ارتقای مقاومت فرهنگی نسل جوان؛ نیازمند رسانه‌محور شدن مسجد
حجت‌الاسلام مسلم داوودی‌نژاد اولین گام برای ارتقای مقاومت فرهنگی و بصیرت سیاسی نسل جوان را رسانه‌ای شدن مسجد دانست و گفت: مسجد باید خود به یک پایگاه تولید و بازنشر محتوا تبدیل شود. باید از ظرفیت جوانان مسجدی در تولید محتوای مؤمنانه، روایت‌گری فعالیت‌های مسجد، پاسخ به شبهات دینی و بازنمایی سبک زندگی اسلامی استفاده کرد. در واقع رسانه‌محور شدن مسجد، نه یک انتخاب، بلکه ضرورتی حیاتی برای حفظ هویت دینی و اجتماعی جامعه اسلامی است.
همزمان با ایام ۱۳ آبان، روز خروش استکبارستیزی، این پرسش کلید بسیاری از پاسخ‌های فرداست: «نیروی انسانی متعهد و آگاهی که باید پرچم‌دار مبارزه با استکبار در عصر حاضر باشد، چگونه باید تربیت شود؟»
در این راستا، ایکنا به قلب کانون‌های تربیت رفته است: از خانواده به عنوان نخستین سنگر خودباوری، تا مدرسه در جایگاه کانون تعلیم تفکر؛ از مسجد به عنوان پایگاه تربیت دینی و اجتماعی، تا رسانه در نقش جبهه پیچیده امروز؛ تا در گفتوگو با کارشناسان و دغدغه‌مندان عرصه تعلیم و تربیت دریابیم چگونه می‌توان نسلی «هوشمند»، «ایمان‌محور» و «اثربخش» پرورش داد تا در میدان نابرابر مبارزه فرهنگی و سیاسی امروز، نه تنها مغلوب نشود، که سربلند و پیروز میدان باشد.
مسجد، این خانه همیشگی مردم و پایگاه پیوند زمین و آسمان، نقشی بی‌بدیل در تربیت نسل مؤمن و مقاوم دارد. جایی که نوجوانان در سایه ایمان و جمع‌گرایی، روح مسئولیت‌پذیری و استکبارستیزی را می‌آموزند. در این مکان مقدس، ارزش‌هایی چون وحدت، عدالت‌خواهی و خدمت به خلق، نه در قالب شعار بلکه در عمل و زیست روزمره تمرین می‌شود. در سومین قسمت از پرونده «دانش‌آموز آگاه» به این می‌پردازیم که مسجد چگونه می‌تواند بستر پرورش نسلی بصیر، متعهد و مقاوم در برابر ظلم و استکبار باشد؟
در هر محله‌ای، چه در دل کوچه‌های قدیمی پایین شهر و چه در محله‌های پر زرق‌وبرق بالای‌شهر، گنبدی سبز یا فیروزه‌ای به چشم می‌خورد؛ گنبد مسجدی که سال‌هاست مأمن دل‌های بی‌قرار مردم است. مسجد، تنها محل برگزاری نماز‌های جماعت نیست؛ جایی است که اهالی محل در آن گرد هم می‌آیند، برای مسائل اجتماعی و فرهنگی محله تصمیم می‌گیرند، هیئت و روضه برپا می‌کنند، یا حتی برای حل مشکلات شخصی و خانوادگی با امام جماعت و روحانی آنجا دردِ دل می‌کنند.
مسجد، فقط خانه عبادت نیست؛ پایگاه تربیت است. کارگاهی است برای ساختن انسان‌های آگاه و مؤمن، فرزندانی که میان حق و باطل تفاوت بگذارند و در برابر ظلم و استکبار، با بصیرت بایستند. نگاهی به تاریخ انقلاب اسلامی نشان می‌دهد که همین مساجد بودند که در روز‌های سخت مبارزه، سنگر بیداری ملت شدند. در روزگاری که امام خمینی(ره) در تبعید بودند، روحانیونی، چون آیت‌الله مهدوی‌کنی مساجد را به تریبون آگاهی تبدیل کردند؛ تریبونی که از آن، صدای اندیشه‌های روشنگرانی، چون شهید مطهری و شهید باهنر به گوش مردم و به‌ویژه جوانان می‌رسید تا راه ایستادگی در برابر هجمه‌های فکری و فرهنگی دشمن را بیاموزند.
