حضرت زینب(س)؛ الگوی رسانه مؤثر در شرایط بحرانی
استاد حوزه علمیه با بیان اینکه حضرت زینب(س) نمونه‌ای کامل از یک رسانه مؤثر در شرایط بحرانی هستند، گفت: ایشان نشان دادند که صراحت، شجاعت، مسئولیت‌پذیری و هوشمندی در بیان حقیقت می‌تواند جریان تحریف و ظلم را مهار کرده و پیام الهی را به نسل‌های آینده منتقل کند.
حضرت زینب کبری(س) فراتر از نقش سنتی یک بانوی شجاع و وفادار به اهل بیت(ع)، الگویی بی‌نظیر در عرصه رسانه و اطلاع‌رسانی دینی و اجتماعی به شمار می‌آیند. ایشان در شرایطی دشوار و پرمحدودیت پس از حادثه عاشورا و اسارت اهل بیت(ع) توانستند پیام نهضت امام حسین(ع) را به‌گونه‌ای مؤثر و پایدار به گوش تاریخ و جامعه برسانند. شجاعت بی‌بدیل در بیان، صراحت در افشاگری، بهره‌گیری از زبان عاطفی و انسانی و نیز قدرت تحلیل و ارائه مستندات تاریخی از ویژگی‌های برجسته ایشان بود که نه تنها پیام عاشورا را زنده نگه داشت، بلکه آن را در گستره‌ای فراتر از زمان و مکان منتشر کرد.
حضرت زینب(س) با تلفیق هنر بیانی، حضور هوشمندانه در مجامع عمومی و مدیریت شبکه‌های اجتماعی و انسانی آن دوران مانند مجالس عزاداری و حلقه‌های همدلی زنان بنی‌هاشم توانستند جریان تحریف و سانسور حکومت اموی را خنثی کنند و اجازه ندهند حقیقت عاشورا محو شود. این ویژگی‌ها، حضرت زینب(س) را به نمونه‌ای کامل از یک رسانه‌دار و پیام‌رسان استراتژیک تبدیل کرد، کسی که با شجاعت، هوشمندی و مسئولیت‌پذیری نور حقیقت را در تاریکی ظلم و ستم روشن نگه داشت و الگوی جاودانی برای مبلغان دینی و فرهنگی آینده فراهم کرد. به بیان دیگر، حضرت زینب(س) نشان دادند که رسانه واقعی تنها ابزار انتقال خبر نیست، بلکه قدرتی است که می‌تواند تاریخ، وجدان عمومی و فرهنگ یک جامعه را شکل دهد و پیام حق را از دل سختی‌ها و تهدیدها به گوش همگان برساند.
ایکنا در رابطه با بررسی نقش رسانه‌ای حضرت زینب(س) در حادثه عاشورا و نیز زنده نگاه داشتن مبانی عمیق و اصیل اسلامی به گفت‌و‌گو با حجت‌الاسلام جعفر واضحی آشتیانی، استاد حوزه علمیه پرداخته که مشروح آن را در ادامه می‌خوانیم.
ایکنا ـ می‌توان گفت حضرت زینب(س) با روش‌های رسانه‌ای امروز مانند «افشاگری»، «بازخوانی حقیقت» و «بازسازی روایت درست» مقابله با تحریف را آغاز کردند. شما این دیدگاه را چگونه تحلیل می‌کنید؟
حضرت زینب(س) ادامه‌دهنده مسیری بودند که پیش‌تر توسط پدر و مادر بزرگوارشان یعنی حضرت علی(ع) و حضرت فاطمه زهرا(س) در چارچوب آموزه‌های پیامبر اکرم(ص) آغاز شده بود. این مسیر نشان دهنده اهتمام خاندان پیامبر(ص) به حفظ حقیقت، مقابله با تحریف‌ها و بازسازی روایت درست در برابر تحریف‌گران و جریان‌های نادرست است. به‌ویژه حضرت زهرا(س) در برابر تحریف‌های آشکاری که توسط غاصبان حکومت امیرالمؤمنین(ع) نسبت به حق ولایت و رهبری پیامبر(ص) اعمال می‌شد، ایستادگی کردند. در واقعه‌هایی که جریان غاصب تلاش می‌کرد معانی و مقاصد ولایت را تحریف کند، حضرت زهرا(س) با صراحت و شجاعت واقعیت را برای جامعه بازگو کرده و در مقابل ادعاهای نادرست ایستادند. برای مثال، برخی از غاصبان با جعل روایت‌هایی مدعی می‌شدند که پیامبران چیزی از خود به ارث نمی‌گذارند؛ در حالی که حضرت زهرا(س) با شجاعت تمام در مقابل این تحریف‌ها ایستادند و حقیقت را آشکار کردند. ایشان ثابت کردند که تحریف و دروغ‌آمیز کردن روایت‌ها نه تنها حقایق را مخدوش می‌کند، بلکه جامعه را از مسیر درست هدایت الهی دور خواهد کرد.
