دانشگاه اسلامی؛ از ایده‌آل تا واقعیت/ انتظار برای تحقق مطالبه 30 ساله
گروه اجتماعی: دانشگاه اسلامی امروز لفظی است که انتظارات متعددی را به دنبال خود دارد؛ استاد، دانشجو و آموزش ارکان اصلی انتظارات برای تطبیق با فرهنگ اسلامی محسوب می‌شوند ولی امروز فضای فرهنگی حاضر در دانشگاهها با معیارها و ایده‌آل‌ها فاصله دارد.
 |
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، دانشگاه اسلامی مطالبه‌ای در کشوری است که بیش از 30 سال از وقوع تحول در آن می‌گذرد و توقع می‌رود دانشگاه چنین کشوری که مهد انسان‌سازی و محل تجمع قشر عظیمی از جوانان است با بایسته‌های اسلامی و ایرانی شکل گرفته باشد.
با این حال و با گذشت سه دهه از انقلاب اسلامی با وجود تمام پیشرفت‌هایی که برای ایجاد یک دانشگاه اسلامی صورت گرفته است، هنوز هم به درستی شاهد چنین فضایی در دانشگاه‌هایمان نیستیم. بدین منظور تلاش‌های متعددی هم طی سه دهه گذشته انجام شد که از جمله می‌توان به مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی مبنی بر اسلامی سازی دانشگاهها و تدوین سند دانشگاه اسلامی اشاره کرد که اگر به درستی مورد عمل و توجه مسئولان دانشگاهی قرار می‌گرفت شاید امروز شاهد دانشگاهی به تمام معنا اسلامی بودیم.
دانشگاه اسلامی امروز لفظی است که انتظارات متعددی را به دنبال خود یدک می‌کشد، برخی به دنبال اسلامی کردن فضای ظاهری هستند و از تفکیک جنسیتی و نصب المان‌های دینی صحبت می‌کنند و برخی دیگر نیز به محتوای دروس اشاره دارند، برخی نیز استادان را در این زمینه نقش‌آفرین برمی‌شمرند و خواهان توجه جدی‌تری به انتخاب استادان دانشگاه هستند.
در این راستا به سراغ مسئولان دانشگاهی رفتیم و از نقطه نظرات آنان در مورد دانشگاه اسلامی و اولویت‌هایی که در این زمینه باید مورد توجه قرار گیرد مطلع شدیم. کامران دانشجو، وزیر سابق علوم تحقیقات و فناوری با اشاره به اینکه اسلامی کردن دانشگاهها، امری اساسی است که به صورت ریشه‌ای در دانشگاهها پیگیری می‌شود تا با بهره‌گیری از شاخص‌های اسلامی به جای شاخص‌های وارداتی، تولید علم و شادابی سیاسی در دانشگاهها محقق شود، تصریح کرد: دشمنان انقلاب، شاخص‌های وارداتی را در دانشگاهها تبلیغ می‌کردند تا به جای شاخص‌های اسلامی در دانشگاهها به کار رود و به این ترتیب، ناسزاگویی را به شادابی سیاسی تعبیر می‌کردند.
محمدحسین یادگاری، رئیس سابق جهاد دانشگاهی ، اسلامی شدن دانشگاهها را نیازمند فعالیت فرهنگی بر روی دانشجویان و اعضای هیئت علمی دانشگاهها دانست و گفت: حتی سرفصل‌های علوم انسانی دانشگاهها نیز برای این هدف والا باید مورد بررسی و بازخوانی قرار گیرد. اگر مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی در مورد اسلامی شدن دانشگاهها به درستی توسط رؤسای دانشگاهها با قدرت و جسارت پیاده‌سازی می‌شد تاکنون ظاهر و باطن دانشگاه‌های کشور به طور کامل اسلامی بودند.
غلامرضا خواجه‌سروی، معاون فرهنگی اجتماعی وزیر علوم، تحقیقات و فناوری نیز در این زمینه اظهار کرده است: باید از حضور متخصصان علوم قرآنی در دانشگا‌ها و حتی حوزه‌های علمیه استفاده کنیم و استادانی که وارد دانشگاهها می‌شوند باید از حوزه علمیه انتخاب شوند. در ادامه این روند در بخش دوم، باید از متخصصانی استفاده کرد که در رشته‌های علمی معلوم‌الحال و مشهور هستند و در حوزه‌های خود، جزو برترین افراد به شمار می‌آیند.