اکنون، در عصر جدیدی از نبرد فرهنگی، نقش مسجد همچنان حیاتی است؛ اما در قالبی تازه و متناسب با نیاز‌های جامعه امروز. در همین راستا ایکنا با حجت‌الاسلام مسلم داوودی‌نژاد به گفتوگو پرداخته است. چهره‌ای علمی و فرهنگی که سال‌ها در حوزه تربیت، رسانه و خانواده فعالیت داشته است. وی از کارشناسان رسانه ملی، مؤلف کتاب‌های روانشناسی، کارشناس همایش‌های داخلی و خارجی، عضو هیئت علمی آستان قدس رضوی و مدیر گروه علمی مؤسسه پژوهشی سبک زندگی اسلامی مهرجویان است. همچنین به عنوان مدرس دوره‌های تخصصی خانواده از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی و مدرس حوزه علوم اسلامی دانشگاهیان برای اساتید و اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها فعالیت می‌کند. او در این گفتوگو، از رسالت امروز مساجد سخن می‌گوید؛ از اینکه چگونه می‌توان این پایگاه دیرینه ایمان و اجتماع را به مرکز تربیت نسلی آگاه، مسئول و عدالت‌خواه در عصر رسانه و جنگ نرم تبدیل کرد. در ادامه مشروح این گفتوگو را با هم می‌خوانیم.
ایکنا - با توجه به تجارب تاریخی انقلاب اسلامی، چه ویژگی‌های ساختاری و محتوایی مسجد باعث شده‌اند تا به پایگاه مؤثر پرورش انسان‌های انقلابی تبدیل شود؟
تجربه‌های تاریخی انقلاب اسلامی به‌روشنی نشان داده است که مسجد چه جایگاه مهم و چه ظرفیت عظیمی در شکل‌دهی به جامعه‌ای مؤمن، پویا و انقلابی داشته است. مسجد در دوران اوایل انقلاب محل عبادت و اقامه نماز بود و محور و کانون زندگی مردم محسوب می‌شد.
مسجد در آن دوران، نقشی فراتر از یک مکان عبادی ایفا می‌کرد؛ در مسائل مختلف اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی محور تصمیم‌گیری و عمل بود. در حمایت از خانواده‌ها، تأمین نیاز‌های اقتصادی، تعلیم و تربیت نسل جوان، حل اختلافات خانوادگی و حتی ایجاد اشتغال، مسجد نقش محوری داشت. این مرکزیت مسجد در سبک زندگی مردم، مهم‌ترین عامل موفقیت و پویایی آن دوران به شمار می‌رفت.
متأسفانه امروز این جایگاه تا حدی کمرنگ شده است. بسیاری از مساجد ما دیگر آن نقش جامع و اثرگذار را در زندگی روزمره مردم ندارند. حال آنکه اگر بتوانیم بار دیگر مسجد را به محور سبک زندگی اسلامی بازگردانیم، بسیاری از مشکلات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی جامعه نیز قابل حل خواهد بود. در حقیقت، مسجد باید دوباره به جایگاه اصلی خود بازگردد؛ جایی که مردم نه فقط برای نماز، بلکه برای مشورت، تربیت، خدمت و همدلی به آن مراجعه کنند.