در این مسیر، حضرت زینب(س) نیز نقش بسیار مؤثری ایفا کردند. ایشان با بهره‌گیری از روش‌هایی که می‌توان معادل ابزارهای رسانه‌ای امروز دانست، حقیقت را بازخوانی و بازسازی کرده، تحریف‌ها را افشا کردند و با شجاعت در برابر دستگاه بنی‌امیه و جریان‌های قدرتی که تلاش می‌کردند تاریخ و روایت را تحریف کنند، ایستادگی کردند. علاوه بر این، حضرت زینب(س) در مقابل مردم کوفه و شام نیز با صراحت و شجاعت حقیقت را بیان کرده و تحریف‌های تاریخی و سیاسی را آشکار کردند. بنابراین، می‌توان گفت حضرت زینب(س) تجلی شجاعت، پایبندی به حقیقت و استمرار تلاش‌های پیشینیان خود در راستای مقابله با تحریف و بازسازی روایت درست بوده‌اند و با روش‌های افشاگری و بازخوانی حقیقت، الگویی الهام‌بخش برای همه نسل‌ها ارائه کردند. ایشان نه تنها میراث پدر و مادر بزرگوار خود را ادامه دادند، بلکه آن را در سطحی گسترده‌تر و اثرگذارتر در عرصه اجتماعی و تاریخی پیاده کردند.
ایکنا ـ از منظر علم تبلیغ دینی چه تفاوتی میان پاسخگویی عاطفی و پاسخگویی عقلانی وجود دارد و حضرت زینب(س) چگونه هر دو را توأمان به‌کار گرفتند؟
در علم تبلیغ دینی پاسخگویی عاطفی و پاسخگویی عقلانی دو رویکرد متمایز اما مکمل به شمار می‌آیند که هر یک نقش ویژه‌ای در انتقال پیام، هدایت جامعه و مقابله با تحریف حقیقت دارند. پاسخگویی عاطفی بر پایه تحریک احساسات، عواطف و هیجانات مخاطب استوار است و هدف آن ایجاد همدلی، شعور قلبی و واکنش‌های احساسی است. در مقابل، پاسخگویی عقلانی بر مبنای منطق، دلیل، برهان و تحلیل است و مخاطب را از طریق تفکر و تعقل به درک حقیقت و پذیرش پیام هدایت می‌کند. هر دو نوع پاسخگویی برای تبلیغ دینی مؤثر و ضروری هستند و هنگامی که به‌درستی تلفیق شوند، اثربخشی و قدرت پیام را به شکل قابل توجهی افزایش می‌دهند.
حضرت زینب(س) در جریان حادثه عاشورا نمونه‌ای برجسته از بهره‌گیری همزمان از هر دو رویکرد را ارائه کردند. ایشان با دقت و بصیرت، متناسب با شرایط و مخاطب از پاسخگویی عاطفی و عقلانی استفاده کرده و توانستند تأثیرگذاری عمیقی بر مردم و تاریخ برجای گذارند. در زمینه پاسخگویی عاطفی ایشان با توجه به احساسات و عواطف مردم کوفه و دیگر شاهدان واقعه آن‌ها را مستقیماً مورد خطاب قرار دادند. برای مثال، وقتی مردم به دلیل مصیبت‌های عاشورا به گریه و اندوه پرداختند، حضرت فرمودند: «اتبکون؟ فلا رقت الدمعه؛ اشک‌های شما خشک نشود» چراکه این اشک‌ها نشان‌دهنده عمق درد و شعور انسانی است و بیانگر همدلی و همراهی با حقیقت. این سخن علاوه بر ایجاد همدلی عاطفی، نشان می‌دهد که حضرت زینب(س) با هوشمندی احساسات مخاطبان را تقویت کرده و آن‌ها را نسبت به مظلومیت اهل بیت(ع) و اهمیت وقایع آگاه کردند.
