مرادی: تعزیه نیازمند آموزش آکادمیک است + صوت

عباس مرادی، پژوهشگر تعزیه در گفت‌و‌گو با ایکنا  با بیان اینکه آموزش تعزیه را به‌صورت جدی ادامه خواهد داد، گفت: تا سال 91 یک تعزیه اجرا می‌کردم اما در آن زمان احساس کردم در حوزه تعزیه نیازمند آموزش هستیم تا بتوانیم در حوزه‌های فرهنگی و اجتماعی کارکرد بیشتر و بهتری داشته باشیم. برای همین با حمایت برادران خاتمی، موسسه تعزیه آل طاها را راه‌اندازی کردیم. در همین رابطه توانستیم مجوز دانشگاه علمی کاربردی را هم دریافت کرده و کارگاه‌های متعدد علمی تحقیقاتی تعزیه برپا کنیم. جدا از امر آموزش که در این موسسه در حال پیگیری است توانستیم با تعزیه‌خوان‌های مطرح کشور ارتباط برقرار کنیم تا از تجربیات آنها برای بالا بردن بهتر کارمان بهره بریم.

وی افزود: کارگاه‌هایی که برگزار می‌کنیم تنها یک فرم خاص نیست، بلکه اشکال متعددی را برای آن در نظر می‌گیریم. یعنی کارگاهی که در آن تعزیه‌خوانی حضرت عباس (ع) انجام می‌شود با تعزیه‌خوانی حضرت قاسم (ع) متفاوت است. جدا از کارگاه‌های آموزشی پیرامون شخصیت‌های تعزیه، تلاش می‌کنیم در مباحثی چون موسیقی تعزیه نیز بتوانیم به آنچه مدنظرمان است دست پیدا کنیم. در همین رابطه بیش از هزار نفر طی سال‌ها فعالیت موسسه طاها، توانسته‌‌اند به آموزش‌های لازم را دریافت کنند.

این تعزیه‌خوان اضافه کرد: برگزاری جشنواره سراسر تعزیه یکی دیگر از اقدامات این موسسه بود که توانست جریان سازی بسیار خوبی داشته باشد. در مدتی که موسسه طاها شروع به کار کرده دو جشنواره برگزار شد. فستیوال اول سال 94 و جشنواره دوم را امسال برگزار کردیم. این دو رویداد به گواه کسانی که در این حوزه مشغول به کار هستند توانست جریان‌سازی خوبی داشته باشد.

این پژوهشگر فرهنگی در بخش دوم سخنان خود پیرامون ریشه‌یابی هنر تعزیه تصریح کرد: درباره با تاریخ‌نگاری تعزیه کتاب خوبی با  نام «شبیه‌نامه» وجود دارد که مجللی آن را نوشته است، اما من به‌صورت اجمالی توضیحاتی‌هایی را مطرح می‌کنم. تاریخ پیدایش تعزیه به‌صورت دقیق مشخص نیست. برخی با باور به ایرانی‌بودن این نمایش آیینی، پاگیری آن را به ایران پیش از اسلام به پیشینهٔ سه‌هزارسالهٔ سوگ سیاوش پهلوان داستان‌های ملی ایران نسبت داده و این آیین را مایه و زمینه‌ساز شکل‌گیری آن دانسته‌اند. برخی پژوهشگران نیز پیشینهٔ آن را به آیین‌هایی چون مصائب میترا و یادگار زریران بازمی‌گردانند و برخی پیدایش آن را متأثر از عناصر اساطیری میان رودان، آناطولی و مصر و کسانی نیز مصائب مسیح و دیگر افسانه‌های تاریخی در فرهنگ‌های هند و اروپایی و سامی دانسته‌اند؛ ولی جدا از شباهت‌هایش با عزاداری‌های آیینی گذشته شکل تکامل‌یافته‌تر و پیچیده‌تر سوگواری‌های ساده شیعیان سده‌های نخستین برای کشته‌شدگان کربلاست.