ایکنا - چگونه می‌توان فرآیند تربیت انقلابی در مسجد را به گونه‌ای نظام‌مند طراحی کرد که هم بعد اعتقادی و ایمانی و هم بعد اجتماعی و سیاسی را پوشش دهد؟
تجربه نشان داده است که هرگاه مسجد از پویایی افتاده و صرفا به محل حضور گروه خاصی از اقشار، به‌ویژه سالمندان تبدیل شده، روح حیات اجتماعی و تربیتی آن نیز کم‌فروغ شده است. امروز بسیاری از مساجد ما دچار چنین وضعیتی هستند؛ در حالی که مسجد باید محل حضور همه نسل‌ها، به‌ویژه کودکان، نوجوانان و جوانان باشد.
مسجد باید دوباره به جایگاه اصلی خود بازگردد؛ جایی که مردم نه فقط برای نماز، بلکه برای مشورت، تربیت، خدمت و همدلی به آن مراجعه کنند
زمانی می‌توان برای مسجد برنامه‌های فرهنگی و تربیتی مؤثر طراحی کرد که مسجد محور فعالیت‌های نسل جوان باشد، نه اینکه مانع حضور آنان شویم. گاهی در برخی مساجد حتی تابلو‌هایی نصب می‌شود که نوشته‌اند: «بچه‌های خود را وارد مسجد نکنید تا مدیون مردم نشوید.» چنین نگاهی در حقیقت مغایر با فلسفه وجودی مسجد است. مسجد خانه خدا و خانه امت است؛ نه محل سکوت و انزوا.
اگر حضور کودکان و نوجوانان را تهدید ندانیم، بلکه فرصت بدانیم، آنگاه می‌توانیم برنامه‌های تربیتی خوبی طراحی کنیم. نخستین گام، ایجاد زمینه حضور فعالانه نسل جدید در مسجد است. پس از آن، باید برای آنان نقش تعریف کرد؛ مثلا مسئولیت‌هایی هر چند کوچک مانند مشارکت در برگزاری برنامه‌ها، همکاری در کار‌های فرهنگی یا کمک به نمازگزاران. همین نقش‌آفرینی‌های کوچک، حس تعلق، مسئولیت‌پذیری و هویت دینی را در وجود آنان نهادینه می‌کند.
در واقع، مسجد زمانی می‌تواند محور تربیت و رشد مسئولیت‌پذیری شود که همه اقشار جامعه در آن حضور و نقش داشته باشند. تربیت دینی از دل تعامل، حضور، تجربه و مشارکت شکل می‌گیرد، نه از دل حذف و طرد. اگر مسجد بار دیگر به خانه کودک و نوجوان تبدیل شود، نسل آینده‌ای مؤمن‌تر، آگاه‌تر و انقلابی‌تر خواهیم داشت.
ایکنا - مسجد با چه رویکرد‌ها و برنامه‌هایی می‌تواند در برابر هجمه‌های فرهنگی و رسانه‌ای دشمن، روحیه مقاومت، خودباوری و بصیرت سیاسی نسل جوان را تقویت کند؟
یکی از مهم‌ترین وظایف امروز مسجد، ایفای نقش فعال در عرصه جنگ نرم و مقابله با هجمه فرهنگی و رسانه‌ای دشمن است؛ اما برای تحقق این مأموریت بزرگ، ابتدا باید جایگاه مسجد در عرصه رسانه شناخته شود. مسجد تنها یک ساختمان با دیوار و گنبد و مناره نیست؛ مسجد باید «نرم‌افزار» فرهنگی خود را نیز داشته باشد. یعنی نظام فکری، ارتباطی و رسانه‌ای ویژه‌ای که بتواند با زبان روز و ابزار مؤثر با نسل جدید سخن بگوید. امروز دشمن با استفاده از شبکه‌های رسانه‌ای گسترده و ابزار‌های روانی و فرهنگی پیشرفته، در پی تخریب باورها، ارزش‌ها و هویت نسل جوان است. در چنین شرایطی، اگر مسجد نتواند جایگاه خود را در فضای رسانه‌ای تعریف کند، طبیعی است که در میدان تاثیرگذاری فرهنگی عقب بماند.
