آثار سفارشی عامل نبود اثر فاخر درباره پیامبر(ص)/ مرز باریک تسامح و تحریف در زندگی‌نامه‌ها
گروه ادب ــ نویسنده دایرةالمعارف پیامبران گفت: اگر قرار است نویسنده‌ای با سفارش یک داستان پنج هزار کلمه‌ای را درباره پیامبر اکرم(ص) یا ائمه(ع) بنویسد، این اثر خلق می‌شود، اما رضایت‌بخش، خلاقانه و محققانه نخواهد بود.
افسانه موسوی گرمارودی، نویسنده دایرةالمعارف پیامبران، در گفت‌وگو با ایکنا درباره دلایل نبود رمان شاخص و فاخر مربوط به پیامبر اکرم(ص) گفت: در این زمینه تحقیقی نداشته‌ام، اما اگر رمان شاخصی بود، حتماً مطلع می‌شدم، هر چند ممکن است در لا‌به‌لای کتاب‌ها بتوان اثری را یافت.
وی افزود: چهل سال از پیروزی انقلاب اسلامی می‌گذرد، طی این مدت نگاه‌مان به دین فرم دیگری دارد، پیش از آن معتقد بودند که نباید دین از بین برود و باید نسل به نسل طبق سنت قدیم ادامه یابد؛ از این رو سیره‌نویسی، حفظ منابع دینی از جمله احادیث اهمیت ویژه‌ای داشت و این در دست کسانی بود که دیندار و متعصب بودند که این امر ادامه پیدا کند و موفق هم بود، اما پس از پیروزی انقلاب وقتی جامعه به سمت دین پیش رفت، توقع مردم از کتاب‌های دینی تغییر کرد و نویسندگان متعددی به حوزه دین روی آوردند، به جهت اینکه مسئولان بلندپایه کشورمان این درخواست را داشتند که کتاب‌های دینی هم نوشته شود.
موسوی گرمارودی ادامه داد: متأسفانه در این میان یک اشکالی به وجود آمد و نویسندگانی که اشرافی به این حوزه نداشتند، مشغول تولید آثار دینی شدند و با وجود اینکه تعدادی از این آثار از سر ذوق نگاشته می‌شد، اما بسیاری دیگر اثر سفارشی تولید می‌کردند و همین امر باعث شد به منابع اصیل مراجعه نکنند و در واقع از چشمه آب برنداشتند و به برکه‌های باریک اکتفا کردند؛ از این رو آثار دینی، محکم و متقن از آب درنیامد. هر چند این امر در رابطه با ژانرها و موضوعات دیگر نیز می‌تواند رخ دهد.
این نویسنده تصریح کرد: ممکن است نویسنده‌ای در لایه‌های ذهنی خود علاقه‌مند بوده که یک موضوع را دنبال و اثری در رابطه با آن خلق کند که این امر با سفارش متفاوت است، اما اگر قرار است نویسنده‌ای با سفارش یک داستان پنج هزار کلمه‌ای درباره پیامبر اکرم(ص) یا ائمه(ع) بنویسد، این اثر خلق می‌شود، اما رضایت‌بخش، خلاقانه و محققانه نخواهد بود.
کسی که اهل تحقیق است، اثر خوبی ارائه خواهد کرد، اما کسی که می‌خواهد فقط در این ژانر و موضوع اثری داشته باشد، نتیجه‌اش همین می‌شود که با وجود کتاب‌های متعدد درباره پیامبر(ص) اثر شاخص و ماندگاری نداریم
بهره‌گیری از اقیانوس شخصیت پیامبر به اندازه ظرفیت
وی گفت: برخی از جشنواره‌ها مانند جشنواره خاتم باعث شد که نویسنده‌ها دغدغه‌های ذهنی خود را بیاورند که من این شیوه را می‌پسندم تا اینکه یک ناشر سفارش دهد که درباره ائمه معصومین(ع) کتاب بنویسید. کسی که اهل تحقیق است، اثر خوبی ارائه خواهد کرد، اما کسی که می‌خواهد فقط در این ژانر و موضوع اثری داشته باشد، نتیجه‌اش همین می‌شود که با وجود کتاب‌های متعدد درباره پیامبر(ص) اثر شاخص و ماندگاری نداریم.
موسوی گرمارودی در پاسخ به اینکه آیا عظمت شخصیت پیامبر اکرم(ص) می‌تواند دلیلی بر نپرداختن به آن حضرت باشد، بیان کرد: این به نویسنده مربوط است که باید دانش خود را درباره موضوعی که می‌نویسد تقویت کند، بزرگی و عظمت شخصیت‌ها جایگاه خود را دارد، اما ما به اندازه انگشتانه هم می‌توانیم از این اقیانوس برداریم و اینکه نویسنده بیان می‌کند علاقه‌مند است، اما بزرگی شخصیت پیامبر اجازه نمی‌دهد به این عرصه ورود کند، بهانه‌ای بیش نیست.
