عفاف و حجاب قبل از شرعی بودن، مسئله‌ای عقلایی است/ لزوم استنطاق روشی از قرآن
گروه حوزه‌های علمیه: نویسنده تفسیر همگام با وحی در نشست مهندسی عفاف و حجاب با رویکرد تفسیر تنزیلی تاکید کرد: مسئله عفاف و حجاب کاملاً موضوعی عقلانی و منطبق بر فطرت است و شرع نیز آن را تقویت کرده است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) حجت الاسلام والمسلمین سعید داودی، دبیر نشست مهندسی عفاف و حجاب با رویکرد تفسیر تنزیلی در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت: دو سؤال مهم در این زمینه مطرح است؛ یکی اینکه ببینیم قرآن کریم چه راه حلی برای رفع مشکل بدحجابی و بی حجابی ارائه داده است و بحث مهم دوم اینکه آیا این مسایل قابل انطباق بر جامعه امروز هم که نظام اسلامی مستقر است می تواند باشد یا نه و آیا باید همه گام های قرآن را برای رسیدن به وضع مطلوب در جامعه امروز هم طی کنیم و اصولاً مجاز به این کار هستیم یا خیر.
در ادامه حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالکریم بهجت‌پور، ارائه دهنده بحث و عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به ارایه بحث پرداخت و گفت: مهندسی فرهنگی تلاش برای یافتن روش خداوند در اصلاح جامعه عصر نزول در زمینه مسایل جنسی و پوشش است تا از این روش ها برای امروز جامعه خودمان بهره ببریم.
وی افزود: تفسیر تنزیلی موضوعی اولین تولیدی است که توسط بنده ارایه شده و در جهان اسلام بی سابقه است؛ از این رو دچار خامی‌هایی هست که باید به تدریج پخته شود.
بهجت‌پور بیان کرد: در تحقیقات به این نتیجه رسیدیم که باید براساس مهندسی معکوس حرکت کنیم؛ یعنی به آیات مربوط به پوشش توجه کنیم و ببینیم که چه اتفاقی افتاده است که فردی به سقوط رسیده و یا روند مخالف آن را طی کرده که در تحقیق بنده روند گام به گام قرآن لحاظ شده است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی اظهار کرد: قرآن 4 مرحله برای تحول اجتماعی مطرح کرده است، مرحله اول دعوت علنی پیامبر و رویش مخفیانه مومنین و مرحله بعد رشد مخفی مومنان است که تا سوره حجر تعقیب می شود و بعد از علنی شدن این گروه، لزوم مقاومت آنان در حفظ این ارزش ها مطرح می شود که از سوره 55 تا 86 مسئله مقاوم سازی صورت می گیرد و به شدت در شبیخون فرهنگی امروز به درد ما می خورد؛ مرحله سوم در مدینه شروع می شود که جامعه سازی است و از سوره تحریم تا توبه را شامل است و مرحله چهارم یعنی پایش و مراقبت نیز در مرحله بعد شکل می گیرد.
وی افزود: در مرحله نخست که مومنان مخفی هستند، سه گام و در مراحل دوم تا چهارم نیز هر کدام دو گام برداشته اند که مجموعاً شش گام برداشته شده که مرحله اول آن توحید ربوبی و اخلاص در این مسیر است.
این قرآن پژوه تصریح کرد: قرآن برای اینکه ولایت شکل گرفته و رابطه عبودی میان انسان و خدا آسیب نبیند که از طریق خودخواهی، غفلت، رفقا و ... مورد تهاجم قرار می گیرد، از سوره صاد با معرفی ابلیس و دشمنی او شروع می شود و تا سوره فرقان به ترتیب نزول نشان می دهد که چه چیزی می تواند ولایت الهی را دچار آسیب و تبدیل به ولایت شیطان بکند.
بهجت‌پور اظهار کرد: مسئله اجتناب دادن مومنان از آلودگی جنسی بعد از این مقدمات بیان می شود و طرح مسئله عفت جنسی با این بحث که اینها انجام نمی دهند و نه اینکه انجام ندهید شروع می شود و این اجتناب تا سوره حجر پیگیری می شود.
این قرآن پژوه تصریح کرد: در گام ششم آمده است که عفاف باید نگهداری شود که دستوراتی بر مراقبت های اجتماعی و ... مطرح می شود و جامعه را توجیه می کند؛ همچنین در بحث بندگی خالص 14 دسته آیه وجود دارد که این آیات پیام های دارند که از جمله آن معرفی رب و احساس نیاز به خداست؛ در این مرحله دغدغه مند کردن مومنان نسبت به آینده و وادار کردن مردم به رفتارهای عقلایی و تقویت روحیه سپاسگزاری به عنوان زمینه برای رسیدن به ولایت تذکر داده می شود و در این مرحله می فرماید انسان هایی که تلاش کنند و تقوا داشته باشند و هرچند گاهی بلغزند، جزء نیکوکاران هستند و مورد توجه من قرار دارند.
