تعزیه با گذشت زمان تازه‌تر می‌شود + فیلم و صوت

محمد رضایی، تعزیه‌خوان پیشکسوت در گفت‌و‌گو با ایکنا درباره تعزیه و غنای آن گفت: از بعد هنری تعزیه از غنای بسیار خوبی بهره برده است. برای مثال در حوزه رنگ، لباس، بازیگری، موسیقی و شعر آنچه در تعزیه می‌بینیم را در کمتر هنری ‌می‌توان آن را یافت. ممکن است دیدن یک نمایش و فیلم بعد از دو یا سه بار خسته‌کننده باشد اما تعزیه حضرت ابوالفضل (ع) را اگر بیست بار هم ببینیم باز با اشتیاق بار اول آن را نگاه می‌کنیم. این قدرت را در هیچ هنر دیگری نمی‌توان یافت.

وی افزود: علاقه مردم به تعزیه ریشه در قلب و باور آنها دارد چون آنچه در تعزیه بیان می‌شود باورهای است که سال‌ها در قلب و جان مردم وجود دارد. نکته دیگری که در تعزیه وجود دارد زنده بودنش است. ارتباط زنده تعزیه را هم نباید با هنرهایی چون تئاتر مقایسه کرد. در تعزیه مخاطب به شدت تحت تاثیر قرار گرفته و تعزیه‌خوان را در مواقعی در اجرا همراه می‌کند.

این پیشکسوت شبیه‌خوانی با بیان این‌که تعزیه هیچگاه جذابیت خود را از دست نخواهد داد، اظهار کرد: نزدیک به 60 سال است تعزیه کار می‌کنم. در این مدت نیز هیچگاه نشنیدم، کسی بگوید تعزیه قدیمی شده است. درباره تعزیه یک ویژگی بسیار مهم وجود دارد، یعنی هر اندازه زمان جلوتر می‌رود تازگی‌های آن بیشتر می‌شود. برای مثال تعزیه‌ای که امروز اجرا می‌شود قابل مقایسه با کارهای گذشته نیست. این امر دو دلیل دارد. اول، امکاناتی که در اختیار هنرمندان قرار می‌گیرد با گذر زمان بیشتر می‌شود. دوم به لحاظ داشته‌های علمی خوشبختانه تعزیه‌خوان‌ها بر داشته‌های هنریشان افزوده می‌شود.

این تعزیه‌خوان پیشکسوت با بیان اینکه حضور جوانان در این هنر اتفاقی مثبت است، گفت: ورود نیروی جوان در هر هنری موجب اتفاقات مثبت برای آن عرصه می‌شود. در تعزیه نیز ورود جوانان باعث شده این هنر فراگیری بیشتری داشته باشد. البته ورود جوانان باید با هدایتگری تعزیه‌خوان‌های با تجربه همراه باشد تا از برخی تحریفات که متاسفانه در برخی کارها پیش آمده جلوگیری به عمل آید.

رضایی درباره نقش مرحوم میر اذهاب در ارتقای تعزیه گفت: میر اذهاب با نسخه‌هایی که برای تعزیه نوشت نقش قابل اعتنایی در اعتلای این هنر ایفا کرد. در تعزیه مجالس فراوانی وجود دارد که هر یک از آنها به زیبایی گوشه‌ای حماسه عاشورا را نشان می‌دهد. جالب اینکه هر یک از مجالس از ظرفیت‌هایی بسیار بالایی بهره برده‌اند. یعنی مجلس تعزیه حضرت قاسم (ع) به لحاظ جذابیت‌های بصری خاص خود را دارد، بدون اینکه بخواهد از مجلس تعزیه‌خوانی حضرت ابوالفضل (ع) تقلید کند.

این تعزیه‌خوان تاکید کرد: تعزیه همچون تحصیل باید از کودکی آغاز شود. برای همین تعزیه‌خوان‌ها مطرح همیشه از کودکی این هنر را تجربه کرده‌اند. برای من نیز حضور در تعزیه از 5 سالگی آغاز شده و تا امروز ادامه دارد.  در همین رابطه باید تاکید کنم تعزیه‌خوانی امام‌خوان خوبی خواهد شد که در نوجوانی قاسم‌خوانی کرده باشد نه اینکه یکباره بخواهد امام‌خوان شود.

وی ادامه داد: در هنر نمایش کارگردان وجود دارد که هدایت نمایش یا فیلم را بر عهده دارد اما در تعزیه به جای کارگردان معین‌الوکا وجود دارد. این فرد روی همه بخش‌های تعزیه نظارت داشته و کمبودها را شناسایی و برطرف می‌کند. درباره موسیقی در تعزیه هم برخی نقدهای جدی اخیراً به وارد شده است که از آهنگ‌های نامناسب در تعزیه استفاده می‌شود. این مشکل را تا اندازه‌ای قبول دارم چون برخی‌ها به اسم نوآوری نکاتی را بدون داشتن اطلاعات وارد این هنر می‌کنند که چنین معضلاتی را رقم می‌زند. پس در این رابطه معین‌الوکاها قادرند نقش هدایتی بسیاری خوبی از خود ارائه دهند.

