اعتکاف در چه مسجدی جایز است؟

 

بحث ما در روایات تفسیری بود و آیه 187 سوره مبارکه بقره را بحث می‌کردیم که خداوند فرموده است: «أُحِلَّ لَكُمْ لَيْلَةَ الصِّيَامِ الرَّفَثُ إِلَىٰ نِسَائِكُمْ ۚ هُنَّ لِبَاسٌ لَكُمْ وَأَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنَّ ۗ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّكُمْ كُنْتُمْ تَخْتَانُونَ أَنْفُسَكُمْ فَتَابَ عَلَيْكُمْ وَعَفَا عَنْكُمْ ۖ فَالْآنَ بَاشِرُوهُنَّ وَابْتَغُوا مَا كَتَبَ اللَّهُ لَكُمْ ۚ وَكُلُوا وَاشْرَبُوا حَتَّىٰ يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الْأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ۖ ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّيَامَ إِلَى اللَّيْلِ ۚ وَلَا تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنْتُمْ عَاكِفُونَ فِي الْمَسَاجِدِ ۗ تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ فَلَا تَقْرَبُوهَا ۗ كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ آيَاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ؛ برای شما در شبهای ماه رمضان مباشرت با زنان خود حلال شد، که آنها جامه عفاف شما و شما نیز لباس عفّت آنها هستید. و خدا دانست که شما (در کار مباشرت زنان به نافرمانی و اطاعت شهوت نفس) خود را به ورطه گناه می‌افکنید لذا از حکم حرمت درگذشت و گناه شما را بخشید، از اکنون (در شب رمضان) رواست که با زنهای خود (به حلال) مباشرت کنید و از خدا آنچه مقدّر فرموده بخواهید. و بخورید و بیاشامید تا خط سفیدی روز از سیاهی شب در سپیده دم پدیدار گردد، پس از آن روزه را به پایان برسانید تا اول شب. و با زنان هنگام اعتکاف در مساجد مباشرت نکنید. این احکام، حدود دین خداست، زنهار در آن راه مخالفت مپویید! خداوند این گونه آیات خود را برای مردم بیان فرماید، باشد که پرهیزکار شوند».

 

روایتی است از امام صادق(ع) که در کافی و وسائل الشیعه هم آمده که می‌فرماید: این آیه درباره یکی از انصار مدینه نازل شده است که با پیغمبر بود و در کندن خندق مشارکت می‌کرد و روزه هم بود تا اینکه شب شد. پیش از نزول آیه حکم این گونه بود که اگر کسی موقع افطار می‌خوابید دیگر بعد از آن افطاری بر وی حرام می‌شد. روزی این یار پیامبر به منزل رسید و پرسید آیا غذایی هست که ظاهراً غذایی آماده نبود، اما به وی گفتند که مواظب باش خوابت نبرد تا غذایی برای تو تهیه کنیم. وی به پشتی تکیه داد، اما خوابش برد و موقعی که وی را صدا زدند. وی گفت من خوابم برده بود؛ لذا با شکم خالی خوابیده بود و صبح روز بعد برای کندن خندق نزد بقیه رفت و بر اثر گرسنگی از حال رفت. خواط ابن‌جبیر یک پیرمرد ضعیف و برادر عبدالله ابن‌جبیر بود که رسول خدا(ص) در جنگ احد، وی را سرپرست پنجاه تیرانداز در دره احد قرار داده بود که بسیاری وی را تنها گذاشته و فقط دوازده نفر ماندند که شهید شدند.

 

رسول خدا(ص) از حال وی پرسید و آنچه بر این شخص انصاری گذشته بود را شنید؛ بنابراین آیه نازل شد که شما از شب تا صبح می‌توانید بخورید و بیاشامید، اما وقتی سحر شد به خوردن پایان دهید. روایتی دیگر از امام صادق(ع) است، درباره آمیزش با همسر و خوردن غذا در شب ماه مبارک رمضان که اگر کسی نماز عشا می‌خواند و خوابش می‌گرفت و افطار نمی‌کرد و بیدار می شد دیگر افطار بر وی حرام بود و آمیزش با همسر نیز که در ماه رمضان کاملاً در طول روز و شب حرام بود، اما خبر که به پیامبر(ص) رسید که برخی طاقت ندارند و در طول شب ماه رمضان را همسران خود همبستر می‌شوند؛ لذا آیه نازل شد که در شب ماه مبارک چنین کاری ندارد و می‌توانید با همسران خود مباشرت کنید و اگر هم تاکنون کاری کرده‌اید، خداوند شما را بخشیده است.