این محقق قرآنی بیان کرد: در مرحله بعد عمده هشدارها نسبت به دشمنی شیطان است و در ویژگی عبادالرحمان به معرفی الگوهایی مانند حضرت یوسف و حضرت مریم(س) می پردازد.
نقد مطالب
در ادامه این نشست، محمود حکمت‌نیا، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در نقد مطالب گفت: اصل تفکری که بهجت پور دنبال می کند دو بعد دارد؛ یکی اینکه رفتار اخلاقی در قرآن چگونه مطرح شده و عنصر دوم اینکه آیا به صورت مهندسی معکوس می توان این جریان را بازسازی کرد؟
وی ادامه داد: در سلسله ارزش‌ها ابتدا باید ببینیم مثلا حوزه عفاف و حجاب چه میزان اهمیت دارد و ارزش های مرتبط با آن کدام است، میزان درکی که عقل عملی از این ارزش دارد آیا به ارزش های دیگر برمی گردد و یا اینکه خود مستقلا دارای این ارزش است؛ این چالش در عرصه بین المللی نیز مطرح است.
حکمت‌نیا بیان کرد: فقها وقتی وارد بحث حرمت زنا می شوند، در حرمت زنای با رضایت، قاعده جبر را مدخلیت نمی دهند.
وی افزود: یکی از نقدها این است که مقداری ساختار معرفتی که برای این کار تهیه شده است مناسب نیست.
زیرساخت‌های بحث تامین شود
آیت‌الله علی اکبر رشاد، رئیس حوزه علمیه تهران نیز در این نشست گفت: مطلبی که بهجت پور بیان کرده اند ارزشمند است و هر قدر هم نقد شود از ارزش کار ایشان کم نخواهد شد و وی در پیگیری مباحث علمی الگو هستند.
وی ادامه داد: این مقوله از نوع مهندسی اجتماعی و تحول است و تحول بدون توجه به زیرساخت های لازم برای مهندسی اجتماعی پیش نخواهد رفت و بی پایه نمی توان بحث را پیش برد، بحث جدی در خصوص زیرساخت های این حرکت را نیاز داریم و باید مبانی هستی شناختی، روش شناختی و مبانی اخلاقی و ... مستقلا تبیین و ضابطه مند شود در غیر این صورت یافته ها موردی خواهد شد که ممکن است قابل تعمیم نباشد.
رشاد عنوان کرد: درخصوص منطق تحول در همین بحث عفاف و حجاب باید ببینیم آیا به لحاظ موضوعی این مسئله تعمیم پذیر است یا نه، زیرا باید مباحث عقلی و عرفی را با راه های متفاوتی به جامعه تبیین کنیم و مسایل عملی و معرفتی ایمانی نیز این طور است.
وی ادامه داد: انسان فروشی هایی که امروز در دنیا رایج شده عارض است و نهادینه و فرهنگی نیست لذا نمی تواند با همان شیوه ای که در جاهلیت اتفاق افتاد با آن برخورد کنیم، گاهی می خواهیم نظام واره برخورد کنیم و گاهی موردی بنابراین فرایند زدودن مسایل خاص مانند بردگی نمی تواند در شرایط کنونی نیز مورد تعمیم بیابد.
رشاد عنوان کرد: تعمیم پذیری از حیث مخاطب مهم است؛ یک وقت تحول جامعه جاهلی به نبوی را ملاحظه می کنیم و یک وقت نیز جامعه انقلاب کرده را که با مدینه بعد از پیامبر منطبق است؛ از این رو آیا الگوهای عهد بعثت یا الگوهای دوره خلفا قابل قیاس است، همچنین تفاوت های اقلیمی، تاریخی و ... را باید ملاحظه کنیم و حتی تفاوت های فرهنگی ملی ایرانی با عرب و ...؛ شرایط جهانی که امروز وجود دارد و ما بخشی از جامعه جهانی هستیم قابل مقایسه با دوره عصر نزول و پیامبر نیست و ما نمی توانیم از یک توصیف به توصیه برسیم.
رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت: خلط پذیری رفتار انجمن وار به رفتارهای اجتماعی از دیگر موضوعاتی است که باید مورد توجه قرار گیرد، قبل از انقلاب، ممکن بود جامعه با فعالیت‌های انجمن واره مانند پیمان حلف الفضول موفق شود، اما آیا می توان سیستم حلف الفضول را در جامعه باز امروز پیاده کنیم، آن هم وقتی می خواهیم حجاب را در مقیاس جهانی حل کنیم.
