ISC و شورای تحول علوم انسانی به‌دنبال نقشه‌راه نوین برای آموزش عالی علوم انسانی

به گزارش ایکنا؛ به نقل از مرکز رسانه و روابط عمومی شورای عالی انقلاب فرهنگی، در جلسه ویژه شورای تخصصی تحول و ارتقای علوم انسانی و مؤسسه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) که به امضای تفاهم‌نامه همکاری میان دو نهاد منجر شد، سعیدرضا عاملی، رئیس این شورا، سخنان مهمی را در خصوص لزوم تحول دیجیتال در ساختار علمی کشور بیان کرد. این تفاهم‌نامه با هدف همکاری در اجرای طرح آمایش آموزش عالی در حوزه علوم انسانی، رتبه‌بندی و اعتبارسنجی دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی امضا شده است.

عاملی با اشاره به اینکه این تفاهم‌نامه بستری برای ارتباط معنادار بین «ایده‌ها و نیازها» است، بر سه قابلیت بنیادین محیط دیجیتال تأکید کرد که می‌تواند مسیر توسعه علمی کشور را دگرگون سازد.

 

وی اولین ویژگی را «در دسترس‌پذیری داده» خواند که به گفته او، می‌تواند ارتباط میان «مرکز» و «پیرامون» را برقرار سازد. عاملی تصریح کرد: ISC با یک نگاه بین‌المللی درست شده و ادعای بین‌المللی هم دارد. باید این مسیر را توسعه دهد و این داده‌ها در یک نقطه تجمیع شود.

دومین قابلیت، «درهم‌تنیدگی و ماژولاریتی» بود. رئیس شورای تحول علوم انسانی با بیان اینکه علوم مختلف، به ویژه علوم انسانی، مجموعه‌ای درهم‌تنیده هستند، اظهار داشت: محیط دیجیتال این امکان را می‌دهد که هر نوع ارتباطی میان پدیده‌ها، اعم از "یکی با همه"، "همه با همه" و "یکی با یکی"، برقرار شود و هیچ خانه ارتباطی خالی نماند.

سومین و مهم‌ترین نکته از نظر  عاملی، «رقابت‌پذیری» بود. او با اشاره به تلاش جهانی برای کسب نمایه‌های معتبر علمی مانند اسکوپوس و ISI، این فضا را متاسفانه «اروپا مرکزانه و امریکا گرایانه» توصیف کرد و افزود: آن‌ها چون مرکز داده بودند، زودتر این مسائل را شروع کردند. ISC که از سال ۸۷ تاسیس شده، الان یک ظرف بسیار خوب است و باید با بودجه‌های درست و حسابی تقویت شود.

 

عاملی، با نگاهی به مدل‌های موفق جهانی مانند آلفابت و آمازون، بر ضرورت تقویت «سیاست کسب و کار» در ISC تاکید کرد. او گفت: این‌ها پول در می‌آورند که پول خرج می‌کنند. آمازون با توزیع کتاب و رسانه شروع کرد، اما امروز هر چیزی را توزیع می‌کند و یک منطق توزیع درست کرده است. تنوع‌بخشی به کار ISC بسیار کمک‌کننده است. وی به طور ضمنی انتقاد کرد که نهادهایی مانند ISC نباید صرفاً به بودجه دولتی وابسته باشند، بلکه باید از داده‌های خود درآمدزایی کنند تا بتوانند برای توسعه سرمایه‌گذاری اقدام نمایند.

 

صریح‌ترین بخش سخنان عاملی، نقد جدی او به «فرهنگ آنالوگ» در مدیریت داده‌ها بود. او با اشاره به خلأ داده‌های دانشگاه آزاد در پایگاه ISC، راهکاری ارائه داد: شما نباید با سازمان‌ها قرارداد ببندید تا داده‌هایشان را بدهند.

وی اظهار داشت: به محض آنکه از یک سازمان درخواست دسترسی به داده‌ها می‌شود، با طرح انواع ادعاهای مالکیت مواجه می‌شویم. توصیه می‌شود بدون توجه به این ادعاها، داده‌ها جمع‌آوری و در مرکز ISC متمرکز شود. نمی‌توان با رویکرد و فرهنگ آنالوگ در فضای دیجیتال فعالیت مؤثر داشت؛ ادامه این روند امکان‌پذیر نیست.