حضرت زینب(س) با ایجاد توازن میان تحریک احساسات و بهره‌گیری از استدلال منطقی پیام خود را هم بر قلب و هم بر عقل مخاطب اثرگذار کردند. دیدگاه و رفتار حضرت زینب(س) در این زمینه نیز نشان می‌دهد که ایشان مصائب و مشکلات زندگی را با توکل بر خدای متعال می‌پذیرفتند و با صبر و بردباری نمونه‌ای کامل از تاب‌آوری معنوی ارائه می‌دادند
همزمان، حضرت زینب(س) از پاسخگویی عقلانی و منطقی نیز بهره گرفتند. ایشان با ارائه پرسش‌ها و استدلال‌های محکم مردم را وادار به تفکر و تحلیل رفتارهای خود و پیامدهای آن کردند. نمونه آن زمانی است که حضرت فرمودند که «چگونه می‌خواهید در برابر پیامبر پاسخگو باشید؛ در حالی که فرزند و پاره تن او به خاک و خون کشیده شد و اهل خانه‌اش به اسارت رفتند؟» این نوع پاسخگویی مخاطب را به بازاندیشی درباره عدالت، حقیقت و مسئولیت اخلاقی خود دعوت می‌کند و جنبه عقلانی پیام را تقویت می‌کند.
به بیان دیگر، حضرت زینب(س) با ایجاد توازن میان تحریک احساسات و بهره‌گیری از استدلال منطقی پیام خود را هم بر قلب و هم بر عقل مخاطب اثرگذار کردند. دیدگاه و رفتار حضرت زینب(س) در این زمینه نیز نشان می‌دهد که ایشان مصائب و مشکلات زندگی را با توکل بر خدای متعال می‌پذیرفتند و با صبر و بردباری نمونه‌ای کامل از تاب‌آوری معنوی ارائه می‌دادند. ایشان می‌فرمودند که «ما رأیت الا جمیلا؛ جز زیبایی و حکمت الهی در رخدادها چیزی نمی‌بینم». این نگرش نه تنها نشان‌دهنده عمق ایمان و توکل حضرت زینب(س) بود، بلکه به‌عنوان یک ابزار تبلیغی مخاطب را نیز به پذیرش واقعیت‌های تلخ با دیدگاه معنوی و خردمندانه تشویق می‌کرد.
بنابراین، می‌توان گفت حضرت زینب(س) با جمع هنرمندانه و هماهنگ میان پاسخگویی عاطفی و عقلانی، الگویی بی‌بدیل در عرصه تبلیغ دینی ارائه دادند. ایشان با این روش هم قلب و احساسات مخاطب را مخاطب قرار دادند و هم عقل و تفکر او را درگیر کردند، به گونه‌ای که پیامشان هم از نظر روحی و هم از نظر فکری عمیقاً تأثیرگذار بود. تلفیق این دو رویکرد در عملکرد حضرت زینب(س) نشان‌دهنده درک عمیق ایشان از ابزارهای تبلیغ دینی و توانایی ایشان در استفاده همزمان از احساس و منطق برای هدایت جامعه و مقابله با ظلم و تحریف بود.