امروز «رسانه‌محور شدن مسجد» نه یک انتخاب، بلکه ضرورتی حیاتی برای حفظ هویت دینی و اجتماعی جامعه اسلامی است
نسل جدید، به‌ویژه نوجوانان نسل «زد»، در بستر رسانه‌های دیجیتال زندگی و جریان‌سازی می‌کنند. آنان از طریق پلتفرم‌ها و شبکه‌های اجتماعی، باورها و نگرش‌های خود را می‌سازند. از این‌رو، مسجدی که رسانه را نشناسد، نمی‌تواند مخاطب خود را پیدا کند و اثرگذار باشد. اولین گام برای ارتقای مقاومت فرهنگی و بصیرت سیاسی نسل جوان، رسانه‌ای شدن مسجد است؛ یعنی مسجد باید خود به یک پایگاه تولید و بازنشر محتوا تبدیل شود. باید از ظرفیت جوانان مسجدی در تولید محتوای مؤمنانه، روایت‌گری فعالیت‌های مسجد، پاسخ به شبهات دینی و بازنمایی سبک زندگی اسلامی استفاده کرد.
اگر مدیریت مسجد همچنان صرفاً با نگاه سنتی و محدود به برنامه‌های حضوری عمل کند، هرچند نیت خیر داشته باشد، قادر به جریان‌سازی فرهنگی نخواهد بود. مسجد باید در کنار منبر و محراب، از ابزار‌های نوین رسانه‌ای نیز بهره گیرد تا بتواند ایمان، آگاهی و بصیرت سیاسی نسل جوان را تقویت کند. در واقع، امروز «رسانه‌محور شدن مسجد» نه یک انتخاب، بلکه ضرورتی حیاتی برای حفظ هویت دینی و اجتماعی جامعه اسلامی است.
ایکنا- برای ارزیابی تأثیر فعالیت‌های تربیتی مسجد در پرورش انسان‌های مؤمن، آگاه و اثرگذار، چه شاخص‌ها و معیار‌هایی می‌توان تعریف کرد؟
اگر بخواهیم نقش مسجد را در تربیت انسان آگاه و اثرگذار به‌صورت علمی و عملی ارزیابی کنیم، باید مجموعه‌ای از معیار‌ها و شاخص‌ها را در نظر بگیریم که میزان موفقیت مسجد را در این مسیر نشان دهد. صرف برگزاری برنامه‌های مذهبی یا فرهنگی کافی نیست؛ آنچه اهمیت دارد عمق اثرگذاری تربیتی مسجد در زندگی مخاطبان است.
اولین شاخص، توانایی مسجد در مخاطب‌شناسی است. مسجدی موفق است که جامعه هدف خود را بشناسد؛ بداند با کودک، نوجوان، جوان، خانواده و حتی اقشار دانشگاهی و نخبگان چگونه باید سخن بگوید. اگر مسجد نتواند زبان مخاطب را بفهمد و نیاز‌های نسل جدید را درک کند، طبیعتاً در تربیت نیز اثرگذار نخواهد بود.
دومین شاخص، استفاده از ابزار‌های جذاب ارتباطی است. مسجد باید از شیوه‌های نو و جذاب برای برقراری ارتباط با مردم استفاده کند؛ از فعالیت‌های هنری و رسانه‌ای گرفته تا حضور مؤثر در فضای مجازی. زبان تبلیغ، قالب بیان و ابزار ارتباطی، اگر متناسب با زمانه نباشد، مخاطب را از مسجد دور می‌کند.
سومین شاخص، تثبیت تربیت دینی و رفتاری در مخاطب است. بسیاری از مساجد توان جذب اولیه دارند، اما در مرحله تثبیت ایمان، باور و رفتار دینی، ضعیف عمل می‌کنند. در حالی‌که تربیت حقیقی زمانی تحقق می‌یابد که فرد در مسیر ایمان و عمل صالح ماندگار شود. مسجد باید برنامه‌هایی پیوسته، مستمر و هدفمند داشته باشد تا ارتباط مخاطب با مسجد و دین تثبیت شود.
