پیامدهای حذف نخبگان در آموزه‌های دینی
با اتکا به آموزه‌های دینی هرگاه مناصب و مسئولیت‌های مختلف یک جامعه از دست شایستگان و نخبگان خارج شود و به نالایقان سپرده شود، نخستین پیامد آن حذف تدریجی نخبگان و خردمندان خواهد بود.
محمدقدرتی شاتوری، مدرس دانشگاه، پژوهشگر فقه حقوق و اندیشه امام خمینی(ره) یادداشتی را با عنوان «پیامدهای حذف نخبگان در آموزه‌های دینی» در اختیار ایکنا قرار داده است که در ادامه می‌خوانیم.
با اتکا به آموزه‌های دینی هرگاه مناصب و مسئولیت‌های مختلف یک جامعه از دست شایستگان و نخبگان خارج شود و به نالایقان سپرده شود، نخستین پیامد آن حذف تدریجی نخبگان و خردمندان خواهد بود. مراقبت از گنج‌های انسانی یک رسالت و وظیفه برای مسئولان است.در قرآن کریم، آیات متعددی به صورت مستقیم یا غیرمستقیم به موضوع کنار زدن نخبگان و شایستگان و پیامدهای آن اشاره دارند. ازجمله آیاتی که بر سپردن مناصب و مسئولیت‌ها به افراد شایسته تأکید دارد، آیه «إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُکُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَمَانَاتِ إِلَىٰ أَهْلِهَا» (نساء: ۵۸) است.
این آیه زمانی نازل گردید که پیامبر صلّی‌اللّه علیه و آله با پیروزی کامل وارد شهر مکه گردید، عثمان‌بن طلحه را که کلیددار خانه کعبه بود احضار کرد و کلید را از او گرفت، تا درون خانه کعبه را از وجود بت‌ها پاک سازد، عباس عموی پیامبر پس از انجام این مقصود تقاضا کرد که پیامبر با تحویل کلید خانه خدا به او، مقام کلیدداری بیت‌اللّه را که در میان عرب یک مقام برجسته و شامخ بود، به او بسپارد. ولی پیامبر بر خلاف این تقاضا پس از تطهیر خانه کعبه از لوث بت‌ها در خانه را بست و کلید را به «عثمان‌بن طلحه» تحویل داد، درحالی‌که آیه مورد بحث را تلاوت می‌نمود (شأن نزول آیات،ج1،ص145)
از جمله آیات دیگر آیه «قَالَتْ إِحْدَاهُمَا یَا أَبَتِ اسْتَأْجِرْهُ إِنَّ خَیْرَ مَنِ اسْتَأْجَرْتَ الْقَوِیُّ الْأَمِینُ» (قصص: ۲۶) است.این آیه بخشی از داستان حضرت موسی(ع) و چگونگی انتخاب او توسط حضرت شعیب(ع) است که بر اساس آن، معیار گزینش افراد در مدیریت جامعه باید توانمندی (قوی) و اعتمادپذیری (امین) باشد.
امام علی عليه‌السلام فرموده‌اند: يُستدَلُّ على إدبارِ الدُّوَلِ بأربَعٍ: تَضييعِ الاُصولِ، و التمسُّكِ بالفروعِ و تَقديمِ الأراذلِ، و تأخيرِ الأفاضِلِ: چهار چيز نشانه به سر آمدن دولت‌هاست: فرو گذاشتن اصول، چسبيدن به فروع، مقدّم داشتن فرومايگان و عقب زدن مردمان با فضيلت و لايق. (غرر الحكم، 10965)
از پیامبر اکرم صلّی‌الله علیه و آله و سلّم نقل شده است که فرمودند: أَیُّمَا رَجُلٍ اسْتَعْمَلَ رَجُلاً عَلَی عَشَرَةِ أَنْفُسٍ عَلِمَ أَنَّ فِی الْعَشَرَةِ أَفْضَلُ مِمَّنِ اسْتَعْمَلَ فَقَدْ غَشَّ اللَّهَ وَغَشَّ رَسُولَهُ وَغَشَّ جَمَاعَةَ الْمُسْلِمِینَ: هر كس مردى را بر ده تن رياست دهد و بداند كه ميان آنها كسى هست كه از او برتر است پس با خدا و رسول خدا و جماعت مسلمين تقلب كرده است. (نهج الفصاحه،ج1، ص 361)
این حدیث نبوی به یکی از اصول اساسی در نظام مدیریت و رهبری اسلامی اشاره دارد که بر پایه عدالت، شایسته‌سالاری و امانتداری استوار است. پیامبر اکرم(ص) در این روایت هشدار می‌دهند که اگر فردی به عنوان مسئول یا مدیر بر گروهی حتی کوچک مانند ده نفر گماشته شود، در حالی که می‌داند در میان آن جمع فرد شایسته‌تر و توانمندتری وجود دارد، مرتکب خیانت شده است. این خیانت سه‌جانبه توصیف می‌شود: هم نسبت به خداوند، هم نسبت به رسول خدا(ص) و هم نسبت به جامعه مسلمانان. با توجه به فرمایش حضرت، مسئولیت‌های مدیریتی در اسلام امانتی الهی هستند که باید به شایسته‌ترین افراد سپرده شوند، نه بر اساس روابط شخصی، گروهی یا دیگر ملاحظات نادرست. انتخاب افراد ناشایست برای پست‌های مدیریتی نه‌تنها ظلم به افراد لایق محسوب می‌شود، بلکه آسیب‌های گسترده‌ای به کل جامعه اسلامی وارد می‌کند و موجب تضعیف اعتماد عمومی و هدر رفتن منابع می‌گردد.
امام علی علیه‌السلام فرموده‌اند: مَن رُفِعَ بِلا کِفاتِهِ وُضِعَ بِلا جِنايةِ: کسی که بدون شايستگی (مقامش) بالا رود، بدون جرم پايين کشيده شود. (غرر الحکم، ص 344)
امام علی(ع) با این جمله کوتاه، هم به مسئولین هشدار می‌دهد که در انتصاب‌ها دقت کنند، و هم به افراد یادآوری می‌کند که جایگاه‌هایی را که با شایستگی به‌دست نیاورده‌اند، پایدار نیستند.
امام خمینی(ره) فرموده‌اند: اگر چنانچه انسان دنبال این باشد که حالایی که من رئیس دولت هستم، بروم دنبال رفقایی که همراه من هستند، کار آمد باشند یا نباشند، به این کار نداشته باشد، بداند که این کار، کار شیطانی است. (صحیفه امام، ج19، ص368) با توجه به سخن ایشان اگر شخص در موقعیت ریاست تنها به‌دنبال جلب حمایت و همراهی رفقا و نزدیکان خود باشد، بدون در نظر گرفتن شایستگی، کارآمدی و صلاحیت آنها، این رویکرد نه‌تنها نادرست و غیراخلاقی است، بلکه می‌تواند به‌عنوان یک عمل شیطانی تلقی شود. چنین رفتاری باعث ترویج فساد، تبعیض و بی‌عدالتی می‌شود و اعتماد عمومی را نیز تضعیف می‌کند.
انتهای پیام