ایکنا ـ مبلغان دینی در عصر رسانه و فضای مجازی، چگونه می‌توانند از روش حضرت زینب(س) در بیان حقیقت و مقابله با شایعات و تحریف‌ها الهام گیرند؟
حضرت زینب(س) الگویی بی‌بدیل در عرصه تبلیغ و تبیین حقیقت دینی ارائه دادند و شیوه‌های ایشان می‌تواند برای مبلغان دینی در عصر رسانه و فضای مجازی الهام‌بخش باشد. مهمترین ویژگی روش ایشان بهره‌گیری همزمان و هماهنگ از پاسخگویی عاطفی و پاسخگویی عقلانی است. این دو رویکرد مکمل یکدیگرند و استفاده همزمان از آن‌ها تأثیرگذاری پیام دینی را به شکل قابل توجهی افزایش می‌دهد. در بخش‌هایی از جامعه که آگاهی و درک استدلال‌های پیچیده محدود است، پاسخگویی عاطفی نقش بسیار مهمی دارد. حضرت زینب(س) با شجاعت و بصیرت، احساسات مخاطبان را مورد خطاب قرار می‌دادند و از طریق تحریک عواطف و برانگیختن همدلی، پیام حقیقت را منتقل می‌کردند. این نوع پاسخگویی شامل یادآوری مظلومیت اهل بیت(ع)، مصائب عاشورا، فداکاری‌ها و ایثارگری‌های بزرگان دین و انقلاب و همچنین، یادآوری شهدای والا، فرزندان، همسران و والدین آنان بود. چنین روشی باعث میشود مخاطب نه تنها پیام را بفهمد، بلکه آن را از طریق قلب و عاطفه خود نیز تجربه کند.
همچنین، اشاره به زیبایی‌ها و دستاوردهای دین و انقلاب، موفقیت‌ها و جریان‌های سازنده در جامعه دینی نمونه‌ای دیگر از ابزارهای مؤثر پاسخگویی عاطفی است که می‌تواند احساس تعلق و همدلی با ارزش‌های دینی را در مخاطب تقویت کند. در مقابل، بخش دیگری از جامعه که از دانش و مطالعه بالاتری برخوردار است، مانند نسل جوان تحصیل کرده، دانشجویان، طلاب، اساتید دانشگاه و معلمان، نیازمند پاسخگویی عقلانی و منطقی هستند. این گروه‌ها به دلیل توانایی تحلیل و استدلال با بیان منطقی، دلیل و برهان روشن می‌شوند و تنها با تحریک عاطفی پاسخ نمی‌دهند. حضرت زینب(س) در مواجهه با چنین مخاطبانی از تحلیل‌های دقیق، استدلال مستدل و بیان منطقی استفاده می‌کردند. ایشان مخاطب را به تأمل درباره حقایق، بررسی رفتارها و پیامدهای آن و پذیرش مسئولیت اخلاقی و دینی دعوت می‌کردند. این نوع مواجهه باعث میشود پیام دینی نه تنها از نظر احساسی بلکه از منظر فکری نیز در ذهن مخاطب تثبیت شود و توان تحلیل و تعقل او را افزایش دهد.
برای مبلغان امروز الگوی حضرت زینب(س) نشان می‌دهد که مواجهه با مخاطبان متعدد و متنوع در فضای مجازی و رسانه‌های نوین نیازمند ترکیب هوشمندانه پاسخگویی عاطفی و عقلانی است. در بسیاری از موارد مردم به دلیل عدم آگاهی، توان تحلیل محدود یا مواجهه با حجم بالای شایعات و اطلاعات نادرست، قادر به درک منطقی پیام دینی نیستند؛ در چنین موقعیت‌هایی باید با روش عاطفی وارد شد و همدلی، شعور قلبی و انگیزه معنوی مخاطب را تحریک کرد. در نقطه مقابل، مخاطبان فرهیخته و اهل مطالعه با ارائه دلیل، تحلیل و استدلال روشن باید به فهم حقیقت هدایت شوند. به این ترتیب، استفاده همزمان از پاسخگویی عاطفی و عقلانی مانند روشی که حضرت زینب(س) به کار می‌بردند، می‌تواند مبلغان دینی را قادر کند تا در فضای پرتلاطم رسانه‌ای و اجتماعی امروز، با شایعات، تحریف‌ها و جریان‌های مخرب مقابله کنند. این رویکرد جامع، نشان‌دهنده تیزبینی، هوشمندی و درایت حضرت زینب(س) در تبلیغ و تبیین حقایق دینی است و الگویی عملی برای مبلغان دینی معاصر فراهم می‌کند تا هم قلب و هم عقل مخاطبان خود را تحت تأثیر قرار دهند و پیام حقیقی دین را به صورت مؤثر و پایدار منتقل کنند.