جلیل دارا، مدیرکل امور فرهنگی اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نیز معتقد است که اسلامی شدن دانشگاهها باید در دروس، نظام تربیتی، نحوه انتخاب استادان و مناسبات دانشگاهی و روابط میان استادان و دانشجویان مورد توجه قرار گیرد.
فضای فرهنگی حاضر در دانشگاهها انتظار جامعه از 30 سال انقلاب نیست
ابوالحسن ترابی، قائم‌مقام رئیس دانشگاه پیام نور استان البرز، استاد، دانشجو و نظام آموزشی را سه قطب اصلی و تشکیل‌دهنده دانشگاهها دانست و گفت: برای اسلامی کردن دانشگاهها باید اضلاع این مثلث مورد واکاوی قرار بگیرد. در راستای اسلامی کردن دانشگاهها فعالیت‌های بسیاری پس از انقلاب اسلامی تا کنون در کشور رخ داده است اما فضای فرهنگی حاضر در دانشگاهها انتظار جامعه از 30 سال انقلاب نیست.
محمدمهدی مظاهری، معاون فرهنگی سابق دانشگاه آزاد اسلامی، اهدافی همچون؛ ایجاد زمینه برای خودشناسی و خداشناسی، پرورش روحیه حقیقت‌جویی، پرورش ایمان و اعتقاد به مبانی اسلامی، پرورش روحیه تعبد الهی، پرورش روحیه عزت نفس، پرورش روحیه نظم و انضباط، روحیه برادری و تقارن اسلامی و ... را از اهداف دانشگاه اسلامی دانست.
عبدالمجید طالب‌تاش، معاون پژوهشکده قرآن و عترت معاونت فرهنگی دانشگاه آزاد اسلامی، عوامل مؤثر بر اسلامی شدن دانشگاهها، علاوه بر روابط ظاهری، پوشش فردی و تبلیغات محیطی که بیشتر توجه همگان به این زمینه‌ها معطوف شده است، دارای لایه‌های متفاوتی همچون؛ محتوای دروس، ساختار آموزش و مبانی فکری و رویکرد استادان و دانشجویان دانست و گفت: در این حوزه مهمترین کاری که باید برای اسلامی شدن دانشگاهها انجام شود، بحث بومی‌سازی است که باید دروس مبتنی بر نیازهای جوامع دینی و با توجه به پیشینه قوی اسلامی که وجود دارد بومی‌سازی شود.
تبلیغات محیطی مبتنی بر الگوهای دینی را نباید دست کم نگیریم
طالب‌تاش با اشاره به تأثیر تبلیغات محیطی و فضاسازی دینی و قرآنی در اسلامی کردن دانشگاهها عنوان کرد: تبلیغات محیطی مبتنی بر الگوهای دینی را نباید دست کم بگیریم. وجود فضاها و المان‌های دینی و قرآنی در دانشگاهها هم فضا را به سمت معنویت پیش می‌برد و هم در انگیزه و روحیات دانشجویان تأثیر به‌سزایی دارد.
سعید قاضی‌مغربی، معاون پژوهش و فناوری جهاد دانشگاهی نیز خواستار ایجاد دانشگاه‌های تک جنسیتی در کنار دانشگاه‌های دو جنسیتی بود و اظهار کرد: در این صورت خانواده‌ها می‌توانند با خیال آسوده دست به انتخاب بزنند و با توجه به علایق و خواسته‌های خود دانشگاه مورد نظر را انتخاب کنند.
ایجاد دانشگاه‌های تک جنسیتی در کنار دانشگاه‌های دو جنسیتی
حجت‌الاسلام سیدمحمد طاهری، مدیر برنامه‌ریزی تشکل‌ها، کانون‌ها و هیئت‌های دانشجویی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها، ایجاد ظواهر دینی و قرآنی در دانشگاهها را با وجود اینکه شکل‌دهنده بخشی از هویت دینی به این مراکز است ولی کامل‌کننده آن ندانست و اظهار کرد: مسئولان نظام، مسئولان شورای عالی انقلاب فرهنگی و مجموعه اسلامی شدن دانشگاهها درصدد هستند که به سوی اسلامی شدن دانشگاهها پیش بروند، ولی اسلامی شدن دانشگاهها ابزار متفاوت و فراوانی می‌طلبد که باید مجموعه دولت، مجلس و قوه مقننه و قوه مجریه نیز دست به دست هم بدهند تا بتوانند با سرعت بیشتری دانشگاهها را به این سمت و سو حرکت دهند. برای اینکه بتوانیم دانشگاهها را در مسیر اسلامی شدن قرار دهیم باید قرآن و فرامین این کتاب آسمانی را در متن علوم، فرهنگ، سیاست، اقتصاد و ... پیاده و روح قرآن در جامعه حاکم شود.
