وظایف دانشگاهیان در قبال گسست نسل جدید از ارزش‌های دینی

به گزارش خبرنگار ایکنا، همایش «جامعه و تعلیم و تربیت» صبح امروز، پنج‌شنبه، 14 اسفندماه، با حضور، منصور غلامی، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری؛ ابوالحسن فیروزآبادی، دبیر شورای عالی فضای مجازی، جمعی از اساتید و چهره‌های دانشگاهی، از سوی دانشگاه خوارزمی برگزار شد.

منصور غلامی، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، در مراسم افتتاحیه این همایش به ایراد سخنرانی پرداخت و گفت: آموزش عالی در سراسر دنیا همواره خود و رابطه‌اش با جامعه را مورد ارزیابی و تغییر قرار داده است. بحران، در نظام تعلیم و تربیت معمولاً بحرانی در جامعه نیز تلقی می‌شود که بسیاری از ایده‌های موجود در باب مسائل محوری دانش، فرهنگ و جامعه را با پرسش مواجه می‌کند. این بحران، مباحث معنادار و هدفمند مربوط به تعلیم و تربیت را برمی‌انگیزد و تغییرات در نهادهای آموزشی از جمله دانشگاه‌ها را به پیش می‌برد. از سوی دیگر نقش اجتماعی و صورت دانشگاه و برنامه‌های آن، در جهانی که به سرعت در حال تغییر است، تقریبا در یک وضع گذار و تغییر دائمی قرار دارد.

غلامی ادامه داد: آموزش دانشگاهی، امروز به یک الزام برای بیان تام و تمام شهروندی تبدیل شده است. از طرفی دیگر دانشگاه یک تمهیدگر و فراهم آورنده اساسی محصولات و خدمات محسوب می‌شود که جامعه عمیقاً در زمینه محصولات و خدماتی از قبیل کارآموزی پیشرفته، تخصص در انواع و اقسام زمینه‌ها و نیز ایده‌های جدید و نوآورانه به آن وابستگی دارد. با این حال ظرفیت دانشگاه در حفظ این نقش محوری، همواره نامشخص و نامعین و وابسته به قابلیت انطباق دانشگاه باقی می‌ماند؛ یعنی منوط به ظرفیت دانشگاه برای رهبری و ماهیت در حال تحول دیگر ایده‌ها و نهادهای کلیدی است.

تغییر مستلزم شجاعت از سوی رهبری درون دانشگاه

وزیر علوم، تحقیقات و فناوری اظهار کرد: به خوبی می‌دانیم که تغییر و انطباق به طور اجتناب ناپذیری، اضطراب، صدمه و خسارت و مناقشه با خود به همراه می‌آورد. تغییر مهم و معنادار، نه‌تنها برندگان و بازندگانی را در پی دارد، بلکه به پیکربندی مجدد ارزش‌ها و تعهدات دانشگاه نیز می‌انجامد. در اینجا ذی‌نفعانی، چه در بیرون و چه در درون دانشگاه وجود دارند که فکر می‌کنند پیکربندی موجود، بهترین وضعیت است. بنابراین حتی فکورانه‌ترین تغییر نیز، مناقشه‌برانگیز است. با این وصف، تغییر مستلزم شجاعت و تعهدی از سوی رهبری درون دانشگاه است.

غلامی افزود: در عین حال، خطاها نیز حین گزینش مسیرهای جدید، به طور قطع رخ خواهند داد، و رهبران دانشگاهی باید هم شجاعت پذیرش خطر را داشته باشند و هم از درایت تشخیص خطاهایی که رخ داده، برخوردار باشند. انتخاب‌های درست در آموزش عالی، چیزی شبیه به کوشش برای فهم این نکته است که جنبه‌های صرفاً متفاوت و موقتی شکل می‌گیرد و مهم آن است تشخیص داد شود که کدام جنبه‌های آن معرف یک افزوده پایدارتر و مانا برای میراث فرهنگی ماست.

گسست نسل‌های مختلف دانشگاهیان

وزیر علوم گفت: علم در فضای فعلی در جامعه ما به فعالیتی تعیین‌کننده بدل شده که بی‌تردید خصیصه اصلی و زیربنایی مجموعه مشخصی از چالش‌ها و تنش‌های اخلاقی که همواره با حرکت به سوی مرزهای علمی ملازم است را به همراه دارد. جوامع انسانی از همان نخستین زمان‌های شکل‌گیری فناوری‌های جدید، شاهد تاثیرشان بر شرایط انسانی بوده‌اند، صورتی که بازتاب تنشی بنیادین میان آنچه هست و به نظر طبیعی می‌آید و آنچه ما در حال خلق و ایجادش هستیم و به نظر غیرطبیعی، گزینشی یا مصنوعی است. این نمایش عمومی نیازمند توجه ویژه سیاست‌گذاران دانشگاه‌های کشور است.