بیشتر بخوانید:

ناصربخت: مجالس تعزیه از ۵۰۰ به ۳۰ رسیده است

هاشمی: تعزیه از اصالت خود منحرف شده است

جانشین مدیر موسسه طاها اضافه کرد: برخی دیگر با استناد به گزارش‌هایی، پیدایش تعزیه را مشخصاً از ایران پس از اسلام و مستقیماً از ماجرای کربلا و کشته شدن حسین و یارانش می‌دانند. در دورهٔ اخیر سوگواری برای شهیدان کربلا از سوی دوستداران اهل‌بیت در آشکار و نهان در عراق، ایران و برخی از مناطق شیعه‌نشین دیگر انجام می‌گرفت. ابوحنیفه دینوری، ادیب، دانشمند و تاریخ‌نگار عرب، در کتاب خود از سوگواری برای خاندان علی (ع) به روزگار امویان خبر می‌دهد. اگر تعزیه را به معنی عزاداری و سوگواری و نه به معنی شبیه‌خوانی امروز گمان کنیم، نخستین سوگواری بعد از پیشامد عاشورا از سوی گواهان عینی واقعهٔ کربلا بوده که در سنین کودکی و نوجوانی پس از عاشورا به اسارت رفتند.

روایت ابن‌کثیر از عزاداری امام حسین (ع)

وی تأکید کرد: اما شکل رسمی و آشکار این سوگواری، به روایت ابن‌کثیر، برای نخستین بار در زمان حکمرانی دودمان ایرانی شیعه‌مذهب آل‌بویه صورت گرفت. این سوگواری به‌گونه‌ای بود که معزالدوله احمد بن بویه در دهم محرم سال ۳۵۲ هجری قمری در بغداد به مردم دستور داد که برای سوگواری، دکان‌هایشان را بسته و بازارها را تعطیل کرده، نوحه بخوانند و جامه‌های خشن و سیاه بپوشند. از این دوره دسته‌های عزاداری و نوحه‌خوانی رایج شده و پایه‌های نمایش شبیه‌گردانی ایران گذاشته شد. در دوران حکومت سلطان محمد خدابنده، شیعیان حداکثر استفاده را در انجام مراسم سوگواری و بزرگداشت خاندان محمد می‌کردند اما سوگواری‌ها در این فاصلهٔ تاریخی سبک مشخصی نداشت. به‌تدریج و به‌مرور زمان، عزاداری‌ها برای حسین بن علی، شکل و شیوهٔ مشخصی پیدا کرد. تعزیه بیشترین رواج خود را با حمایت دولت و حکومت صفویان پیدا کرد. در دورهٔ شکوفایی تعزیه، با رواج تشیع و دلایلی مانند روضه‌خوانی و حمله‌خوانی تعزیه از حمایت بیشتری برخوردار شد.

مرادی اعلام کرد: اسماعیل مجللی در کتاب «شبیه‌نامه» ضمن مردود شمردن تمامی نظریات فوق به‌صراحت اعلام کرده است که تعزیه حاصل تشکیل محافل ادبی در دوران قاجاریان و ایجاد رنسانس و نهضت بازگشت ادبی بود که علاوه بر ادبیات هنرهای دیگری همچون موسیقی، معماری، نقاشی و...در دوره قاجار به خدمت تعزیه درآمد. تعزیه در دورهٔ ناصرالدین‌شاه به اوج خود رسید و بسیاری این دوره را عصر طلایی تعزیه نامیده‌اند. تعزیه که پیش از آن در حیاط کاروانسراها، بازارها و گاهی منازل شخصی اجرا می‌شد، اینک در اماکن باز یا سربستهٔ تکایا و حسینیه‌ها به اجرا درمی‌آمد.