عیسی علیزاده، عضو هیئت علمی جهاد دانشگاهی با اشاره به اینکه اسلامی شدن فرآیندی نیست که فقط در دانشگاهها به دنبال آن باشیم، اظهار کرد: تربیت دینی و اسلامی دانشجویان در مدت زمان کوتاه دانشگاه میسر نمی‌شود، بلکه ریشه این امر را باید از آموزش و پرورش و زمانی که اعتقادات فرد شکل می‌گیرد آغاز کنیم.
فائزه عظیم‌زاده اردبیلی، معاون پژوهشی واحد خواهران دانشگاه امام صادق(ع) دو بال تعهدگرایی در کنار تخصص‌گرایی را از ابراز مورد نیاز دانشگاهها برای پرواز به سوی علمی و اسلامی شدن دانست و گفت: جامعه ما به افراد متخصص و متعهد نیاز دارد و هیچ یک از این دو به تنهایی نمی‌تواند مثمرثمر باشد.
نحوه اداره دانشگاهها، سیستم آموزشی و حتی اندیشه استادان از مکاتب غربی استخراج شده
محمدحسین ایمانی خوشخو، معاون آموزشی جهاد دانشگاهی بر پرهیز از فعالیت‌های سلیقه‌ای برای اسلامی شدن دانشگاهها تأکید داشت و گفت: تشتت فکر، برنامه و سیاست‌گذاری مانع از رسیدن به هدف که همان ایجاد دانشگاه اسلامی است می‌شود. اسلامی شدن دانشگاه یعنی اینکه اجزای مختلف آن باید مورد بررسی و اصلاح قرار گیرد. محیط دانشگاه، استاد، دانشجو، سیستم آموزشی و فرهنگی همگی از اجزای تشکیل‌دهنده دانشگاه هستند که در ارتباط با یکدیگر عمل می‌کنند و عملکرد هر یک بر دیگری تأثیرگذار است.
رحیم قربانی، رئیس مرکز قرآن و عترت سازمان بسیج دانشجویی کشور، برنامه‌ریزی کلان و استخراج نکات کلیدی و حساس را در راه اسلامی کردن دانشگاهها ضروری عنوان کرد و گفت: برای رسیدن به این هدف نباید تنها به برگزاری برخی مراسم‌های مذهبی یا فضاسازی اسلامی اکتفا کرد. در حال حاضر در اکثر موارد نحوه اداره دانشگاهها، سیستم آموزشی و حتی اندیشه استادان از مکاتب غربی استخراج شده است، دانشگاهی که چنین مکتبی را پیش روی خود قرار داده باشد، قاعدتا خروجی آن به جامعه نیز طرز تفکر غربی خواهد بود.
حجت‌الاسلام والمسلمین حیدرزاده، مدیر برنامه‌ریزی فرهنگی ــ سیاسی دفاتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها مدیر برنامه‌ریزی فرهنگی ــ سیاسی دفاتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها استادان را محور اصلی دانشگاه دانست و عنوان کرد: استاد در کلاس، درس سکولار جدای از دین را نباید ارائه دهد، بلکه باید توجه دانشجو را به قدرت خداوند متعال در این علوم جلب کند. نویسنده کتاب‌های علوم مختلف در تمدن اسلامی هم عالم بودند و هم زاهد. هم به علم شیمی مسلط بودند و هم به فقه. دانشجو باید مستحضر باشد که وقتی بحث علم دینی مطرح می‌شود این امر ویژه حوزویان نیست، کسی که علم تجربی می‌آموزد نیز در حال کشف باطن این عالم است. وقتی با این نگاه به علوم توجه کنیم تفاوتی بین دانشجوی علم فقه و فیزیک نیست و هر دو در راستای کشف قدرت خداوند عمل می‌کنند
دانشگاه اسلامی باید از لحاظ علم و دانش بسیار پویا و کاربردی‌تر باشد
مصطفی نوروزی، مشاور سیاسی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها بر بازنگری فضای دوران انقلاب اسلامی با توجه به شرایط آغاز دهه 90 در دانشگاهها تأکید داشت و اظهار کرد: تولید علم و طراحی صنعت را وظیفه دانشگاه اسلامی دانست و تصریح کرد: دانشگاه اسلامی باید از لحاظ علم و دانش بسیار پویا و کاربردی‌تر از سایر دانشگاهها عمل کند. دانشگاه‌های کشور ما برخاسته از انقلاب اسلامی هستند و باید دارای فضایی به روز و با نشاط سیاسی باشند.