رضایی تعلیم تعزیه را به دو شکل ممکن دانست و تاکید کرد: برای اینکه به تعزیه‌ای باکیفیت برسیم باید دو رویکرد را مد نظر قرار دهیم. ابتدا آموزش آکادمیک و سپس تعلیم تجربی. این دو در کنار هم قادرند اتفاقات بسیار خوبی را رقم زنند اما اگر هر یک از این موضوعات مدنظر قرار نگیرد مطمئن باشید آنچه عرضه خواهد شد کیفیت لازم را نخواهد داشت.

وی تاکید کرد: تعزیه صرفاً هنر نمایشی نیست، بلکه کارکرد آن ایمانی نیز است. یعنی تماشاگری که به دیدن تعزیه حضرت عباس (ع) می‌نشیند با دیدن تعزیه، ایمانش قوی‌تر می‌شود حتی برخی مواقع برخی‌های به واسطه ایمانی که دارند از مجالس تعزیه، شفا نیز گرفته‌اند. این امر نشان می‌دهد جایگاه تعزیه بسیار فراتر از آن چیزی است که بتوان آن را در قابل یک هنر نمایشی خلاصه کرد اما افسوس برخی مواقع ما آنچنان که باید قدر داشته‌های خود را نمی‌دانیم.

بیشتر بخوانید:

فتحعلی‌بیگی: تعزیه تشکیلات مستقل می‌خواهد

هاشمی: تعزیه از اصالت خود منحرف شده است

این امام‌خوان تعزیه گفت: شاید به نظر عده‌ای تعزیه کم‌رونق شده باشد، چون دیگر تعزیه را در محلات نمی‌بینیم. این تصور درست نیست. امروز به دلیل محدودیت‌هایی که وجود دارد دیگر تعزیه را نمی‌شود همچون گذشته در خیابان یا برخی محلات اجرا کرد هرچند در برخی شهرها و روستاها هنوز این اتفاق رخ می‌دهد ولی در زمان حال تعزیه با شکلی بهتر اجرا می‌شود. یعنی اجرا در اماکن نمایشی و محلاتی که برای اجرای تعزیه در نظر گرفته شده این موقعیت را به وجود آورده که شاهد اجرای زیباتر این هنر باشیم. برخی گروه‌های تعزیه که آنها را می‌شناسم وقتشان تا چند ماه تعزیه پر است. این امر نشان از اشتیاقی است که برای دیدن تعزیه وجود دارد.

وی اضافه کرد: تکیه‌ها بهترین محل برای اجرای تعزیه هستند البته دیگر امکانات نمایشی نیز این ظرفیت را دارند اما هیچ جا به اندازه تکیه برای اجرای تعزیه مناسب نیست، چون فضای روحانی که در این امکان وجود دارد برای تاثیرگذاری تعزیه کمک بسیار می‌کند. در همین رابطه تکیه‌ای در خوانسار وجود دارد که شهرتش همه کشور را در بر گرفته است به‌نحویکه از همه جای ایران زمانی که قرار است در آن تکیه تعزیه اجرا شود مردم حضور پیدا می‌کنند. این اتفاق می‌تواند در دیگر شهرهای کشور نیز رخ دهد.

جذابیت جهانی تعزیه

این تعزیه‌خوان پیشکسوت با جهانی خواندن تعزیه تصریح کرد: زیبایی‌های تعزیه تنها قلب شیعیان را مجذوب خود نکرده، بلکه غیرمسلمانان هم جذب این هنر شده‌اند. من چندین‌بار تعزیه ابا عبدالله (ع) را در ایتالیا اجرا کرده‌ام. استقبالی که از تعزیه در این کشور دیدم مرا حیرت‌زده کرد اما جالب‌تر اینکه آنها به ما می‌گفتند چگونه یک هنر قادر است تا به این اندازه تماشاگر را تحت تاثیر خود قرار دهد. در جواب آنها تنها یک جواب می‌دادم. امام حسین (ع) سرور همه آزادگان جهان است. برای همین لازم نیست حتماً نباید مسلمان باشی تا امام حسین(ع) را درک کنی، بلکه با هر دین و آیینی می‌توان امام حسین  (ع) را دوست داشت.

وی در پایان پیشنهاد کرد: توصیه من به مسئولان هنری و فرهنگی این است که اجرای تعزیه را در دیگر کشورها حمایت کنند چون سودی که از این امر حاصل می‌شود تمامی بخش‌ها را در بر می‌گیرد. اجرای تعزیه در دیگر کشورها اولاً نمایش ملی کشورمان را به جهان معرفی خواهد کرد، همچنین باعث خواهد شد پیام حماسه عاشورا به شکل دراماتیک به گوش دیگر مردم دنیا برسد.