تکیه دولت

وی اضافه کرد: معروف‌ترین و مجلل‌ترین این تکایا، تکیهٔ دولت بود که در همین دوره به دستور ناصرالدین‌شاه و مباشرت دوستعلی‌خان معیرالممالک در سال ۱۳۰۴ هجری قمری ساخته شد. تکیهٔ دولت در زمان ناصرالدین‌شاه به تقلید از تماشاخانه اپرا هال انگلستان ساخته شد که ابتدا به‌منظور یک سالن تئاتر ساخته شد اما با مخالفت‌هایی که بود به تکیه تبدیل شد. از دیگر تکیه‌های معروف آن زمان تکیهٔ معاون‌الملک در کرمانشاه بود. در آغاز سلطنت ناصرالدین‌شاه، تعزیه در ۳۰۰ مکان مشخص برپا می‌شد. تعزیه تا زمان مشروطیت در اوج ماند. در سال‌های آغاز دیکتاتوری رضاخان، یعنی پس از ۱۳۰۴ هجری شمسی، اجرای تعزیه و روضه‌خوانی رفته‌رفته ممنوع اعلام شد و با تخریب تکیهٔ دولت به دستور رضاخان، تعزیه پا به دوران افول خود گذاشت. هرچند پس از شهریور ۱۳۲۰ دیگر بار سر برآورد، اما در برابر سرگرمی‌هایی همچون سینما و تئاتر، نتوانست موقعیت و عظمت پیشین خود را بازیابد. بعد از پیروزی انقلاب اسلام خوشبختانه مجدد راه خود را پیدا کرد و توانست اتفاق‌های خوبی را رقم زند.

مرادی تأکید کرد: درگذشته عموماً کسانی در تعزیه مشغول به کار بودند که پیشتر خانواده‌شان در آن کار فعالیت می‌کردند، اما امروز دیگر اینگونه نیست. برای مثال در آموزشگاه ما کسانی مشغول به کار می‌شوند که در خانواده یا نزدیکانشان هیچ تعزیه‌خوانی وجود ندارد، ولی آنها به این هنر علاقه‌مند شده‌اند. درضمن تعزیه مادر تمام هنرهاست چون هر آنچه در دیگر هنرها وجود دارد در تعزیه نیز دیده می‌شود. برای نمونه اگر بخواهیم آواز را ملاک قرار دهیم می‌بینیم که در تعزیه آواز. جایگاهی ویژه دارد این موضوع را درباره شعر هم می‌توان مشاهده کرد.

این تعزیه‌خوان متذکر شد: در تعزیه روانشناسی رنگ هم جایگاهی ویژه دارد، چون به‌محض دیدن یک رنگ متوجه خواهیم شد وی چه شخصیتی دارد. این نشان می‌دهد در این زمینه کار بسیار دقیقی صورت گرفته است این گفته ادعای من نیست، بلکه در اجراهای خارج از کشور تعزیه هم این نکته بارها مورد تأکید قرارگرفته که تعزیه هنرهای مختلف را در خود جای داده است. درباره اثری‌گذاری تعزیه یک نکته مهم وجود دارد آنهم همه‌فهم بودن تعزیه است. در تعزیه تنها بزرگسالان از نمایش تأثیر نمی‌گیرند، بلکه کودکان و نوجوانان هم با آن همراه می‌شوند.

وی در انتها درباره برخی آسیب‌های رایج در تعزیه هم‌چنین توضیح داد: تعزیه به لحاظ موسیقیایی کیفیت بسیار بالایی دارد چون ردیف و دستگاه‌هایی که در آن وجود دارد با کار بسیار همراهی می‌کند اما در سال‌های اخیر برخی موسیقی‌‌های تقلیدی به کار اضافه شده است. این موضوع نه‌تنها به زیبایی موسیقی تعزیه نیفزوده، بلکه از بار معنوی آن نیز تا حدی کاسته است. مشکل دیگر به برخی از تحریفات تاریخی مختص می‌شود مشکلاتی که به خاطر نبود متولی پیش آمده است البته موسسه طاها در بحث‌های آسیب‌شناسی، تصحیح شعر و نسخ و... فعالیت‌های چشمگیری داشته اما کافی نیست بلکه وزارت ارشاد نیز باید آستین بالا زده و توسط کارشناسان تعزیه در این زمینه اقدام کند.