او فرهنگ آنالوگ را «زمین‌محور، جغرافیامحور و دیواردار» توصیف کرد که در آن هرکس برای حیطه خود مرز قائل است، در حالی که منطق فرهنگ دیجیتال کاملاً متفاوت است. به گفته عاملی، شرکت‌های تریلیون دلاری امروز، سرمایه خود را از همین به اشتراک در آوردن داده به دست آورده‌اند.

 

عاملی، از مسئولان ISC درخواست کرد امکان ایجاد یک «محیط اختصاصی» برای تجمیع داده‌های علوم انسانی در اختیار شورای تحول علوم انسانی قرار دهند. وی تأکید کرد: «منظورم اتصال مستقیم نیست، بلکه داده‌ها باید در آنجا میرور (Mirror) شوند. جایگاه ما سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی و رصد است و برای انجام این وظایف به چنین ابزاری نیاز داریم.

او همچنین حضور علویان مهر، رئیس ISC که سابقه ریاست دانشگاه صنعتی شیراز را دارد، به فال نیک گرفت و ابراز امیدواری کرد که از دانش و تجربه ایشان برای تحقق این اهداف بزرگ استفاده شود.

عاملی، در بخش دوم سخنان خود، به تبیین دلایل و ابعاد مختلف طرح بازنگری و کوتاه‌سازی دوره‌های تحصیلی پرداخت و آن را از سه منظر کلیدی «هزینه»، «کارآمدی» و «فناوری‌های نوین» مورد تحلیل قرار داد.

 

عاملی، اولین و ملموس‌ترین دلیل برای این تحول را مسئله هزینه عنوان کرد و گفت: وقتی شما می‌توانید یک دوره را یک سال کم کنید، در درجه اول یک سال هزینه را برای دانشجو و در درجه بعد برای دولت کاهش داده‌اید. دولت به ازای هر دانشجو هزینه‌ای را متقبل می‌شود و این بهینه‌سازی یک ضرورت اقتصادی است.

عاملی با بیان اینکه بودجه جاری دانشگاه‌ها تقریبا هیچ بخش قابل برنامه‌ریزی ندارد، تاکید کرد: آموزش و پرورش که زمانی ۱۵ درصد بودجه سایر داشت، امروز به کمتر از یک درصد رسیده و دانشگاه‌ها تقریباً سایری ندارند. امروز دانشگاه های بزرگ و درجه 1 کشور قدرت برنامه ریزی کیفی را از دست داده اند و منابع مالی اختصاصی آن خرج حقوق و دستمزد می شود.

 

دومین محور استدلال عاملی، اصل کارآمدی در مدیریت منابع بود. او اظهار داشت: اگر می‌توانیم کاری را در دو سال انجام دهیم، نباید آن را چهار سال طول بدهیم. این یکی از اصول اساسی مدیریت است. وی این موضوع را به تغییرات اجتماعی و افزایش سرعت یادگیری در نسل جدید پیوند زد و افزود: هم هوش هیجانی در جامعه بالا رفته و هم هوش دانشی و نوآوری افزایش پیدا کرده است. ذهن‌ها تیزتر و تندتر شده و دیگر تحمل مکث‌های طولانی ما برای بیان مقدمات و مؤخرات را ندارند.

 

رئیس شورای تحول علوم انسانی، تغییرات فناوری را سومین و یکی از مهم‌ترین دلایل ضرورت این طرح دانست. او با اشاره به اخبار مداوم درباره مدارس و معلمان هوشمند هشدار داد: اگر دانشجو از کلاس من به اندازه‌ای بهره‌مند نشود که از آموزش مبتنی بر هوش مصنوعی بهره می‌برد، طبیعی است که به سراغ هوش مصنوعی برود. وی افزود: هوش مصنوعی با ظرفیت اتصال به حجم عظیمی از داده‌ها، به‌روزرسانی لحظه‌ای و الگوریتم‌های پیچیده، قادر است یک مفهوم را با تمامی ابعاد و جامعیت آن به دانشجو منتقل کند و این امر برای ما یک چالش جدی محسوب می‌شود.