چهارمین شاخص، ایجاد فضای امیدبخش در مسجد است. جامعه امروز ما بیش از هر زمان دیگری به امید نیاز دارد؛ امید به خود، به آینده، به خانواده، به اهل‌بیت(ع)، به تلاش و پیشرفت، به حضور مؤمنانه در دانشگاه و اجتماع و حتی امید به عبادت و بندگی. اگر مسجد نتواند این روحیه را در مخاطب زنده کند، در واقع بخشی از کارکرد تربیتی خود را از دست داده است.
ایکنا - تربیت انقلابی در مسجد چگونه باید متناسب با نیاز‌ها و ویژگی‌های سنی نسل‌های مختلف، به‌ویژه نوجوانان و جوانان، طراحی و اجرا شود؟
واقعیت این است که اگر بخواهیم اثر فعالیت‌های مسجد را در تربیت انسان‌های آگاه و اثرگذار بسنجیم، باید به یک نکته اساسی توجه کنیم؛ تربیت صرفاً آموختن نیست و تجربه‌کردن هم است. همان‌طور که گروهی از روان‌شناسان عمل‌گرا که به «پراگماتیست‌ها» شناخته می‌شوند معتقدند، تربیت واقعی در بستر تجربه شکل می‌گیرد، نه در قالب آموزش‌های صرف تئوریک.
مسئول فرهنگی و امام جماعت مسجد باید سواد کافی رسانه‌ای و دیجیتال داشته باشند. واقعیت این است که اگر همان مدل فعالیت فرهنگی که در دهه ۷۰ اجرا می‌شد را امروز تکرار کنیم، نسل جدید جذب نمی‌شود و حتی آن نتیجه قدیمی هم به دست نخواهد آمد
اگر بخواهیم از مسجد به عنوان پایگاه تربیت انقلابی یاد کنیم، باید این تجربه زیسته را در فضای مسجد برای نوجوان و جوان فراهم کنیم. اینکه در کتاب‌های درسی درباره انقلاب یا در سخنرانی‌های مسجد درباره ارزش‌ها صحبت شود، کافی نیست. تا زمانی که نسل جدید ما تربیت انقلابی را لمس و تجربه نکند، این مفاهیم در جان او نهادینه نمی‌شود.
در گذشته، وقتی یک نوجوان وارد مسجد می‌شد، در فضای بسیج، با مفاهیمی، چون شهادت، ایثار، مسئولیت‌پذیری و دفاع از ارزش‌ها به‌صورت عینی و زنده روبه‌رو می‌گردید. او آن فضا را تجربه می‌کرد و همین تجربه بود که تفکر بسیجی را در او شکل می‌داد. امروز باید با صداقت از خود بپرسیم: آیا نوجوان ما در مسجد چنین تجربه‌ای دارد؟ اگر بتوانیم فرصت تجربه کردن را در مسجد برای نسل نوجوان و جوان فراهم کنیم ـ تجربه خدمت، همدلی، مشارکت اجتماعی، ایثار و فعالیت جمعی ـ مطمئنا شاهد تحولات عمیق و اثرگذاری در تربیت انقلابی خواهیم بود.
ایکنا - نقش امام جماعت، مربیان و فعالان فرهنگی مسجد در ایجاد فضای رشد، تحول فکری و ورود جوانان به عرصه‌های اجتماعی و سیاسی چیست و چه اقداماتی می‌تواند به تقویت این نقش‌ها کمک کند؟
اگر بخواهیم نقش مسجد در تربیت نسل جوان و ورود آنان به عرصه‌های اجتماعی و سیاسی را بررسی کنیم، باید به سه رکن اصلی توجه داشته باشیم: امام جماعت، مربیان و فعالان مسجد. واقعیت این است که در بسیاری از مساجد، فعالان و هیئت امنا عمدتا افرادی بازنشسته و باتجربه هستند که با بهترین نیت و پشتکار خود، امور خیریه و جمع‌آوری کمک برای مسجد را مدیریت می‌کنند. خداوند خیرشان بدهد؛ محاسن سفیدشان برکت مسجد است. اما مشکل اینجاست که تمرکز این افراد بیشتر روی جذب بانی برای ساخت و تجهیز مسجد است و نه روی ایجاد فرصت‌های تربیت و حضور فعال جوانان در عرصه اجتماعی و سیاسی.