ایکنا ـ یکی از ویژگی‌های بارز حضرت زینب(س) «شجاعت در بیان» و «عدم سکوت در برابر انحراف» بود. این ویژگی امروز در عرصه تبلیغ دینی چه جایگاهی دارد؟
شجاعت در بیان و عدم سکوت در برابر انحراف از مهمترین و برجسته‌ترین ویژگی‌های حضرت زینب(س) در واقعه عاشورا بود و این ویژگی در عرصه تبلیغ دینی امروز نیز جایگاهی محوری و حیاتی دارد. همان‌طور که در آن زمان تقابل بین حق و باطل، اسلام و کفر آشکار بود، امروز نیز در سطح ملی و بین‌المللی تقابل میان جبهه حق و جبهه باطل کاملاً مشخص و تفکیک شده است. مبلغان دینی امروز با الهام از شجاعت و صراحت حضرت زینب(س) باید با روشنگری، شفافیت و صراحت مسیر درست را برای جامعه تبیین کنند و از هرگونه مسامحه یا سکوت در برابر جریان‌های انحرافی و تحریف‌ها اجتناب ورزند. یکی از آموزه‌های کلیدی حضرت زینب(س) این است که سکوت در برابر باطل معنایی جز همراهی با آن ندارد. امروز جامعه با حجم گسترده‌ای از شایعات، انحرافات فرهنگی و رسانه‌ای و جریان‌های مخرب روبه‌روست و مبلغان دینی موظف هستند با صراحت و بدون ترس حقیقت را بیان کنند. این صراحت باید با منطق، برهان و دلیل همراه باشد و در عین حال اخلاق نیکو، تواضع و فروتنی را نیز حفظ کند.
بیان حقیقت بدون ترس و با صراحت، مقابله با شایعات و جریان‌های تحریف‌کننده، روشنگری جامعه در موضوعات دینی و فرهنگی و کمک به مردم برای انتخاب درست همگی مصادیقی از آموزه‌های حضرت زینب(س) است
مبلغان باید مردم را به شناخت حقیقت، شناسایی جبهه حق و انتخاب درست هدایت کنند و موضع‌گیری آن‌ها در برابر جریان‌های انحرافی روشن و غیرقابل تردید باشد. نمونه تاریخی این شجاعت در رفتار حضرت زینب(س) پس از شهادت امام حسین(ع) دیده میشود. ایشان بدون هیچ هراس و کوتاهی در برابر ظلم و تهدید جریان انحرافی را به صورت آشکار افشا کردند. در مجلس ابن زیاد، حضرت زینب(س) با صراحت اعلام کردند که چه کسی مسئول شهادت امام حسین(ع) است و چه جنایتی رخ داده است. حتی در صحنه‌های تهدیدآمیز زمانی که دشمن قصد داشت به امام سجاد(ع) آسیب برساند، حضرت زینب(س) با شجاعت تمام اعلام کردند که عبور از جنازه ایشان برای رسیدن به فرزند پیامبر(ص) امکان‌پذیر نیست. این نمونه‌ها نشان می‌دهد که حضرت زینب(س) هرگز در برابر ظلم و تحریف سکوت نکردند و همواره حقیقت را بی‌پروا و با صراحت بیان کردند.
در عرصه امروزی همین رویکرد برای مبلغان دینی و فرهنگی بسیار راهگشا است. بیان حقیقت بدون ترس و با صراحت، مقابله با شایعات و جریان‌های تحریف‌کننده، روشنگری جامعه در موضوعات دینی و فرهنگی و کمک به مردم برای انتخاب درست همگی مصادیقی از آموزه‌های حضرت زینب(س) است. سکوت در این عرصه نه تنها بی‌تأثیر نیست، بلکه به معنای قرار گرفتن در صف دشمن و همراهی با جریان باطل است. بنابراین، شجاعت در بیان و عدم سکوت امروز به‌عنوان یکی از اصول بنیادی تبلیغ دینی و فرهنگی مطرح است و مبلغان موظف هستند همانند حضرت زینب(س) حقیقت را بدون ترس، با صراحت، مستند و استدلالی بیان کنند تا جامعه بتواند جریان‌های انحرافی و دشمن را تشخیص داده و به سوی حق هدایت شود. این ویژگی، هم ابزار مقاومت فرهنگی است و هم راهنمای عمل برای مبلغانی که می‌خواهند پیام دین و ارزش‌های الهی را در جهان معاصر به طور مؤثر و پایدار منتقل کنند.