 

عاملی، با اشاره به نمونه‌های بین‌المللی اظهار کرد: آلمان دوره کارشناسی خود را از پنج سال به سه سال کاهش داده است. در انگلستان نیز دوره کارشناسی ارشد از دو سال به یک سال (از سپتامبر تا سپتامبر) تقلیل یافته است. بسیاری از کشورها به سمت فشرده‌سازی دوره‌های تحصیلی حرکت می‌کنند.

 

وی، در عین حال اطمینان داد که هدف این طرح، حذف دروس عمومی نیست. نه چنین اقدامی امکان‌پذیر است و نه شایسته. موضوع بر سر ادغام منطقی برخی دروس، حذف واحدهای غیرضروری و نوآوری در محتوای آموزشی است و این فرایند تنها توسط متخصصان هر رشته امکان‌پذیر خواهد بود.

 

عاملی، با بیان اینکه این طرح یک الگوی یکسان برای همه رشته‌ها نیست، افزود: برای مثال، در آلمان رشته‌هایی مانند روان‌شناسی و حقوق به دلیل ماهیت خاص خود همچنان چهار ساله ارائه می‌شوند. او همچنین تجربه دانشگاه امام صادق (ع) در ادغام پیوسته دوره‌های کارشناسی و کارشناسی ارشد را نمونه‌ای موفق و پیشرو دانست و در مقابل، تجربه دانشگاه تربیت مدرس را که با دوره‌های طولانی و فرساینده مواجه بود و اکنون ناچار به کوتاه‌سازی آن‌ها شده است، نمونه‌ای از ضرورت بازنگری در ساختار آموزشی عنوان کرد.

 

رئیس شورای تحول و ارتقای علوم انسانی، با تأکید بر لزوم اقدام عملی، از کارگروه‌های تخصصی خواست تا با هم‌افزایی، یک مدل کارآمد و مبتنی بر اصول مشخص برای کوتاه‌سازی دوره‌های تحصیلی، به ویژه در مقطع کارشناسی، تدوین کنند.

 عاملی، رئیس شورای تحول و ارتقای علوم انسانی، در بخش پایانی نشست مشترک با مسئولان پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) با جمع‌بندی مباحث مطرح‌شده، نقشه راه اجرای ایده بازنگری در طول دوره‌های دانشگاهی را تبیین کرد.

 

وی با اشاره دوباره به مشکلات و چالش‌های موجود، از جمله مسائل مالی دانشگاه‌ها، اظهار داشت: پیشنهاد ما این است که اگر همکاران اراده کنند، این موضوع در کارگروه‌ها مطرح شود؛ هم در خصوص اصل ایده کوتاه‌سازی دوره‌ها و هم درباره روش اجرای آن باید به طور جدی بحث و بررسی صورت گیرد.

 

عاملی بر ضرورت قاعده‌مند بودن این فرآیند تأکید کرد و افزود: لازم است اصول و ضوابط حاکم بر این طرح به‌روشنی مشخص شود. سپس با هم‌افزایی و تبادل نظر، به مدلی کارآمد دست یابیم که بتواند ظرفیت‌ها و دارایی‌های هر رشته را به بهترین شکل بهینه‌سازی کند.

رئیس شورای تحول علوم انسانی با بیان اینکه نقطه شروع این طرح برای مقطع کارشناسی در نظر گرفته شده است، تاملی نیز بر این تصمیم داشت و گفت: شاید اگر این طرح را از مقطع کارشناسی ارشد آغاز می‌کردیم، قدری زودتر به نتیجه می‌رسیدیم.

 

عاملی، در پایان تصریح کرد که هدف از بیان این مباحث، ایجاد آمادگی برای جلسه آتی است که به زودی و با حضور اساتید و اعضای کارگروه‌های تخصصی برگزار خواهد شد تا ایده‌ها و مباحث به صورت عملیاتی پیش برود.

 

عضو شورای تحول و ارتقای علوم انسانی، بر اهمیت آمایش آموزش عالی در رشته‌های علوم انسانی، اجتماعی و هنر به عنوان مطالبه رهبری و برنامه توسعه دولت تاکید کرد و خواستار استفاده بهینه از ظرفیت‌های قانونی و تخصصی کشور برای تحقق این مهم شد.