در حالی که مجموعه‌های فرهنگی، پایگاه‌های بسیج و فعالیت‌های جوانانه در مسجد به دنبال نوآوری و خلاقیت هستند، گاهی بین این فعالان و امام جماعت مسجد چالش ایجاد می‌شود. ممکن است امام جماعتی سال‌ها در مسجد خدمت کرده باشد و حاضر به تغییر یا انعطاف در مدیریت نباشد و این مانع از شکل‌گیری تعاملات سازنده می‌شود.
اولین گام برای تحول واقعی این است که امام جماعت، مربیان و فعالان مسجد یک تعامل مشترک و همدلانه ایجاد کنند. تا زمانی که این تعامل شکل نگیرد، فرصت برای نوآوری، حضور فعال جوانان و تربیت آنان در مسیر اجتماعی و سیاسی فراهم نمی‌شود. مسجد باید به فضایی تبدیل شود که تجربه، خلاقیت و آموزش در کنار هم قرار گیرد و جوانان بتوانند در آن رشد کنند و نقش موثر خود را در جامعه ایفا نمایند.
ایکنا- با توجه به گسترش فضای رسانه‌ای و زیست دیجیتال نسل جوان، مسجد چگونه می‌تواند محتوایی دینی، جذاب و اثرگذار تولید کند که هم با نیاز‌های فکری این نسل سازگار باشد و هم پیوند آنان با معارف قرآن و انقلاب را تقویت کند؟
در شرایط کنونی، اگر بخواهیم فعالیت‌های مسجد اثرگذار و جذاب باشد، باید به یک اصل اساسی توجه کنیم: مسئول فرهنگی و امام جماعت مسجد باید سواد کافی رسانه‌ای و دیجیتال داشته باشند. واقعیت این است که اگر همان مدل فعالیت فرهنگی که در دهه ۷۰ اجرا می‌شد را امروز تکرار کنیم، نسل جدید جذب نمی‌شود و حتی آن نتیجه قدیمی هم به دست نخواهد آمد. نسل‌ها عوض شده‌اند، ابزار‌ها تغییر کرده‌اند و زبان ارتباط با جوانان متفاوت است.
اولین گام برای تحول واقعی این است که امام جماعت، مربیان و فعالان مسجد یک تعامل مشترک و همدلانه ایجاد کنند. تا زمانی که این تعامل شکل نگیرد، فرصت برای نوآوری، حضور فعال جوانان و تربیت آنان در مسیر اجتماعی و سیاسی فراهم نمی‌شود
برای موفقیت در فضای جدید، مسجدی که بخواهد پیام و ارزش‌های خود را منتقل کند، باید نوآوری و تفکر تازه داشته باشد. شناخت متاورس، هوش مصنوعی و ابزار‌های دیجیتال امروز برای امام جماعت و فعالان فرهنگی مسجد ضروری است. کسی که این فضا‌ها را نشناسد، چگونه می‌تواند جوانان را با جذابیت و تاثیرگذاری در مسیر تربیت و فعالیت اجتماعی همراه کند؟
مسجد امروز باید وارد فضای رقابتی حرفه‌ای رسانه و دیجیتال شود. این یعنی حضور در شبکه‌های اجتماعی و درک عمیق از ابزار‌های نوین، زبان مخاطب و تجربه‌های دیجیتال تا بتواند محتوای جذاب، قابل فهم و متناسب با نیاز نسل جدید ارائه کند. تنها با این نگاه نو و حرفه‌ای است که فعالیت فرهنگی مسجد می‌تواند در عصر رسانه‌ای و دیجیتال، تحول‌آفرین باشد و جوانان را پایبند به ارزش‌های اجتماعی و دینی کند.