ایکنا ـ چگونه حضرت زینب(س) توانستند در شرایط سخت اسارت تبدیل به رسانه‌ای مؤثر برای تبیین حقیقت نهضت حسینی شوند؟
حضرت زینب(س) در جریان واقعه عاشورا و به ویژه در شرایط سخت اسارت نقش یک رسانه مؤثر و استراتژیک برای تبیین حقیقت نهضت امام حسین(ع) را بر عهده گرفتند. پس از شهادت امام حسین(ع) و یاران وفادارشان دشمن با تمام توان سعی داشت نور خدا و جلوه‌های حقانی نهضت عاشورا را خاموش و واقعیت کربلا را تحریف کند. ایشان با درک عمیق این تهدید و شناخت اهمیت رسالت خود، فهمیدند که سکوت در چنین شرایطی به معنای دفن حقیقت و از بین رفتن پیام عاشورا است. حضرت زینب(س) درک کرده بودند که اگر این پیام به جامعه منتقل نشود، نسل‌های بعدی از آموزه‌های عاشورا محروم خواهند ماند و جریان ظلم و باطل غالب خواهد شد. به همین دلیل، ایشان تمامی سختی‌ها و مشقات اسارت را به جان خریدند و با شجاعت و صراحت حقایق کربلا را در معرض دید همگان قرار دادند. نقش حضرت زینب(س) فراتر از بیان ساده وقایع بود و ایشان با هوشمندی تمام، پیام عاشورا را به شکل تحلیلی و روایتی منتقل کردند تا مظلومیت سیدالشهدا(ع) و یارانشان به درستی فهمیده شده و اثرگذاری آن در جامعه حفظ شود.
یکی از ویژگی‌های برجسته حضرت زینب(س) احساس عمیق مسئولیت و وظیفه‌مندی بود. ایشان باور داشتند که سکوت در برابر ظلم و تحریف نه تنها پیام عاشورا را محو می‌کند، بلکه آنان را در برابر عدالت الهی مسئول خواهد کرد. این باور باعث شد که حضرت زینب(س) با صراحت و شجاعت حتی در مواجهه با خطرات جانی و تهدیدهای مستقیم دشمن حقیقت را بیان کنند. نمونه‌های تاریخی این شجاعت شامل حضور ایشان در مجلس ابن زیاد و مقابله با تهدیدها علیه امام سجاد(ع) است، جایی که بدون هیچ ترس و واهمه‌ای اعلام کردند که مسئول شهادت امام حسین کیست و چه جنایتی رخ داده است. نکته مهم دیگر این است که حضرت زینب(س) توانستند از طریق صراحت، شفافیت و بیان مستدل ذهن و قلب مخاطب را همزمان تحت تأثیر قرار دهند. ایشان نه تنها احساسات مخاطب را درگیر کردند، بلکه با ارائه روایت روشن و منطقی قدرت تحلیل و تعقل جامعه را نیز به کار گرفتند. این الگو امروز برای مبلغان دینی در فضای رسانه‌ای و مجازی بسیار کاربردی است؛ چراکه مخاطبان امروز نیز به دلیل حجم بالای اطلاعات و شایعات، نیازمند آن هستند که پیام حقیقی و مستدل به آنان منتقل شود و در عین حال، با جنبه‌های عاطفی و انسانی پیام نیز ارتباط برقرار کنند.