 

روایت بعدی از رسول الله(ص) است که یکی از یاران خود را دید و پرسید چه شده که تو را خسته و زار می‌بینم که وی گفت دیشب روزه بودم، ولی وقتی منزل رسیدم، گفتند یک ساعت استراحت کن تا طعام را حاضر کنیم، اما خواب بر چشمانم آمد؛ لذا طعام بر من حرام شد که این موقع هم آیه نازل شد که روزه را تا شب کامل کنید و در طول شب بخورید و بیاشامید. این هم شأن نزول دیگری است.

 

در روایتی دیگر آمده است که حکم گروهی را از پیامبر(ص) پرسیدند که در رمضان موقع غروب خورشید ابر سیاهی سایه افکنده بود که این جماعت گمان کردند شب شده و افطار کردند، اما دوباره که خورشید سر برآورد و از پیامبر(ص) حکم چیست که فرمود هرکسی پیش از اینکه شب بشود افطار کند باید قضای آن را به جای بیاورد. بخش آخری که در آیه 187 سوره بقره است این است که «وَلَا تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنْتُمْ عَاكِفُونَ فِي الْمَسَاجِدِ ۗ تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ فَلَا تَقْرَبُوهَا ۗ كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ آيَاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ». منظور این است کسانی‌که در مجلس اعتکاف دارند، باید از آمیزش با همسران خود پرهیز کنند.

 

روایتی است که از امام باقر(ع) درباره عمل زناشویی که خداوند در قرآن و رسول گرامی اسلام در سنت حرام کرده است، سؤال شد که فرمود آنچه خداوند حرام فرموده 34 صورت است که هفده مورد در قرآن و هفده مورد در سنت است که یکی از این موارد این است که همبستر شدن با همسر در حالت اعتکاف حرام است؛ چراکه خداوند متعال در قرآن کریم فرموده است.

 

روایتی دیگر است که از پیامبر(ص) سؤال شد که مرد روزه‌داری به بدن همسرش دست زده است آیا اشکالی دارد؟ پیامبر فرمود اشکالی ندارد و روزه وی شکسته نشده است، بلکه فقط نزدیکی نباید صورت بگیرد. البته امام صادق(ع) می‌فرماید در هر مسجدی اعتکاف جایز نیست، بلکه در جایی جایز است که امام عادلی در آن نماز جماعت برپا می‌کند. البته منظور هم این نیست که هر شهری یک مسجد جامع داشته باشد و فقط در آنجا اعتکاف جایز باشد، بلکه در سایر مساجد نیز در صورت محقق شدن آن شرط، اعتکاف جایز است. در روایتی دیگر آمده که فقط در بیستم ماه رمضان که منظور دهه آخر این ماه است اعتکاف جایز است. 

 

در روایتی بعدی آمده که شخص تا زمانی‌که معتکف است باید روزه هم بگیرد. البته مفسران می‌گویند این اعتکاف به معنای عام است و هر کسی داخل مسجد است نباید مباشرت کند و اگر اعتکاف به معنای خاص هم وجود داشته باشد نباید این مباشرت صورت بگیرد. روایات تفسیری هم تمام شد و از آنها استفاده کردیم که در روایات مسئله تقوای الهی، ایمان و پیوندی که صیام با ایمان و تقوا دارد به چه شکلی است؛ هرچند مسلمانی که شهادتین را به جا بیاورد هرچند که تقوا نداشته باشد روزه بر وی واجب است. احکامی هم که درباره روز وجود داشت بیان شد. به طور خلاصه این روایات یک شبکه معنایی در اختیار ما قرار می‌دهد و بسیار هم درس‌آموز بود.

 

ان‌شاءالله در جلسات آینده بنا داریم روایات «کتاب الصیام» از کافی شیخ کلینی را بخوانیم. در این کتاب روایات زیادی آمده و مرحوم کلینی هم به روایات اعتقادی و اخلاقی پرداخته و تنها به احکام نپرداخته است. مجموعه این روایات بسیار ارزنده و آموزنده است که جا دارد آن را هم بخوانیم. یکی از علوم حدیث نیز فقه‌الحدیث است که البته آسیب‌ها و سختی‌هایی در زمینه مطالعه حدیث وجود دارد که در فقه الحدیث به آنها پرداخته شده است و لازم است که دوستان این فقه الحدیث را یاد بگیرند و در این راستا یکی از کارهایی که می‌تواند کمک کند حدیث خوانی است.  به نظرم لازم است افراد لااقل یک بار کتاب «کافی» را بخوانند؛ چراکه به میزان زیادی می‌تواند قدرت فهم ما را بالاتر ببرد؛ مخصوصا روایاتی که اهل بیت(ع) از نبی گرامی اسلام کرده‌اند.