نویسنده کتاب «داستان حضرت ابراهیم(ع)» افزود: بیشتر منابع در حوزه دین به زبان غیرفارسی است و دسترسی به آن‌ها آسان نیست، هر چند بسیاری از آن‌ها هم ترجمه شده‌اند، اما این منابع در دسترس فقط در حد نگارش کتاب‌های کودک و نوجوان پاسخگوی ما باشند. اگر مؤسسه‌ای وجود داشت که منابع صحیح و مؤثق را استخراج می‌کرد و در اختیار نویسنده قرار می‌داد تا نویسنده با خلاقیت خود و بهره‌گیری از منابع صحیح اثری مورد نظر را خلق می‌کرد و این ترس را که ممکن است، به منابع غیرصحیح مراجعه کرده باشد، وجود نداشت. از این رو این مسئله با عظمت شخصیت آدم‌ها متفاوت است و به نظرم هر چه عظمت و بزرگی بیشتر باشد، این جاذبه برای پرداختن به او بیشتر می‌شود.
وی ادامه داد: بنابراین یا دیندارهای ما قلم مناسبی برای مخاطب ندارند و اگر اثری می‌نویسند چندان جذابیتی ندارد و یا ممکن است نویسنده‌هایی توانمندی دینی لازم و کافی را ندارند تا یک اثر دینی خوب را بنویسند.
موسوی گرمارودی تصریح کرد: داستان کوتاه، داستانک یا رمان هر سه برای پرداختن به شخصیت پیامبر اکرم(ص) مناسب هستند و این امر بستگی به این دارد که نویسنده برای کدام مخاطب بنویسد، داستان کوتاه برای کودکان مفیدتر و رمان برای نوجوانان و جوانان مناسب است.
اخلاق پیامبرگونه؛ نیاز جامعه امروز
پیامبر(ص) پیامبر اخلاق است و نمی‌توانید موضوع و مسئله‌ای را بیابید که برای جامعه امروز مناسب نباشد. اخلاق اصول اولیه فردی و خانوادگی است و تاریخ مصرف ندارد، مسئله‌ای که در جامعه ما کمرنگ شده و جامعه امروز بیش از پیش به آن نیاز دارد
وی در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه چه رویکردی را برای پرداختن به زندگی و شخصیت پیامبر(ص) مناسب شرایط امروز جامعه می‌دانید، بیان کرد: پیامبر(ص)، پیامبر اخلاق است و نمی‌توانید موضوع و مسئله‌ای را بیابید که برای جامعه امروز مناسب نباشد، اخلاق اصول اولیه فردی و خانوادگی است و تاریخ مصرف ندارد، مسئله‌ای که در جامعه ما کمرنگ شده و جامعه امروز ما بیش از پیش به آن نیاز دارد.
این نویسنده با اشاره به اثرگذاری جشنواره‌هایی مانند خاتم برای تشویق نویسندگان در پرداختن به زندگی و سیره پیامبر(ص) گفت: این جشنواره بسیار مؤثر بوده، اما در شرایط آن باید خلاقانه بودن اثر، استفاده از منابع صحیح و موثق نیز مورد توجه قرار گیرد و به گونه‌ای نباشد که آن قدر از مرزهای تسامح دور شویم که سبقه دینی آن دچار تردید باشد.
موسوی گرمارودی در پاسخ به اینکه نویسنده چه اندازه می‌تواند در نگارش داستان درباره پیامبر(ص) به تخیل هم ورود کند، بیان کرد: این قول معروفی است که در بیان زندگی‌نامه‌ها تسامح داریم، من داستانی نوشته‌ام، درباره ماجرایی که امام حسین(ع) از جایی عبور می‌کردند و دو فقیر او را به سفره خودشان دعوت کردند و وی در کنار آن‌ها نشست و غذا خورد و سپس آن‌ها را به منزل خود دعوت کردند و به آن‌ها غذا دادند که این داستان را می‌توان در دو دقیقه تعریف کرد، اما اینکه این موضوع تبدیل به داستان شود، نیاز به فضاسازی دارد تا مخاطب وقتی آن را می‌خواند در آن فضا قرار گیرد. بنابراین اصل مطلب را حفظ می‌کنیم تا مدیون دینی ائمه(ع) نشویم. تسامحی که در ماجرا وجود دارد در این حد است که فضاسازی و شخصیت‌پردازی می‌کنید، اینکه لباس آن دو فقیر چطور بود، پیر یا جوان بودند و ... بستگی به نویسنده دارد و اشکالی در اصل ماجرا وارد نمی‌کند. اما اگر گفته شود که سه نفر فقیر بودند یا امام حسین(ع) آن‌ها را در خانه پیامبر غذا داد، این تحریف است.
گفت‌وگو از سمیه قربانی
انتهای پیام