حضرت زینب(س) نمونه‌ای کامل از نقش یک رسانه مؤثر در شرایط بحرانی هستند. ایشان نشان دادند که صراحت، شجاعت، مسئولیت‌پذیری و هوشمندی در بیان حقیقت می‌تواند جریان تحریف و ظلم را مهار کرده و پیام الهی را به نسل‌های بعد منتقل کند
الگویی که حضرت زینب(س) ارائه دادند، امروز نیز کاربردی است. جبهه باطل و جریان‌های استکباری همچنان تلاش می‌کنند حقیقت را خاموش کنند، اما کسانی که در جبهه حق قرار دارند، موظف هستند نور حقیقت را شعله‌ور نگه دارند و پیام‌های دینی و انسانی را به جامعه منتقل کنند. همان‌طور که حضرت زینب(س) نسل امروز و نسل‌های بعدی را متوجه پیام عاشورا کردند، امروز نیز مبلغان باید در تمام طبقات، صنوف، اقشار و نسل‌ها، حقیقت را شفاف و بی‌کم و کاست بیان کنند، مانع از تحریف آن شوند و مسیر صحیح انتخاب را برای مردم روشن کنند.
در نهایت، حضرت زینب(س) نمونه‌ای کامل از نقش یک رسانه مؤثر در شرایط بحرانی هستند. ایشان نشان دادند که صراحت، شجاعت، مسئولیت‌پذیری و هوشمندی در بیان حقیقت می‌تواند جریان تحریف و ظلم را مهار کرده و پیام الهی را به نسل‌های بعد منتقل کند. آموزه ایشان تأکیدی بر ضرورت تبیین شفاف، صریح و مستدل حقیقت در هر زمان و مکان است و الگویی عملی برای مبلغان دینی و فرهنگی فراهم می‌کند تا پیام دین و عدالت را به طور مؤثر، پایدار و فراگیر منتقل کنند.
ایکنا ـ چه ویژگی‌هایی در بیان و شیوه تبلیغ حضرت زینب(س) باعث شد پیام کربلا از دل محدودیت‌ها و سانسور حکومت اموی به گوش تاریخ برسد؟
ویژگی محوری که باعث شد پیام کربلا علیرغم محدودیت‌ها و سانسورِ حکومت اموی به گوش تاریخ برسد، تنوع و چندوجهی‌بودن روش‌های تبلیغی حضرت زینب(س) بود. ایشان حقیقت واقعه را از طرق مختلف و هر بار با زبانی متناسب با موقعیت و مخاطب بازگو کردند تا امکان تحریف و دفن حقیقت از میان برداشته شود. نخستین شیوه‌ای که حضرت زینب(س) به کار گرفتند، بیان عینی رنج و مظلومیت بود. ناله‌ها، شیون‌ها و کلماتی که کنار جسد سیدالشهدا(س) و پیکر شهدای کربلا بر زبان جاری می‌شد، خود گزارش زنده‌ای بود از آنچه بر اهل بیت(ع) گذشته است. وقتی حضرت کنار بدن امام حسین(ع) با فریادی همچون «یا رسول‌الله» یا خطاب به پدران بزرگوار اسلام، تصویر امام را در وضعیتی قطعه‌قطعه و غوطه‌ور در خون ترسیم می‌کردند، عملاً مستندی زبانی برای تاریخ می‌آفریدند، صدا و تصویر زینب(س) هر شنونده‌ای را به فهم عمق جنایت و مظلومیت فرا می‌خواند و این گزارش شفاهی مانع از محو شدن حقیقت در پی سانسور دشمن شد.
در گام دوم، حضرت زینب(س) از فریادهای علنی و مواجهه مستقیم با مردم و حکام بهره جستند. ایشان با صراحت در برابر مردم کوفه و در برابر حاکمان شام از جمله در مجلس ابن‌زیاد و در کوچه‌ها و بازارها نام قاتلان و مقصران را بر زبان آوردند، وجدان عمومی را بیدار کردند و حکومت را رسوا کردند. خطاب‌های تند و افشاگرانه به اهل کوفه، یادآوری لب تشنه امام حسین(ع) و نکوهش رفتار یزید در شام هر یک بخشی از یک کارزار تبلیغی عریان و بی‌پرده بود که مخاطب گسترده‌ای یافت و فضای سکوت و تحریف را شکست.