وی تأکید کرد: شاید آنچه تنش‌های اخلاقی را در این دنیای مجازی رو به رشد و گریزناپذیر، بیشتر می‌کند مربوط به گسست نسل‌های مختلف دانشگاهیان از دانشجویان گرفته تا کارکنان، اعضای هیئت علمی و مدیران باشد. در شرایط فعلی که دانشگاه‌ها خارج از اراده خود بیش از پیش وارد شبکه‌های فضای مجازی شده‌اند، به نظر می‌رسد که شناخت مالک‌ها، عناصر و عوامل ایجاد شکاف‌های درون دانشگاهی از یک سو و دانشگاه با جامعه از سوی دیگر ضرورت داشته باشد.

تحول دانشگاه در ماهیت فضای مجازی

غلامی بیان کرد: این روزها شاهد گستره و سیطره فضای مجازی هستیم که هر روز بیشتر و جذاب‌تر هم می‌شود. عموم اندیشمندان بر این باور هستند که فضای مجازی کاملاً خنثی و بی‌طرف نیست و تأثیرات و پیامدهای بسیاری را بر نهادهای اجتماعی و علمی به جای می‌گذارد. اهمیت توانایی فضای مجازی در تغییر و تحول اجتماعی و دانشگاهی در ماهیت این فضا مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. ویژگی‌هایی مانند تمرکززادیی، تنوع بی‌شمار مطالب و اطلاعات، مجازی بودن، ایجاد هویت مناسب، توجه به اهمیت زمان و مکان، تعاملی بودن ارتباطات، دسترسی آسان و سریع و ارزان بودن، از مسائلی است که می‌توان برشمرد.

وی تصریح کرد: تمرکززدایی و امکان برقراری یک ارتباط جذاب و دوسویه و همچنین گاه گمنامی فرد در این فضا، مسیر و چرخه منظم قبلی و ارتباطات نسل‌ها را به سمت و سویی کمتر معلوم و تعریف شده، هدایت می‌کند که نتیجه آن عدم فهم متقابل بین نسل‌های دانشگاهی خواهد شد. صفات و ارزش‌های اخلاقی که پایدار و نشئت گرفته از خلق اصیل انسانی است دچار دگرگونی شده، کاربران این فضا را به سوی درک اقتضایی و لحظه‌ای از اخلاقیات و اصول اخلاقی دعوت می‌کند.

غلامی افزود: امروز جامعه و تعلیم و تربیت در فضای مجازی مستلزم بازتعریفی جدی هستند که تعریف نوین آن می‌تواند از رسالت‌های جدید دانشگاهیان محسوب شود. شواهدی وجود دارد که نوعی سستی در ارزش‌ها و اخلاقیات بروز کرده و در مجموع خطر گسست نسل‌های بازیگران دانشگاه می‌تواند تهدید کننده باشد؛ نسل‌هایی که در حال شکل گیری و رشد در فضای مجازی هستند شاید با ارزش‌های ایرانی و دینی و اسلامی کمتر آشنا باشند و ذائقه آنها تلقین شده و برآمده از حکمرانان فضای مجازی بشود. این وظیفه چندفوریتی دانشگاه‌هاست که در مطالعات آینده خود مسئله گسست بین نسل‌های درون دانشگاهی و بین دانشگاه و جامعه را در دوران هژمونی فضای مجازی در اولویت پژوهش‌های خود قرار دهند تا راه حل‌های متناسب با ارزش‌های اصیل ایرانی و اسلامی در دانشگاه‌های کشور در این دوران و در آینده به نسل‌های مختلف دانشگاهی انتقال یابند.

وزیر علوم، تحقیقات و فناوری در پایان سخنان خود گفت: امیدوارم چهارمین همایش ملی جامعه و تعلیم و تربیت که با محوریت هویت در فضای مجازی در ابعاد میان رشته‌ای و فرارشته‌ای، به ابتکار دانشگاه خوارزمی برگزار می‌شود، بتواند گامی موفقیت آمیز و استوار به سوی فهم و ترویج این مباحث ذکر شده بردارد.

شکل‌گیری فضای مجازی و رابطه آن با دانشگاه

محمدنقی فراهانی، دبیر علمی همایش نیز اظهار کرد: در سه همایش پیشین با همین سیاق پیش رفته و به نقش جامعه در تعلیم و تربیت پرداخته‌ایم. در همایش‌های اول و دوم نقش دانشمندان ایرانی تعلیم و تربیت و در همایش سوم نقش اخلاق را بررسی و نکاتی که بتواند در شکل‌گیری اخلاق و معرفت علمی نقش داشته باشد را نقد و بررسی کرده‌ایم. در همایش چهارم که امروز در حال برگزاری است شکل‌گیری فضای مجازی و رابطه آن با دانشگاه را محور قرار داده‌ایم.

وی افزود: محورهای همایش چهارم در سال 98 تعیین شد؛ زمانی که ویروس کرونا ایجاد نشده بود اما الان جهان با این پاندمی فراگیر دست به گریبان است. اگر این پاندمی نبود شاید اهمیت فضای مجازی برای دانشگاه و جامعه نمایان نمی‌شد لذا ما خیلی زودتر از شکل گیری کرونا وارد فضای مجازی شده بودیم اما اهمیت آن را نادیده می‌انگاشتیم ولی اکنون مدرسه و آموزش و اقتصاد و سیاست مجازی، واژه‌هایی آشنا هستند و دیگر تفاوتی بین دنیای مجازی و واقعی قائل نیستیم بنابراین باید در تصمیم گیری‌ها و تصمیم سازی‌ها در عرصه‌های خُرد و کلان نگاه خود را عوض کنیم و دیدگاه‌های جدید در حوزه معرفت و فلسفه شکل بگیرد.