ایکنا- هم‌افزایی میان مسجد، خانواده و مدرسه تا چه اندازه می‌تواند در تقویت فرآیند تربیت دینی، اخلاقی و انقلابی نسل جدید موثر باشد و این همکاری باید چه سازوکاری داشته باشد؟
اگر بخواهیم تربیت دینی و انقلابی دانش‌آموزان امروز مؤثر باشد، ضروری است که مثلث ارتباطی بین مسجد، خانواده و مدرسه به درستی شکل گیرد. بسیاری از والدین و اولیا، نقش واقعی خود را در تربیت فرزندان ایفا نمی‌کنند و گاهی مدارس نیز به دنبال آموزش و کسب رتبه هستند و به تربیت دینی و اخلاقی دانش‌آموزان توجهی ندارند.
در برخی مدارس، حتی وقتی دانش‌آموزی بخواهد در وقت نماز به مسجد برود، با محدودیت و حتی تهدید غیبت مواجه می‌شود، چرا که نگاه نظام آموزشی بیشتر به درس و نمره است تا تزکیه و رشد معنوی. از سوی دیگر، فضای مجازی و برخی فعالیت‌های مدرسه باعث شده که شادی و سرگرمی بچه‌ها به شکلی خارج از چارچوب تربیت دینی رقم بخورد، بدون آنکه دغدغه‌ای در سیستم آموزش و پرورش وجود داشته باشد.
یکی دیگر از موانع جدی، نبود امکان حضور فعال و امن جوانان در مسجد است. در بسیاری از کشورها، مساجد به صورت شبانه‌روزی فعال هستند و جوانان می‌توانند در هر ساعت به مسجد پناه ببرند، مشورت و راهنمایی بگیرند و با مربیان و روحانیون ارتباط برقرار کنند. اما در جمهوری اسلامی، چنین ظرفیت‌هایی به شکل محدود وجود دارد
اگر مثلث خانواده، مدرسه و معلم و مثلث خانواده، مسجد و مربی شکل گیرد، اثر تربیتی بسیار ملموس خواهد بود. همکاری واقعی والدین، مشارکت فعال معلمان و حضور مربیان مسجد، می‌تواند فرزندانی با باورها و رفتار‌های دینی و اجتماعی شکل دهد. اما اگر این تعامل وجود نداشته باشد، فاصله بین اهداف تربیتی و واقعیت روز به روز بیشتر خواهد شد.
یک مثال ساده می‌زنم، گاهی مربی مسجد برای والدینی که بچه‌هایشان به مسجد می‌آیند، لوح تقدیر آماده می‌کند، در حالی که اصل مسئله تعامل و تجربه واقعی تربیتی است و نه تشویق ظاهری. هدف اصلی، ایجاد هم‌افزایی بین خانواده، مدرسه و مسجد است تا دانش‌آموزان بتوانند در محیط‌های مختلف، هم آموزه‌های علمی و هم ارزش‌های دینی و اجتماعی را تجربه کنند.
ایکنا - چه موانع و آسیب‌هایی باعث شده مساجد در برخی موارد نتوانند نقش تربیتی و انقلابی خود را آن‌گونه که باید ایفا کنند و برای رفع این چالش‌ها چه راهکار‌هایی پیشنهاد می‌کنید؟
یکی از مهم‌ترین دلایلی که باعث می‌شود مسجد نتواند نقش تربیتی انقلابی خود را به‌درستی ایفا کند، فاصله زمانی و نسلی بین مسئولان مسجد و جوانان امروز است. امیرالمؤمنین علی(ع) فرموده‌اند که تربیت باید متناسب با نسل باشد؛ اما متاسفانه بسیاری از مسجد‌ها و مسئولان هنوز در ایستگاه دوم قطار زمان ایستاده‌اند، در حالی که جوانان و نوجوانان امروز در ایستگاه صدم هستند. وقتی این فاصله ایجاد شود، انتظار داریم نسل جدید خودش جذب مسجد شود در حالی که ۹۸ ایستگاه عقب‌تر هستیم و با واقعیت نسل جوان هیچ هم‌خوانی نداریم.