 

داوودی، عضو شورای تحول و ارتقای علوم انسانی، در ابتدای سخنان خود، ضمن خوش‌آمدگویی به علوی‌مهر و همکارانشان از موسسه استنادی و اطلاع‌رسانی علوم جهان اسلام (ISC)، به تشریح پیشینه و اهمیت موضوع آمایش آموزش عالی پرداخت. وی با اشاره به اینکه این بحث از جلسه مدیران کارگروه‌ها در ۶ مرداد آغاز شده، این موضوع را هم مطالبه مقام معظم رهبری و هم از اولویت‌های برنامه‌های توسعه کشور دانست که وزرای علوم و بهداشت نیز بر آن اهتمام ویژه دارند.

 

داوودی، با اذعان به پیچیدگی‌های طرح آمایش آموزش عالی و عدم پیشرفت مطلوب آن، بر لزوم بهره‌گیری از ظرفیت‌های فرا دستگاهی، از جمله شورای تحول و شورای عالی انقلاب فرهنگی، تاکید کرد. وی در ادامه، موسسه ISC شیراز را به عنوان یکی از ظرفیت‌های کلیدی و بسیار خوب کشور برای پیشبرد طرح آمایش و همچنین تحول و ارتقای علوم انسانی معرفی نمود.

 

وی، با استناد به قانون جهش تولید دانش‌بنیان، اهداف کمی مشخصی را برای حوزه علوم انسانی و اجتماعی ترسیم کرد:

ایجاد ۳۰ هزار شرکت دانش‌بنیان تا پایان برنامه هفتم: که ۱۰ درصد آن (۳۰۰۰ شرکت) باید در حوزه صنایع فرهنگی، خلاق، علوم انسانی و اجتماعی باشد.

 

داوودی، ابراز امیدواری کرد که با ظرفیت سامانه «نان» و اختصاصی‌سازی آن برای حوزه علوم انسانی، این تکالیف قانونی محقق شود. وی همچنین به هدف افزایش ۲۵ درصدی نشریات علمی ایرانی نمایه شده در مجلات چارک بالا نسبت به سال پایه اشاره کرد و افزود که ISC و معاونت پژوهشی وزارت علوم به صورت موازی در حال پیشبرد این هدف هستند تا مقالات داخلی در سطح بین‌المللی دیده شوند و استنادها افزایش یابد.

 

یکی از نکات مهم سخنان داوودی، انتقاد از عدم توجه کافی به علوم انسانی و اجتماعی در قانون جهش تولید دانش‌بنیان بود. وی گفت: این قانون رد پایی از علوم انسانی و اجتماعی به صورت مشخص ندارد.

 

دکتر داوودی، به طور مشخص به ماده ۱۱ قانون جهش تولید دانش‌بنیان اشاره کرد که مربوط به اعتبار مالیاتی برای فعالیت‌های تحقیق و توسعه (R&D) است. وی توضیح داد که این ماده، به شرکت‌ها اجازه می‌دهد تا هزینه‌های تحقیق و توسعه خود را به عنوان اعتبار مالیاتی با قابلیت انتقال به سال‌های آتی در نظر بگیرند. با این حال، متاسفانه شرکت‌های حوزه علوم انسانی و اجتماعی از این حمایت‌ها بهره‌مند نمی‌شوند، مگر اینکه در قالب تبصره‌ای ذیل بند "ب" ماده ۶، در تعریف واحدهای خلاق گنجانده شوند.

 

وی، با ابراز خوش‌بینی نسبت به رویکرد مثبت اختیاری، ابراز امیدواری کرد که با پذیرش قاعده رسمیت شناختن اعتبار مالیاتی برای شرکت‌های حوزه علوم انسانی و اجتماعی در معاونت علمی و اختصاصی‌سازی سامانه «نان»، شرکت‌های علوم انسانی نیز بتوانند از این حمایت‌ها بهره‌مند شوند و در لیست شرکت‌های دانش‌بنیان قرار گیرند.

