بررسی پیامدهای حذف بهره سپرده در «مطالعات اقتصاد اسلامی»
گروه اقتصاد: مقاله «حذف بهره سپرده و پیامد آن برای هزینه رفاهی تورم» نوشته وحید مهربانی که به بررسی بانکداری بدون بهره و تأثیر آن بر هزینه رفاهی تورم در اقتصاد پرداخته است در آخرین شماره دو فصل‌نامه «مطالعات اقتصاد اسلامی» منتشر شده است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، وحید مهربانی، در مقاله‌ای با عنوان «حذف بهره سپرده و پیامد آن برای هزینه رفاهی تورم» بانکداری بدون بهره و تأثیر آن بر هزینه رفاهی تورم در اقتصاد را مورد بررسی قرار داده است.
بنابراین گزارش، در بخشی از این مقاله می‌خوانیم: طراحی یک اقتصاد یا نظام بانکداری بدون بهره، موضوع تحقیق و مطالعه اقتصاددانان مختلف و اغلب مسلمان بوده است... مطالعه حاضر نیز در همین راستا، پیامد حذف بهره اسمی سپرده از نظام بانکداری در رابطه با هزینه رفاهی تورم را بررسی می‌کند. استفاده از چارچوب نئوکلاسیک و الگوی اقتصاد خرد مبتنی برفروض معین و بهینه‌یابی پویا و سپس تحلیل ایستای مقایسه‌ای نشان می‌دهد که هزینه رفاهی تورم، صرفاً بر اساس بهره سپرده قابل تعریف است و از این‌رو بانکداری بدون بهره باعث حذف کامل هزینه رفاهی تورم در اقتصاد می‌شود.
مولف می‌افزاید: تورم از پیامدهای کارکرد هر نظام اقتصادی است که تاکنون و به طور اخص در دوران رونق اقتصادی کشورهای صنعتی در قرن بیستم موضوع مطالعات بسیاری بوده است. در این بین، یکی از پر مناقشه‌ترین بحث‌ها راجع به تورم، که کمتر نیز مورد شناسایی واقع شده است، هزینه‌های مترتب بر آن است. هزینه‌های تورم، مفهومی است که جنبه‌های مختلفی دارد. گاهی این موضوع در رابطه با تورم پیش‌بینی شده، مطرح می‌گردد و‌گاه نیز فارغ از مسأله پیش‌بینی، مورد بحث واقع می‌شود. وجه دیگر این مفهوم که بیشتر بررسی و شناخته شده است، انتقال درآمد و ثروت از یک گروه اجتماعی به گروهی دیگر به علت تورم است. اما آن جنبه‌هایی که کمتر به آن توجه شده است، زیان خالص خدماتی است که جامعه به موجب تورم متحمل می‌گردد و این همان چیزی است که اقتصاددانان آن‌را هزینه رفاهی تورم می‌نامند.
در ادامه می‌خوانیم: بحث هزینه رفاهی تورم که در قالب اقتصاد پولی مطرح است، بی‌ارتباط بامباحث اقتصاد اسلامی در زمینه بهره ربا نیست، چرا که بهره را می‌توان به عنوان هزینه فرصت پول در نظر گرفت و از سویی نیز افزایش تورم، به شیو‌های دیگر، نگهداری پول را پرهزینه می‌سازد؛ لذا ارتباطی میان تورم و هزینه‌های آن با بهره دراقتصاد قابل تصور خواهد بود.
نگارنده معتقد است: نظام بانکداری، ماهیت ربوی دارد و در مقابل قرض مردم به بانک‌ها (سپرده گذاری)، بهره پرداخت می‌شود. این فرض دلالت بر این دارد که بهره پرداخت شده از سوی نظام بانکی، جنبه ربوی دارد و افراد بر اساس قرارداد مشارکت یا هر نوع عقد اسلامی، سپرده‌های خود را نزد بانک نمی‌گذارند بلکه با انگیزه کسب بهره مبادرت به سپرده‌گذاری می‌کنند. بر این اساس، ابتدا با فرض وجود بهره، مسأله بهینه‌یابی حل گردیده وسپس بهره حذف می‌گردد تا پیامد حاصل از این اقدام در رابطه با هزینه رفاهی تورم مشخص شود.
