خلأ نظری در تعریف هنر و نماد اسلامی/ ضرورت بهره‌گیری از علم روز در کاربرد مفاهیم
گروه هنر: سیدغلامرضا اسلامی اظهار کرد: ما هنوز در تعریف هنر اسلامی مشکل داریم، همچنین تعریف نمادهای اسلامی در هنر بحثی کاملا تخصصی است و از کسانی که پژوهش‌هایی را با موضوع اسلامی در دست دارند می‌خواهم که در این زمینه کارهای اصولی انجام دهند.
سیدغلامرضا اسلامی، دانشیار و عضو گروه تخصصی رشته معماری دانشگاه تهران در گفت‌وگو با خبرگزاری قرآنی ایران(ایکنا) گفت: مفاهیم معنوی که ما از آنها صحبت می‌کنیم حتما باید در شهر نمود داشته باشند. موضوع بررسی نمادهای قرآنی بسیار قابل توجه است؛ از این باب که می‌توانید نمود آثار و مصادیق قرآن را به دور از حرف و بیان در آن بررسی کنید. به نظر من نکات معنوی در زندگی ما حتما باید نمود ظاهری هم داشته باشد و نمود مادی پیدا کند؛ اما تفکیک آنها و انتخاب نمادهای اسلامی از میان نمادهای موجود کار سختی است.
وی افزود: در اینجا سئوال‌هایی پیش می‌آید مبنی بر این که آیا حجم‌ها و تزئینات، گنبدها و مقرنس‌کاری‌های موجود واقعا اسلامی هستند و یا تنها ارائه آنها با دوران اسلامی مصادف شده‌اند؟ اینکه اسلامی بودن آن را تشخیص دهیم کار دشواری است. مثلا در معماری اسلامی صحبت‌هایی می‌شود که با شکل‌های هندسی ما هم‌خوانی دارد؛ اما این در حالی است که دانشمندان غربی هم صحبت‌های بسیاری در مورد هندسه رد و بدل کرده‌اند.
این صاحب‌نظر در حوزه معماری اسلامی اذعان کرد: منظور این است که کار با مصادیق ممکن است به سوی چیزهایی که در نماد بکار برده شده است برود؛ که آن چیزها اصولی مثل نظم، تعادل و یا هندسه را شامل شود. این در حالی است که بسیاری از این مفاهیم در همه فرهنگ‌ها مورد بحث قرار گرفته و نمی‌توان آنها را منحصر به اسلام کرد؛ بلکه می‌شود گفت اینها دستاورد بشری است.
وی اضافه کرد: مثلا از شیوه‌های مختلفی از رنگ، شکل، فرم، تناسبات، کارآیی و دوام صحبت می‌شود و به آن پرداخته شده که همه تقریبا در برخی ابعاد شبیه به هم هستند. مشکل کار اینجاست که درست است که شبیه هم هستند اما باید طوری آنها را از هم تفکیک کنیم؛ و اصلا آیا لازم است که تفکیک کنیم؟ آیا اسلام چیزی فراتر از اینها گفته است؟ اینجاست که نیاز به تخصص کاملا احساس می‌شود.
اسلامی اظهار کرد: بررسی این موضوع با صحبت‌های سطحی میسر نمی‌شود، بلکه تنها طراحی و پژوهش جامع در این خصوص می‌تواند با همکاری اساتید متبحر راه را صحیح به پیش ببرد. کارشناس و محقق در این حوزه باید در ارتباط با اهداف پژوهش به سراغ افراد صاحب‌نظر برود، یعنی ساختار پژوهشی حتما باید وجود داشته باشد تا گفته‌های اندیشمندان سامان پیدا کند. در غیر این صورت هر یک از افراد در موضوعی صحبت خواهند کرد و انسجامی که شما مایلید از آن نتیجه بگیرید به دلیل تنوع در گفتار ها و آرا ایجاد نمی‌شود.
