نگاه موشکافانه مخاطب امروز تعزیه اجرای بی‌نقصی را می‌طلبد + فیلم

امیرداوود خوانساری، پژوهشگر تعزیه، در گفت‌و‌گو با ایکنا گفت: تعزیه را از کودکی آغاز کردم و بسیار کوچک بودم که به همراه پدرم در تکایای مختلف به اجرای آن می‌پرداختیم. از آن زمان بیش از 45 سال می‌گذرد اما هنوز هم تعزیه را با همان اشتیاق دنبال می کنم البته الان بیشتر خود را روی مسائل پژوهشی تعزیه متمرکز کرده‌ام، چراکه با توجه به تحریفاتی که این روزها در برخی تعزیه‌ها رایج شده نیاز دیدم در این زمینه کار بیشتری صورت گیرد. به ویژه در حوزه اشعار تعزیه تمرکز و دقت نظر ویژه‌ای دارم.

وی افزود: اشعار تعزیه بسیار قوی و محکم هستند برای همین اگر امروز آسیبی در این رابطه مشاهده می کنیم آن را نباید به ذات آن تعمیم داد بلکه دست به دست شدن اشعار تعزیه در یک برهه زمانی سبب به وجود آمدن چنین آسیبی شده است. در این رابطه تنها اشعار نیستند که دستخوش آسیب شده‌اند بلکه می‌توان در موسیقی، لباس و دیگر موضوعات نیز برخی مشکلات را مشاهده کرد.

مولف کتاب «نغمه‌های داوودی» تاکید کرد: نسخه‌های تعزیه بیشتر دست‌نویس هستند که توسط ملاها در گذشته نوشته می‌شد و خود تعزیه‌خوان نیز بودند. در گذر زمان ممکن است برخی کلمات و اشعار که در این نسخ وجود داشته از بین رفته یا جا افتاده باشد به‌نحویکه در هر بندی یک مصرع جا افتاده است. برای همین من و دوستانی که در این رابطه دغدغه دارند تلاش کردیم کاستی‌هایی که به وجود آمده را به نوعی برطرف کنیم. البته فردی که می‌خواهد در این رابطه فعالیت کند هم در حوزه ادبیات و شعر باید خبره و آگاه باشد هم اینکه در مباحث تاریخی از اطلاعات دقیق سود برده باشد چراکه اگر این شرایط وجود نداشته باشد آسیب‌هایی که ممکن است پیش آید بیشتر خواهد بود.

این پژوهشگر تعزیه ادامه داد: نکته دیگری در این رابطه وجود دارد به نقش اصلاحی کاری که ما انجام می‌دهیم مربوط می‌شود. در گذشته‌های دور وقتی شاعری قرار بود اشعاری برای تعزیه بسراید به واسطه برخی تعصبات یا شور فراوان گاه دشنامی از زبان اولیا خطاب به اشقیا می‌گفت که برای ائمه صحیح نیست. ما در کارمان سعی می‌کنیم آن کلمات را کلماتی هم‌وزن اما متناسب عوض کنیم. در ضمن شاید در آن مقطعی که شاعر شعر را گفته واژه برای بیان برخی مفاهیم به اندازه کافی وجود نداشته است برای همین امروز که واژه‌های بیشتری در اختیارمان است می‌توان این مشکل را برطرف کرد.

وی متذکر شد: باز هم می‌گویم تصحیح اشعار تعزیه کار هر فردی نیست که بخواهد به آن ورود کند. برای نمونه اشعار که اوزان آوازی خواهد می شود حتما باید وزن آن حفظ شود. این امر هم نیازمند تخصص لازم است تا حتی در هر دم یا بازدمی اشتباهی صورت نگیرد وگرنه در سیلاب اشعار مشکل پیش خواهد آمد. باید اضافه کنم وقتی ما اصلاحات را انجام می‌دهیم به مطلب خودمان اکتفا نمی‌کنیم، بلکه اصلاحات انجام شده را پیش صاحب‌‍نظران خبره می‌بریم تا آنها نیز پیرامون کار انجام شده اعمال نظر کنند.

