آرزو و آمال

در روایتی که در سفینة‌البحار آمده است که پیغمبر اکرم(ص) فرمودند: «قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص) الْأَمَلُ رَحْمَةٌ لِأُمَّتِي» آرزو، رحمت برای امت من است. ممکن است کسی بگوید: مُراد از امل، آرزوی معنوی است؛ اما این‌گونه نیست؛ چون در ادامه روایت می‌فرماید: «وَ لَوْ لَا الْأَمَلُ» اگر آرزو نبود، «لَوْ لَا» -آمده است- یعنی بر فرض محال، نمی‌شود که نباشد، «وَ لَوْ لَا الْأَمَلُ مَا رَضَعَتْ وَالِدَةٌ وَلَدَهَا» اگر آرزو نبود، هیچ مادری فرزندش را شیر نمی‌داد، «وَ لَا غَرَسَ غَارِسٌ شَجَراً»؛ و هیچ باغبانی درختی را نمی‌نشاند. [آیت‌الله مجتبی تهرانی(ره)]

داستانی را در سفینة البحار دیدم که نقل می‌کند: روزی حضرت عیسی(ع) دیدند پیرمردی کُلنگ دستش بود و داشت زمین را برای زراعت شخم می‌زد. حضرت عیسی(ع) یک جمله دعا فرمود که دعایش این بود «...اللَّهُمَّ انْزِعْ مِنْهُ الْأَمَلَ »؛ خدایا -به اصطلاح ما- آرزو را از دلش بِکَن! تا حضرت این را فرمود، بلافاصله دیدند که پیرمرد کُلنگ را برداشت و پرت کرد و دراز به دراز خوابید. ساعتی گذشت. بعد حضرت این جمله را فرمود: «...اللَّهُمَّ ارْدُدْ إِلَيْهِ الْأَمَلَ ...» خدایا آرزو را به او برگردان! اوّل، آرزو را از دلش بردار و بکَن، دوّم آرزو را برگردان! یک وقت دیدند پیرمرد بلند شد، کلنگ را برداشت و شروع به کندن زمین کرد.‌ [آیت‌الله مجتبی تهرانی(ره)]

جمله در نهج‌البلاغه آمده است، امام علی(ع) می‌فرماید: «الدَّهْرُ يُخْلِقُ الْأَبْدَانَ»؛ روزگار، بدن‌ها و کالبدها را فرسوده می‌کند، «وَ يُجَدِّدُ الْآمَالَ...» و آرزوها تازه می‌شود. روزگار بدن را فرسوده می‌کند؛ یعنی وقتی انسان پا به سن می‌گذارد و سال به سال جلو می‌رود، به این صورت است که تا یک حدی رشد دارد؛ از جوانی که عبور می‌کند، بدن رو به فرسودگی می‌رود. وقتی بدن رو به فرسودگی می‌رود، آیا دوشادوش آن آرزوها هم رو به فرسودگی می‌روند؟ نه، بلکه آن‌ها تازه می‌شوند. «الدَّهْرُ يُخْلِقُ الْأَبْدَانَ»، ولی «وَ يُجَدِّدُ الْآمَالَ»؛ آرزوها را نو و تازه می‌کند، که یک بُعدش این است که آرزوهای تازه‌ای می‌آید و جای آرزوهای کهنه را می‌گیرد. [آیت‌الله آقا مجتبی تهرانی(ره)]

در باب حقیقت امل، علمای اخلاق می‌فرمایند: حقیقت امل عبارت از یک حالت نفسانی است، لذا این امل و آرزو که تعبیر کردیم، یا رجاء و امید هم این گونه هستند که صفتی از برای نفس هستند؛ یعنی صفت نفس هستند. البته حقیقتش این است که یک حالت بهجت و سروری است که برای نفس حاصل می‌شود. خوب دقّت کنید که امل و رجاء حالت بهجت و سروری هستند که از سببِ خاصی برای نفس حاصل می‌شود که اسمش را حالت می‌گذارند. چه موقع این حالت بهجت و سرور برای نفس حاصل می‌شود که اسمش را علمای اخلاق امل می‌گذارند؟ آنگاه که انسان تصور تحقق شیئ محبوب خودش را می‌کند و در این رابطه قرار می‌گیرد؛ این حالت به او دست می‌دهد. [آیت‌الله آقا مجتبی تهرانی(ره)]

سخنران حرم مطهر بانوی کرامت بیان کرد: بر اساس روایات اسلامی؛ سه مؤلفه مهم «آمال و آرزوی طولانی»، «زیاد حرف زدن و کمتر اندیشیدن» و «توجه به شهوت و زیاده‌طلبی» نور عقل را از بین می‌برد.

گروه چند رسانه‌ای: تعریف آرزو و تقسیم آن به دو بخش خوب و بد برای انسان و همچنین لزوم پشتوانه سازی عملی برای آمال بشر محور بخشی از مباحث تفسیری محمدعلی انصاری، صاحب تفسیر مشکاة است که صوت آن در این قسمت قابل پخش و دریافت است.