سهراب صلاحی، رئیس سازمان بسیج اساتید با بیان اینکه دانشگاه اسلامی، شرط تحقق تمدن اسلامی است، نخستین ابزار برای رسیدن به دانشگاه طراز اسلامی را تربیت کادر متخصص عنوان کرد و گفت: هم اکنون ما نیز در سه محوز مبارزه با جنگ نرم، تلاش برای کادرسازی در طراز دانشگاه اسلامی و نهادی دولتی امنیتی و سوم هم تحول در علم به خصوص علوم اسلامی که راهبرد اساسی برای تحقق دانشگاه اسلامی است، در حال تلاش هستیم.
محمدحسین فریدونی، عضو هیئت مدیره اتحادیه تشکل‌های قرآنی نیز با اشاره به اینکه حوزه‌های علمیه باید با نگاه قرآن‌محور به تولید مبانی نظری در حوزه‌های مختلف علم بپردازد، گفت: نتیجه این تحقیقات باید استخراج شود و با ادبیات مناسبی که در ارتباط با متدینان و فرهیختگان دانشگاهی است به محیط‌های دانشگاهی منتقل شود.
حوزه‌های علمیه با نگاه قرآن‌محور به تولید مبانی نظری برای دانشگاهها بپردازند
محمدحسن غفوری‌فرد، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز در این زمینه صراحتا اظهار کرد: اگر طرح‌هایی که شورای عالی انقلاب فرهنگی همچون؛ عفاف و حجاب و دیگر طرح‌های فرهنگی تصویب کرده است، به درستی اجرا شود دانشگاهها به سوی اسلامی شدن پیش می‌رود.
حجت‌الاسلام والمسلمین احمد مبلغی، مسئول مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی، هدف از اسلامی کردن دانشگاهها را حاکمیت ملاک‌های اسلام، فقه و ارزش‌های دین دانست و گفت: در این راستا باید با کارشناسی دقیق، تعامل سازنده‌ای بین دانشجو با دانشجو و استاد با دانشجو ایجاد و در این بین ارزش‌های اسلامی نیز جاری شود؛ این تعامل سازنده روح دین محسوب می‌شود.
لاله افتخاری، رئیس فراکسیون قرآن و عترت مجلس شورای اسلامی ایران، اسلامی شدن دانشگاهها را از چند منظر مورد بررسی قرار داد و گفت: در این راستا باید در زمینه تربیت نیروی انسانی همچون، استادان و کادر آموزشی و اداری دانشگاهها و تأمین و تدوین کتب درسی با سرفصل‌هایی که نگاه اسلامی و دینی در آن تعبیه شده باشد، اهتمام بیشتری داشته باشیم.
دانشگاهها با شرایط ایده‌آل دینی و اسلامی تفاوت‌های شایانی دارند
افتخاری با اشاره به اینکه دانشگاهها در حال حاضر با شرایط ایده‌آل دینی و اسلامی تفاوت‌های شایانی دارند، اظهار کرد: علومی که در شرایط حاضر در دانشگاهها در حال تدریس است به ویژه علوم انسانی، اجتماعی و روان‌شناسی با بن‌مایه آموزه‌های دینی و اسلامی فاصله زیادی دارند و این فاصله مشکلات زیادی را در جامعه به وجود آورده است.
در مجموع جامعه ایرانی که در انقلاب اسلامی با رویکرد الهی، جهان‌بینی اسلامى را مبنای شئون گوناگون زندگی خود قرار داد، خواهان داشتن آموزش عالی متناسب با مبانی و ارزش‌های اسلامی است تا با تربیت متفکران و مدیرانی در طراز آن مبانی و معیارها، به ترویج و تعمیم آن‌ها در جامعه اسلامى مبادرت ورزد.