وی ادامه می‌دهد: در مجموع، نگاه خاص اسلام به بهره و تورم منجر به آن می‌شود که یا هزینه رفاهی تورم در چارچوب دیدگاه اسلامی وجود نداشته باشد، چون اساساً مفهوم هزینه رفاهی تورم با عامل نرخ بهره درآمیخته است، در حالی‌که این ارتباط میان بهره و هزینه رفاهی تورم بر اساس دیدگاه اول و معتبر نسبت به بهره به طور کامل از بین می‌رود ویا لااقل در صورت پذیرش دیدگاه دوم نسبت به بهره، ناچیز باشد، چه نرخ بهره مطلقاً ربا و حرام در نظر گرفته شود و چه نرخ بهره برای جبران کاهش ارزش پول به دلیل تورم مجاز باشد.
در بخش دیگری از این نوشتار می‌خوانیم: بانکداری بدون بهره که بخشی مهم از مباحث اقتصاد اسلامی را تشکیل می‌دهد نیز بی‌ارتباط با مسأله هزینه رفاهی تورم نیست. مطالعات انجام گرفته نشان می‌دهند که می‌توان اقتصاد بدون بهره را در قالب الگوهای متعارف علم اقتصاد طراحی نمود ومطالعه حاضر را نیز می‌توان در همین راستا دانست در این نوشتار،. نشان داده شد است که در قالب الگوی نئوکلاسیک و با در نظر گرفتن فروضی خاص، حذف بهره سپرده از نظام بانکداری می‌تواند دو پیامد مهم از جمله به صفر رساندن هزینه رفاهی تورم و تأمین قاعده فریدمن در زمینه مقدار بهینه پول را در پی داشته باشد.
وی در پایان خاطرنشان می‌کند: این نتیجه در شرایطی به‌دست می‌آید که هزینه رفاهی تورم صرفاً تابعی از نرخ بهره سپرده است و لذا با اعمال نرخ بهره صفر می‌توان از هزینه رفاهی تورم، بر اساس مفهومی که در اقتصاد مبتنی بر بهره دارد اجتناب نمود. از این بحث چنین بر می‌آید که در نظام بدون بهره هرگونه ارتباط میان بهره و سطح ترازهای حقیقی پول از بین رفته و لذا هزینه رفاهی تورم را دیگر نمی‌توان در این قالب تعریف نمود. در چارچوب ارائه شده می‌توان عنوان کرد که بانکداری بدون بهره در تضاد با قواعد بهینگی و کارایی در علم اقتصاد نیست و تلاش برای قابل اجرا ساختن آن گامی در جهت کارا‌تر ساختن اقتصاد خواهد بود.
برطبق این گزارش، «الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت منطقه‌ای (مقدمه‌ای بر مفهوم، فرآیند و چارچوب برنامه ریزی)»، از حجت اله عبدالملکی، «تحلیل و مقایسه تجربه قانونگذاری و نظارت بر اجرای بانکداری اسلامی در سایر کشور‌ها: دلالت‌هایی برای نظام بانکداری بدون ربا در کشور»، به قلم حسین می‌سمی، سید عباس موسویان، محسن عبدالهی و حامد امرالهی، «بررسی تاثیر مؤلفه‌های آموزش و پژوهش در ترویج آموزه‌های اقتصاد اسلامی در ایران» نوشته مهدی فدائی، «آیا قیمت بازاری، عادلانه است؟ (تحلیل تطبیقی نگرش فلاسفه یونان، علمای اسکولاستیک و فقهای مسلمان به قیمت عادلانه)» از سید عقیل حسینی و حسین عیوضلو، «انطباق نظریه بازی‌ها (الگوی مدیر - عامل) در عقد مشارکت مدنی» اثر قهرمان عبدلی و سید حسن قوامی، از دیگر مقالات این شماره از دوفصلنامه «مطالعات اقتصاد اسلامی» هستند.
یادآور می‌شود، دوفصلنامه علمی ـ پژوهشی «مطالعات اقتصاد اسلامی» به صاحب‌امتیازی دانشگاه امام صادق (ع)، مدیرمسئولی محمدهادی زاهدی وفا و سردبیری محمد مهدی عسکری منتشر می‌شود.