در پایان، داوودی تاکید کرد که یک طرف این معادله، سامانه «نان» و ظرفیت‌های آن است و طرف دیگر، موضوعاتی چون شبکه‌های سرآمدان دانش و آمایش آموزش عالی است که ISC نیز به آن ورود کرده و تکلیف قانونی متناسب با برنامه هفتم دارد. وی ابراز امیدواری کرد که با همکاری‌ها و هم‌افزایی‌های صورت گرفته، بتوان به نتایج ارزشمندی در حوزه علوم انسانی دست یافت.

 

رئیس مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام (ISC) با تشریح ماموریت‌های این نهاد در برنامه هفتم توسعه، بر ضرورت هم‌افزایی با شورای تحول علوم انسانی برای تحقق اهداف آمایش آموزش عالی، ارتقای سطح کیفی و بین‌المللی شدن نشریات علمی، تقویت پایگاه‌های اطلاعاتی و توسعه دیپلماسی علم و فناوری در حوزه علوم انسانی تاکید کرد.

 

محمد مهدی علویان مهر، رئیس مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام (ISC)، در نشست صمیمی با اعضای شورای تحول و ارتقای علوم انسانی و با حضور  عاملی، رئیس شورا، ضمن خیر مقدم به میهمانان، به تبیین نقش و جایگاه ISC در راستای تحقق اهداف کلان علمی و پژوهشی کشور، به ویژه در حوزه علوم انسانی، پرداخت. وی با اشاره به اینکه این نشست به منظور پیشبرد تفاهم‌نامه همکاری میان دو نهاد برگزار شده است، بر تکالیف قانونی ISC در برنامه هفتم توسعه تاکید کرد.

علویان مهر با اشاره به پنج برنامه عملیاتی ISC در برنامه هفتم توسعه، چهار محور اصلی را برشمرد که به طور مستقیم با اهداف شورای تحول علوم انسانی در ارتباط است: «حمایت از علم هدفمند و تقاضامحور»، «ارتقای کیفیت مقالات و استاندارد نشریات»، «تعاملات بین‌المللی و دیپلماسی علم و فناوری» و «تقویت پایگاه اطلاعاتی».

 

وی در خصوص حمایت از علم هدفمند، به سامانه ملی ایده‌نواوری و اشتغال نخبگان (نان) اشاره کرد و گفت: ما از طریق سامانه نان و همچنین رتبه‌بندی دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها، به تحقق این هدف کمک می‌کنیم. او آمادگی ISC را برای همکاری در این زمینه در حوزه علوم انسانی اعلام کرد.

 

در محور ارتقای کیفیت مقالات، علویان مهر به تلاش‌های صورت گرفته برای نمایه‌سازی مجلات علمی کشور در پایگاه‌های بین‌المللی مانند ISI و Scopus اشاره کرد و گفت: کارهای خوبی در وزارت علوم، به ویژه با همت دکتر نژاد ابراهیمی، در زمینه نمایه‌سازی و ارتقای کیفیت نشریات انجام شده است. ISC نیز آمادگی دارد تا با همکاری وزارت علوم، هم از نظر کیفی و هم کمی، به این روند سرعت بخشد.

 

رئیس ISC، دیپلماسی علم و فناوری را یکی از ماموریت‌های مهم این مؤسسه دانست و آمادگی ISC را برای همکاری با شورای تحول در این زمینه، به ویژه در جهان اسلام، ابراز داشت. وی همچنین به فاصله قابل توجه ISC با پایگاه‌های استنادی معتبر جهانی مانند ISI (که ۴۸ هزار نشریه را ایندکس می‌کند) اشاره کرد و گفت: کاهش این فاصله، به ویژه در حوزه علوم انسانی، یکی از اولویت‌های اصلی ماست. وی همچنین از اولویت‌بخشی به نمایه کردن کتاب‌های علوم انسانی در ISC خبر داد و به دیدار اخیر خود با حاج آقای شهریاری در این زمینه اشاره کرد.

 

علویان مهر، آمایش آموزش عالی را یکی از موضوعات کلیدی دانست که ISC در برنامه هفتم توسعه مکلف به پیگیری آن است. وی با اشاره به اینکه این موضوع با همکاری شورای تحول و شورای عالی انقلاب فرهنگی پیش خواهد رفت، بر لزوم استفاده بهینه از ظرفیت‌های قانونی تاکید کرد.