این تعزیه‌خوان به تعزیه‌خوانها توصیه کرد: اینکه تعزیه‌خوانی از روی کاغذ سخنان خود را بخواند به هیچ وجه ایرادی ندارد و امری بسیار رایج در تعزیه است، اما مشکل آنجاست که تعزیه‌خوان بخواهد به بهانه از حفظ خواندن کلمات غلط را در تعزیه استفاده کند. این مشکلی دیگر است که متاسفانه تا حدی شاهد آن در تعزیه هستیم. مسئله‌ای که آن را بیان کردم شاید در گذشته چندان به چشم نمی‌آمد زیرا تماشاگر غرق در تعزیه شده و با آن عزاداری می‌کرد اما نسل امروز نگاهی ظریف و تیزبین دارد که از کوچکترین مسائل به راحتی عبور نمی‌کند.

وی در بخش دیگری از سخنان خود به بحث رنگ‌ها در تعزیه اشاره کرد و گفت: در تعزیه رنگ‌ها برای خود قواعد و فلسفه خاص دارند که تخطی از آنها می‌تواند به تعزیه ضربات بسیار سختی را وارد کند. ریشه‌یابی رنگ‌ها در تعزیه به دوران صفویه مربوط می‌شود. برای مثال وقتی به روانشناسی رنگ سرخ توجه می‌کنید متوجه می‌شوید به یک نفسانیتی که از شهوت قدرت نشئت گرفته می‌رسید، در همین راستا همیشه اشقیاخوان‌ها لباس سرخ به تن می‌کنند، پس اگر بیاییم بنا به سلیقه خود به اشقیاخوان  سیاه بپوشانیم مرتکب خطا شده‌ایم. برای دیگر شخصیت‌های تعزیه نیز این موضوع وجود دارد. در تعزیه، حز زرد می‌پوشد یا علی اکبر سفید بر تن می‌کند. همچنین حضرت ابوالفضل و امام حسین نیز سبز بر تن می‌کنند. این رنگ‌ها قابل تغییر نیست البته درباره رنگ سبز استثنایی وجود دارد، چون برخی‌ها از رنگ آبی نیز استفاده می‌کنند که به واسطه روی می‌دهد و معنای این دو رنگ همسو و هم‌ردیف هم هستند.

بیشتر بخوانید:

کبابیان: برخی تصنیفات ضعیف را نوآوری می‌دانند

مرادی: تعزیه نیازمند آموزش آکادمیک است

وی درباره نقش جامه دار در تعزیه هم چنین توضیح داد: این امر  نقشی بسیار مهم در تعزیه داشت که متاسفانه از بین رفته است، برای همین هم شاهد برخی از تحریفات و اشتباهات در رنگ‌ها هستیم. مشکل دیگر در موسیقی تعزیه است البته من در این حوزه تخصص لازم را ندارم اما می‌دانم که برخی تعزیه‌خوانها گوشه را تغییر می‌دهند. این در حالی است که موسیقی تعزیه نیز همانند رنگ‌ها دارای پیام هستند. بگذارید مثالی بزنم. وقتی قرار است حضرت ابوالفضل (ع) وارد صحنه تعزیه شوند باید از موسیقی خاص استفاده شود پس نمی‌شود موسیقی که برای ورود اشقیا استفاده می‌شود برای اولیا هم مورد استفاده قرار گیرد.

وی در پاسخ به سؤالی دیگر مبنی بر اینکه در چهار دهه گذشته نگاه و توجه به تعزیه چگونه بوده است، گفت: پس از پیروزی انقلاب اسلامی تعزیه احیا شد و سوی مسئولان فرهنگی و سازمان‌ها این هنر آیینی مورد حمایت و پشتیبانی قرار گرفت. به ویژه در این محرم و صفر اقدام به پرپایی تعزیه می‌کنند همچنین راه‌اندازی انجمن تعزیه ایرانیان که زیر نظر وزارت ارشاد راه‌اندازی شده کمک می‌کند تا افرادی که از حمایت بی‌بهره هستند کمک‌های لازم را دریافت کنند. همچنین این انجمن تعزیه‌خوان‌ها را بیمه می‌کند.

چند سال پیش تعزیه ثبت یونسکو شد. این اتفاق هم میراثی ماندگار برای ایران است البته قبل از این اتفاق نیز در جهان از تعزیه استقبال می‌شد. تعزیه در کشورهای غربی بارها اجرا شده و همیشه نیز استقبال از این نمایش آیینی سنتی مطلوب بوده است، حتی می‌توان گفت در برخی از کشورها استقبالی که از تعزیه به عمل می‌آید از داخل کشورمان هم بیشتر است، چرا تعزیه هیچ چیزی را از بیگانه وام نگرفته و هر آنچه دارد از خود دارد.