یکی دیگر از موانع جدی، نبود امکان حضور فعال و امن جوانان در مسجد است. در بسیاری از کشورها، مساجد به صورت شبانه‌روزی فعال هستند و جوانان می‌توانند در هر ساعت به مسجد پناه ببرند، مشورت و راهنمایی بگیرند و با مربیان و روحانیون ارتباط برقرار کنند. اما در جمهوری اسلامی، چنین ظرفیت‌هایی به شکل محدود وجود دارد. وقتی دختری ۱۶ ساله یا پسری جوان به دنبال آرامش و هدایت باشد، به جای اینکه بتواند به مسجد پناه ببرد، سرگردان و آسیب‌پذیر می‌شود. اگر مسجد بتواند به فضایی امن، فعال و شبانه‌روزی تبدیل شود؛ جایی که خادم، روحانی یا مربی بتواند با آرامش با جوان ارتباط برقرار کند و او را به آغوش گرم خانواده بازگرداند، بسیاری از مشکلات تربیتی و اجتماعی قابل مدیریت خواهد بود.
ایکنا - مسجد برای حفظ و تقویت نقش تمدن‌ساز، تربیتی و انقلابی خود در شرایط جدید فرهنگی و اجتماعی، به چه تحولاتی در ساختار، محتوا و شیوه فعالیت‌ها نیاز دارد؟
برای اینکه مسجد بتواند در آینده نقش تربیتی و انقلابی خود را به‌درستی ایفا کند، اولین تغییر بنیادین باید در محصول و محتوای آن باشد؛ یعنی در تفکر و زاویه نگاه مسئولان و مربیان مسجد. تا زمانی که جهان‌بینی ما تغییر نکند، ایدئولوژی و باور‌های ما تغییر نخواهد کرد و رفتار ما اصلاح نمی‌شود.
مطالعات روانشناسی رفتاری و مدل‌هایی مانند CBT نشان می‌دهد که برای اصلاح رفتار یک انسان، ابتدا باید شناخت و زاویه نگاه او تغییر کند. افکار ما، احساس ما را شکل می‌دهند و احساس ما رفتار ما را؛ بنابراین اگر می‌خواهیم رفتار مسئولان مسجد و تعامل آنها با جوانان امروز تغییر کند، ابتدا باید نگاه و باور‌های ما نسبت به زندگی، دین و جوانان تغییر کند.
وقتی افکار و باور‌های ما با نسل امروز هم‌خوان شود، احساس ما نسبت به جوان و تعامل با او اصلاح می‌شود و در نتیجه رفتار ما ناخودآگاه تغییر خواهد کرد. این تغییر شناختی و رفتاری، اصلی‌ترین ابزار قدرت و اثرگذاری مسجد است و می‌تواند مسجد را از ایستگاه دوم خود به ایستگاه صدم، یعنی موقعیت نسل جوان امروز، برساند.
به عبارت دیگر، نمی‌توانیم صرفاً رفتار جوان را تغییر دهیم، در حالی که افکار و نگاه ما با او فاصله زمین تا آسمان دارد. تحول واقعی زمانی رخ می‌دهد که مسجد و مربیان آن جهان‌بینی خود را به روز کنند، باور‌های خود را بازسازی کنند و نگاه خود را با نیاز‌ها و واقعیت‌های نسل امروز هماهنگ سازند. تنها در آن صورت است که نقشه اثرگذاری و تربیت انقلابی در مسجد تحقق خواهد یافت.
انتهای پیام