حضرت زینب(س) باور داشتند که اگر خود شاهدان امر حقیقت را نگویند، پیام عاشورا دفن خواهد شد و نسل‌های بعد از حق محروم خواهند ماند، لذا تمامی خطرات و مشقات اسارت را به جان خریدند تا پیام سیدالشهدا(ع) به گوش ملل و اعصار برسد
شیوه دیگری که زینب(س) به‌طور مستمر از آن بهره برد، سازمان‌دهی مجالس و حلقه‌های عزاداری بود. تشکیل مجامع عاطفی که زنان بنی‌هاشم گردهم می‌آمدند، ناله می‌کردند و یاد شهدا را گرامی می‌داشتند، به یک شبکه اجتماعی آن زمان تبدیل شد؛ شبکه‌ای که پیام عاشورا را در دل جوامع محلی و خانوادگی نشر داد و به صورت پاورقی تاریخی در حافظه جمعی نشست. همین نقش سازمان‌دهیِ عزا و آیین‌های سوگواری موجب شد حکومت اموی از بیم گسترش این موجِ همدلی و بیداری به تبعید و اخراج حضرت زینب(س) دست زند؛ اقدامی که خود نشانگر تأثیرگذاری ایشان بود و در عمل به انتشار گسترده‌تر پیام انجامید، زیرا هجرت و حضور در سرزمین‌های دیگر نیز عرصه‌های جدیدی برای تبیین حقیقت فراهم کرد. همزمان، ترکیب احساس و زبان عاطفی با حضور منطقی و مستدل روایت وقایع، کار زینب(س) را مؤثرتر کرد. ایشان هم از زبانِ سوگ و عاطفه بهره می‌بردند تا همدلی و انگیزه انقلابی ایجاد کنند و هم در مواجهه با حاکمان و اهل قلم و نخبگان با صراحت و استدلالِ تاریخی مسئولیت قتل و بی‌حرمتی را متوجه مجریان کردند. این تلفیق هنرمندانه میان بیان عاطفی دلخراش و افشاگری مستند سیاسی، اجازه نداد که حکومت تنها روایت خود را جا بیندازد.
در سطح جامعه‌شناختی نیز یکی از عوامل تعیین‌کننده این موفقیت، احساس مسئولیت بی‌واسطه و قاطعیت اخلاقی حضرت زینب(س) بود. ایشان باور داشتند که اگر خود شاهدان امر حقیقت را نگویند، پیام عاشورا دفن خواهد شد و نسل‌های بعد از حق محروم خواهند ماند، لذا تمامی خطرات و مشقات اسارت را به جان خریدند تا پیام سیدالشهدا(ع) به گوش ملل و اعصار برسد. این احساس وظیفه‌مندی و آگاهی از پیامد سکوت موجب شد که هر فرصتی برای بیان حقیقت به‌کار گرفته شود. سرانجام، آثار عملی این روش‌ها را می‌توان در دو نتیجه مهم خلاصه کرد. اول اینکه ناله‌ها، خطابه‌ها و مجالس زینب(س) به مثابه اسناد زنده تاریخی عمل کرده و حافظه جمعی را تغذیه کردند و دوم اینکه مواجهه صریح و افشاگرانه با حاکمان، مشروعیت ظاهری حکومت ستمگر را زیر سؤال برد و زمینه‌های ذهنی و عاطفی مخالفت با ظلم را گسترش داد. به همین سبب پیامِ کربلا علیرغم تلاش‌های سانسورگرانه، نه تنها دفن نشد بلکه فراگیر شده و به نسل‌های بعدی نیز منتقل شد.
در پرتو این آموزه‌ها پیام حضرت زینب(س) برای مبلغان و فرهنگ‌پردازان امروز روشن است. تنوع ابزارها (گفتار عاطفی، افشاگری علنی، سازمان‌دهی اجتماعی و حضور مستند و مستدل در عرصهٔ عمومی)، احساس مسئولیت نسبت به انتقال حقیقت و شجاعتِ مواجهه با سانسور و ستم، عناصر کلیدی هستند که هرگاه در کنار هم به‌کار گرفته شوند، نور حقیقت را از دل محدودیت‌ها عبور می‌دهند و آن را به گوش تاریخ می‌رسانند. از خداوند متعال تقاضا می‌کنیم که به آبروی حضرت زینب(س) ریشهٔ ظلم و ستم و کفر جهانی را برچیده کرده و پرچم حق و عدالت را در جهان برافراشته کند.
انتهای پیام
