای اجتماعی و حتی سیاسی را دگرگون می‌کند.  

آذری‌جهرمی با اشاره به چالش‌های شناختی در عصر داده‌های انبوه تأکید کرد: مغز انسان با وجود توانایی یادگیری بالا، در مواجهه با حجم عظیم داده‌های امروزی با محدودیت پردازشی روبه‌رو است. تحقیقات نشان می‌دهد که سیستم‌های تصمیم‌گیری انسان ترکیبی از شهود و تحلیل است، اما در محیط پیچیده امروز، این مکانیزم‌ها به تنهایی کافی نیستند. اینجاست که هوش مصنوعی به عنوان راه‌حلی برای جبران این محدودیت‌ها مطرح می‌شود.  

وی افزود: کشورهای پیشرو در حال سرمایه‌گذاری گسترده در حوزه هوش مصنوعی هستند، زیرا آن را عامل تعیین‌کننده قدرت آینده می‌دانند. با این حال، بررسی شاخص‌های جهانی نشان می‌دهد که ایران در این زمینه با چالش‌های اساسی مواجه است.  

وی تأکید کرد: اگر ایران نتواند در سیاست‌گذاری و سرمایه‌گذاری در حوزه هوش مصنوعی تحول ایجاد کند، نه تنها در رقابت جهانی عقب خواهد ماند، بلکه ممکن است فرصت‌های کلیدی برای توسعه آینده خود را از دست بدهد. به نظر می‌رسد نیاز به یک بازنگری اساسی در مدل‌های توسعه و هماهنگی بیشتر بین نهادهای سیاست‌گذار وجود دارد.