 

در همین راستا، وی به قانون جهش تولید دانش‌بنیان اشاره کرد و از غفلت صورت گرفته نسبت به حوزه علوم انسانی و اجتماعی در این قانون انتقاد نمود. علویان مهر به ماده ۱۱ این قانون و بحث اعتبار مالیاتی برای فعالیت‌های تحقیق و توسعه اشاره کرد و گفت: «شرکت‌های علوم انسانی متاسفانه از این حمایت‌ها بهره‌مند نمی‌شوند.» وی با ابراز خوش‌بینی نسبت به رویکرد مثبت معاونت علمی ریاست جمهوری، ابراز امیدواری کرد که با پذیرش رسمیت اعتبار مالیاتی برای شرکت‌های علوم انسانی و اختصاصی‌سازی سامانه «نان»، این حوزه نیز بتواند از مزایای قانون جهش تولید دانش‌بنیان بهره‌مند شود.

رئیس ISC، در ادامه به فعالیت‌های این مؤسسه در زمینه رصد و پایش جایگاه علمی کشور اشاره کرد و گفت: ما هر دو ماه یکبار گزارشی را تهیه و به ویژه به شورای عالی انقلاب فرهنگی تقدیم می‌کنیم. وی به رونمایی از نسخه اول سامانه رصد در خرداد ماه امسال و همکاری با شورای عالی انقلاب فرهنگی اشاره کرد و آمادگی ISC را برای ایجاد یک درگاه ویژه علوم انسانی در این سامانه اعلام داشت.

 

علویان مهر همچنین به سابقه ISC در رتبه‌بندی دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها اشاره کرد و با اذعان به گلایه‌های مطرح شده از سوی دانشگاه‌های علوم انسانی در خصوص معیارهای رتبه‌بندی، از توافق با احمدوند (رئیس دانشگاه علامه طباطبایی) برای بازنگری شاخص‌ها و مشخصاً برای دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های علوم انسانی خبر داد.

 

سایر اعضای حاضر در این جلسه نظرات خود را بیان کردند. یکی از اعضا به غیبت نماینده دانشگاه تهران در برخی گزارش‌ها اشاره کرد و یادآور شد که این دانشگاه، به ویژه در حوزه علوم اجتماعی، سابقه بنیان‌گذاری دانشکده و گروه علوم اجتماعی را دارد.

 

همچنین درخواست شد که فایل گزارش‌های ارائه شده در اختیار اعضا قرار گیرد تا امکان مطالعه و بررسی بیشتر فراهم شود.

 

یکی از اعضا بر لزوم گنجاندن آمار و اطلاعات موسسات حوزوی و غیردولتی، به ویژه موسسه امام خمینی (ره) که مجلات متعددی منتشر می‌کند، در آمارهای ISC تاکید کرد. همچنین پیشنهاد شد کارگاه‌های آموزشی برای آشنایی اساتید و پژوهشگران با نحوه تعامل با این فضاها برگزار شود.

 

در این جلسه؛ انتقاد شد که بسیاری از دستاوردهای علمی کشور، به ویژه در حوزه کتاب، به دلیل عدم نمایه شدن در پایگاه‌های بین‌المللی، دیده نمی‌شوند. همچنین به مشکلات دسترسی به داده‌های ایران در برخی پایگاه‌های خارجی به دلیل ملاحظات امنیتی اشاره شد.

 

یکی از اعضا به موفقیت برخی نشریات علوم انسانی در کسب رتبه Q1 در پایگاه‌های Scopus اشاره کرد و بر ظرفیت بالای این حوزه‌ها تاکید نمود.

 

دانشگاه علامه طباطبایی آمادگی خود را برای همکاری در ایجاد رشته علوم انسانی دیجیتال و تهیه سرفصل‌ها و چارچوب‌های آن اعلام کرد.

 

یکی از اعضا به ارتباط علوم انسانی با سایر علوم، مانند پزشکی، اشاره کرد و تأکید نمود که نباید علوم انسانی را از سایر حوزه‌ها جدا کرد.