دفاع از بحث
در ادامه این بحث حجت‌الاسلام بهجت‌پور در سخنان مجدد اظهار کرد: در این مهندسی به مهندسی معکوس توجه شده است و در آیات قرآن، توجه به رحمانیت و بندگی به عنوان اولین مرحله در آیات قرآن شده است. مثلا اگر بخواهیم خود عبودیت و توکل و ... را به عنوان مقدمه ارزش‌ها بررسی کنیم مقدمات به اصل تبدیل می‌شوند.
وی بیان کرد: اگر بخواهیم کلیت جریان تحول را بفهمیم باید سیر تحول بررسی شود، همان طور که در معرفی عبادالرحمان تنها به بحث زنا اشاره نمی کند و می‌فرماید این افراد قتل هم نمی‌کنند، سبکی در راه رفتن ندارند و ...
این قرآن‌پژوه تصریح کرد: اینکه جنس عفاف و حجاب عرفی است یا عقلی و چه میزان اهمیت دارد خود قرآن بهترین منبع برای تعیین سهم هر یک از ارزش های اجتماعی است؛ قرآن این مسئله را کاملا عقلایی می داند و به مشرکان هم می گوید آلودگی جنسی را ترک کنید و در سوره اسراء مسئله اجتناب از فحشا را هم مطرح فرموده است و در بحث طواف، عریانی مردم و مشرکان را مورد مذمت و شماتت قرار می دهد، اما آنچه انگیزش برای طهارت ایجاد می کند جایی است که مسئله در چارجوب عبودیت قرار گیرد یعنی عملی عقلانی است و شرع آن را تقویت می کند.
وی اظهار کرد: مسئله هنجارهای اجتماعی یک بحث است. مثلا در کشور ما داشتن پوشش، قانون است، و همه وظیفه دارند هنجار را رعایت کنند اما بحث ما تربیت است که متفاوت از این هنجارهاست؛ لذا اولین کار در مسیر تربیت، تقویت احساس نیاز به خداوند است که مسئله‌ای کاملا فطری بوده و برای همه جوامع قابل ارائه است.
بهجت‌پور اظهار کرد: مراد از کشف مهندسی اجرای صددرصدی طرح نیست، بلکه مسئله ای مانند بازسازی شهرهاست که به تدریج یک برنامه برای آن اجرا می شود؛ لذا مراد از امامت در نهاد اجتماعی اسلام تعیین همین نکته هاست؛ امروز رهبران باید ظرفیت ها را بشناسند و بدانیم از کجا باید شروع کنیم و با مرور بر گذشته راه آینده را هموار کنیم.
وی تاکید کرد: مسئله ما این نیست که در حجاب و عفاف و ... بخواهیم مهندسی داشته باشیم، بلکه مسئله ای جامع در همه ابعاد است، زیرا استنطاق ما تا امروز بر محتوا بوده ولی باید بدانیم روش هم بسیار مهم است و باید آن را از قرآن بگیریم.
این محقق قرآنی ادامه داد: در این اثر بررسی شده است که خداوند با چه تدابیری جامعه معاصر نزول را که در آن پدیده عفاف و انحراف جنسی بسیار گسترده بود، اصلاح و به سمت پاک شدن از آلودگی برد.
بهجت‌پور عنوان کرد: قاعدتا با توجه به نزول تدریجی و مطالعه سوره به سوره می توان به این نکته رسید که خداوند چگونه برای این اصلاح، مقدمه‌چینی فرموده است و ابتدا اصل عفاف و حجاب تبیین شده و در مرحله بعد مسلمین به استقامت در رعایت آن دعوت شده اند و در مرحله بعد نیز نهادینه کردن این مسئله در قالب تمهیدات اجتماعی و خانوادگی است.
این قرآن‌پژوه تصریح کرد: پوشش قرآنی در اواسط هجرت به مدینه مطرح شد و دیری نپایید که در جامعه اسلامی فراگیر شد و افراد آن را رعایت می کردند.
وی افزود: در تحقیقی که بنده داشتم تلاش بر این است که بین ویژگی‌های عرب به عنوان عرب و انسان بما هو انسان فرق گذاشته شود و با زبان فطرت به این موضوع بنگریم تا این تصور و سؤال پیش نیاید که دستور حجاب در آن جامعه عربی جواب داده و آیا با جامعه امروز قابل انطباق است؟
بهجت‌پور اظهار کرد: ما معتقدیم برای نهادینه شدن حجاب و عفاف در جامعه شش گام لازم است و در ایران و هر کشور دیگری قابل اجراست، به خصوص مرحله ای که مربوط به تربیت اخلاقی نوجوانان و جوانان است از اهمیت بیشتری برخوردار است؛ البته این به معنای آن نیست که ما موظف هستیم از صفر تا صد این گام ها را پیش ببریم، ولی نقشه جامعی در این مسیر است.