وی متذکر شد: در این زمینه کار علمی، تحلیل مسائل بنیادی و شناسایی منابع معتبر نیاز است. موضوع بسیار پیچیده است و زمان زیادی برای بررسی این موضوع و نتیجه‌گیری از آن نیاز است. ما هنوز در تعریف هنر اسلامی مشکل داریم. همچنین تعریف نمادهای اسلامی در هنر بحثی کاملا تخصصی است. من از دوستانی که پژوهش‌هایی را با موضوع اسلامی در دست دارند می‌خواهم که در این زمینه کارهای اصولی انجام دهند و به تحقیقات بی‌پایه و بی‌نتیجه نپردازند. کارهای دقیق، موجز و مانا در این حوزه بسیار ضروری است؛ همچنی درایت، صبر، آرامش و تحقیقات روشمند برای فعالیت در امور تحقیقات قرآنی لازم است.
اسلامی که در مبحث روش‌های معماری و طراحی صاحب‌نظر است ادامه داد: تلقی ما از مفاهیم اسلامی و تطبیق آن با شرایط فعلی می‌تواند متفاوت باشد. با ورود علم و تکنولوزی جدید برخی مفاهیم اسلامی تمرین شده و می‌توانند الگو قرار بگیرند. ما مجبوریم که از مدل‌های جدید استفاده کنیم و باید سعی کنیم این مدل‌ها امکان نزدیکی به شعور اسلامی را فراهم کند. احترام به والدین، دیدار با خویشان و ادای حق همسایگی و نیز بسیاری از مفاهیم تاکید شده در قرآن می‌تواند خود هدف محسوب شود.
وی اضافه کرد: گاهی در بازدید از دیگر کشورهای اسلامی رفتارها و آرامش مردم در آن کشورها را مطابق با اسلام می‌یابیم و متوجه دوری خوداز آن می‌شویم و این از آن جهت است که به اصول نپرداخته‌ایم.
این مدرس دانشگاه اظهار کرد: شهر تهران مثل شهرهای دیگر جهان پر از ساختمان و برج برگرفته از فرهنگ‌ها و جاهای مختلف جهان است. برخی از آنها بسیار زیبا هم جلوه می‌کند و برخی نیز زشت. روی هم رفته دارای استانداردی است و نمی‌توان کاملا آن را منفی دید. اما آنچه که توجه را در تهران جلب می‌کند این است که هویت ایرانی و اسلامی در آن دیده نمی‌شود؛ زیرا اصول اسلامی در ساخت و ساز آن رعایت نشده و به فراموشی سپرده شده است. نسبت به فلسفه، جهان‌بینی و نوعی خاص از رفتار که رعایت آن در امور اجرایی تاثیر مستقیم در نتیجه بدست آمده از فعالیت را دارد بی‌توجهیم.
وی اضافه کرد: برای ترمیم ذائقه‌مان نیاز به احیا مفاهیم اسلامی در دانشگاه‌ها و سازمان‌های اجرایی داریم؛ زیرا ما شهرها را می‌سازیم و شهرها ما را می‌سازند. بی‌نظمی ایجاد شده در نتیجه ساخت‌و سازهای صرفا درآمدزا و بدون کیفیت، در رفتارهای مردم، مشکلات آنها و استرس‌های بوجود آمده تاثیر مستقیم دارد.
اسلامی عنوان کرد: در فضاهایی که کار به درستی انجام می‌شود و افراد در خدمت‌رسانی به مردم با جان و دل تلاش می‌کنند تا نتیجه‌ای موثر و مفید را ارائه دهند، به مردم مخاطب نظم و آرامش القا می‌شود. محیط شهری مناسب نه تنها احساس تعلق به شهروندان می‌دهد بلکه به آنان قدرت و عزت نفس می‌بخشد.
وی در پایان گفت: هنگامی که هر یک از کارفرمایان و پیمان‌کاران در ساخت و ساز یک شهر تنها به فکر سودآوری مادی و منافع شخصی باشند و از اینکه کاری را بدون کیفیت ارائه دهند، ابائی نداشته باشند، شهری ساخته می‌شود که بی‌اخلاقی از سبک آجرچینی‌ها و کاشی‌کاری‌های آن نیز مشخص می‌شود. در صورتی که با در نظر گرفتن معیارهای اسلامی قرآنی جامعه به سوی بی‌اخلاقی نمی‌رود و برنامه‌ریزی در این خصوص از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