فراهانی اظهار کرد: کمیته علمی همایش پس از رایزنی‌های فراوان به یک ایده بین رشته‌ای و فرارشته‌ای در حوزه‌های مختلف دست یافت. از جمله محورهای چهارمین همایش «جامعه و تعلیم و تربیت» شامل روانشناسی و علوم تربیتی، کامپیوتر و هوش مصنوعی، حقوق، علوم سیاسی و اقتصاد، جایگاه علم در عصر جدید و فرارشته‌ای است.

دبیر علمی همایش «جامعه و تعلیم» یادآور شد: تمامی پنل‌ها به صورت موازی و در اتاق‌های مجازی با آدرس‌های تعبیه شده برای شرکت‌کنندگان فراهم شده است. مباحثات این پنل‌ها ضبط شده و پس از همایش منتشر و در کتاب علاقه‌مندان قرار خواهد گرفت. این همایش مرهون کار و تلاش همکاران ما طی دو سال در دانشگاه خوارزمی است که از تلاش‌ها و کوشش‌های آنان تشکر و قدردانی می‌شود.

فرافردیت‌گرایی در نظام آموزشی

ابوالحسن فیروزآبادی، دبیر شورای عالی فضای مجازی، نیز در این همایش به ایراد سخنرانی پرداخت و گفت: کار بسیار خوبی است که دانشگاه خوارزمی به عهده گرفته است، که بحث فضای مجازی را در دانشگاه‌ها در موضوعات مختلفی که اهمیت زیادی دارند در این همایش مرور شود. بحث‌هایی که مورد توجه این همایش قرار گرفته است در حوزه تربیتی و روانشناسی، امور اجتماعی، امور اقتصادی و مباحث فرارشته‌ای است که جای خالی این موضوعات در فضای دانشگاهی کشور به طور محسوسی وجود دارد و امیدوار هستیم که دریایی از مطالب که در رابطه با بحث فضای مجازی قابل بررسی و پیگیری در نظام دانشگاهی و نظام تحقیقاتی کشور هست، این سرآغازی برای آن باشد.

وی افزود: به هرحال بحث‌های بسیار جدی وجود دارد، به ویژه بعد از فروکش کردن تب اولیه توسعه فضای مجازی که باعث توده‌ای شدن حوزه رسانه‌ای در فضای مجازی شده است. ما در حوزه روانشناسی و در حوزه تربیتی مباحث بسیار مهمی داریم؛ از قبیل اینکه ما مواجه هستیم با پدیده خود در فضای مجازی که بازنمایی خود هست در صفحه نمایش، ماندگاری خود هست، گستردگی و توسعه خود هست و بحث اینکه خود دیجیتالی همراه با نوعی خودشیفتگی تعاملی است. همین طور در حوزه تعلیم و تربیت با این مواجه هستیم که فراتر از بحث‌هایی که در اوایل سال‌های 2000 در دنیا شروع شد که ما آموزش تعاملی داشته باشیم، بحث‌هایی در رابطه با کلاس‌های درس تعاملی مطرح بود.

فیروزآبادی گفت: امروزه بحث‌هایی در رابطه با کلاس‌های درس پلتفرمی مطرح هست که در حقیقت مباحث جدیدی از قبیل فرافردیت‌گرایی حوزه آموزشی که بحث جدی است و بر روی پلتفرم‌ها شکل می‌گیرند. افراد در حقیقت به صورت self design یا خودطراحی، بحث آموزش و یادگیری را طراحی می‌کنند و در نهایت مزیت فضای مجازی و یا خصوصیت فضای مجازی که بحث شخصی‌سازی اطلاعات بر روی پلتفرم‌هاست. این نگرانی وجود دارد که این شخصی‌سازی اطلاعات بر روی پلتفرم‌ها و قابلیت خودطراحی یادگیری ما شاهد این باشیم که نوعی در حقیقت فرافردیت‌گرایی در نظام آموزشی شکل بگیرد و نظام‌های آموزشی که مبتنی بر حضور و رقابت بودند اشکال جدیدی را پیدا کنند، اینها بحث‌های عمیقی هستند که بایستی مورد توجه قرار بگیرند.

وی در پایان گفت: امروزه شاهد دانشگاه‌های جدیدی هستیم که حوزه‌های چندرشته‌ای و ظهور و بروز دانش‌های جدیدی مبتنی بر چندرشتگی که از آن‌ها شاید تعبیر به فرارشته بشود را هم بایستی مورد توجه قرار دهند. امیدواریم که این همایش سرآغاز تلاش‌های عمیق و گسترده در کشور باشد که کشور ما را به سمتی ببرد که ان‌شاءلله شاهد تحول نظام آموزشی، نظام تحقیقاتی، نظام کسب و کار، نظام اجتماعی باشیم.