تفسیر قرآن به قرآن با بهره‌گیری از روایات از ویژگی‌های بارز آیت‌الله میانه‌جی بود

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام و المسلمین محمدعلی مهدوی‌راد، استاد پردیس فارابی دانشگاه تهران، 11 آذر، در همایش بزرگداشت آیت‌الله محمدباقر ملکی میانه‌جی، گفت: تفسیر قرآن به قرآن و بهره‌گیری از سنت در تفسیر مرحوم ملکی میانه‌جی جلوه دارد، تکیه بر ادبیات به صورت دقیق و واکاوی واژگان در آن جلوه و بروز و ظهور خوبی دارد و آنچه بیشترین جلوه در تفسیر مناهج‌البیان وی دارد بهره‌گیری از معارف اهل بیت(ع) در تبیین معارف قرآن کریم است.

وی افزود: گاهی در نگرش به تفسیر روایی ظلمی صورت می‌گیرد چون این تصور وجود دارد که مفسران روایی، روایات را در ذیل آیات قرار می‌دهند، در صورتی که مثلاً در تفسیر عیاشی در ذیل آیات طلاق، روایاتی آورده که علی بن ابراهیم و تفاسیر بعدی هم ندارند و ایشان به نقد نگرش فقهی ابوحنیفه در باب طلاق پرداخته و با اجتهاد آن را رد کرده است، در مناهج‌البیان هم بحث اجتهادی روایی مطرح است و وی در قامت یک مجتهد وارد بحث تفسیر روایی شده است.

مهدوی‌راد اظهار کرد: وی معتقد بود که قرآن دو نوع خطاب دارد؛ خطاب خاص و عام که خطاب عام برای همه است و جنبه هدایتی دارد و تعمق زیادی هم لازم ندارد. مثلاً «اینکه برخی نباید غیبت برخی دیگر را بکنند؛ لا یغتب بعضکم ...»، اما گونه دیگر خطاب برای خواص است که اولاً و بالذات برای آل‌الله است تا ناپیدای معارف را از آیات پیدا کنند و این مهم‌ترین نکته در کلام حضرت آیت‌الله ملکی میانه جی است.

وی با اشاره به آیه 164 آل عمران«لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْ أَنْفُسِهِمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِنْ كَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلَالٍ مُبِينٍ»، تصریح کرد:  بحث منت موضوع بسیار مهمی است چون خدا که خالق این همه درخت و معادن و کوه و ... است بر هیچ‎کدام منت نگذاشته است ولی برای امامت و رسالت منت گذاشته است، به تعبیر امام علی(ع) که در برابر معاویه صورت گرفتند، فرمود: پیامبر(ص) کان رسولا نبیا زعیما اماما؛ امام، نعمت را معنادار می‌کند یعنی اگر امام نباشد همه نعمات بی معناست و یکی از نعمت‌ها، قرآن است و امام آن را معنادار می‌کند.

استاد پردیس فارابی دانشگاه تهران اضافه کرد: اینکه امامت را در آیه شریفه، اکمال دین دانسته است به همین دلیل است و اگر دین و معارف الهی الی یوم القیامه است امام آن را در گذرگاه زمان نقش‌آفرین می‌کند و امام است که دین را کامل خواهد کرد.

مهدوی راد بیان کرد: لذا اگر این طور است ما باید سراغ روایات و سنت نبوی و ولوی به صورت هوشمندانه برویم. اگر ما  خدمت امام علی(ع) باشیم و بپرسیم چگونه از قرآن طلب فیض کنیم خواهند فرمود نیازمندانه و پرسشگرانه سراغ قرآن بروید که همان استنطاق از قرآن است ولی ما گاهی از روی سیری سراغ آن می‌رویم.

توحید بدون امامت گرفتار انحراف می‌شود

استاد پردیس فارابی دانشگاه تهران اظهار کرد: سنت در کنار توحید بیان شده زیرا اگر قرار است توحید گرفتار سیاست‌زدگی و عرفان‌ انحرافی و ... نشود، رسول‌الله و امامت باید آن را بیان کند. امام علی(ع) فرمودند قرآن را استنطاق کنید، اگر بپرسیم چگونه خواهند فرمود استنطاق به سنت پیامبر(ص)، بنابراین در روایات همه زوایایی که باید بدان پرداخت تا به ژرف قرآن برسیم وجود دارد؛ استنطاق یعنی برآیند اندیشه‌ها را به قرآن عرضه کردن و پاسخ گرفتن و این همان چیزی است که شهید صدر باب آن را باز کرد.

مهدوی‌راد اظهار کرد: در روایات فراوان، بحث درباره سبک ورود به قرآن وجود دارد ولی مع‌الاسف گاهی مغفول مانده است؛ مثلاً در خطبه حضرت زهرا(س) و خطبه امام علی(ع) و در روایات پیامبر(ص)، این مسئله قابل استخراج است که جمله‌های مستقل قرآن در سیاق و بیرون آن حجیت دارد. مثلاً در تعبیر قرآنی «...تَكُنْ فِتْنَةٌ فِي الْأَرْضِ وَفَسَادٌ كَبِيرٌ»  ظاهر و سیاق آیه درباره جهاد و جنگ و ... است ولی وقتی فردی خدمت امام معصوم(ع) رسید و عرض کرد که دخترم خواستگارانی دارد کدام را انتخاب کنم و امام(ع) فرمود اگر کسی دین و اخلاق داشت او را تزویج کنید ولی اگر اخلاق و دین نداشت انجام ندهید زیرا از آن فتنه در خواهد آمد؛ یعنی آیه کاملا از سیاق بیرون آمد و امام به این آیه برای بحث ازدواج استناد کرد.

استاد پردیس فارابی دانشگاه تهران گفت: این مسئله باب بزرگی باز می‌کند که ما از محضر آل‌الله استفاده کنیم، استنطاق از آنچه فرمودند که شامل؛ استنطاق فکری و نظری و هم عملی است و یکی از مطالب بارز در تفسیر آیت‌الله ملکی، همین استنطاق عملی است؛ یعنی ما روش مدنی، اجتماعی، خانوادگی و ارتباط فردی و ارتباط با دوست و فامیل و ... را به قرآن عرضه کنیم و از قرآن بهره ببریم.

وی تاکید کرد: تفسیر آیت‌الله ملکی میانه‌جی، تفسیر مهمی است و مهمتر اینکه به ما می‌گوید چگونه از روایات برای تفسیر آیات به صورت مجتهدانه بهره ببریم.