دیدگاه مذاهب اسلامی درباره بیمه‌های تأمینی و تجاری

حجت‌الاسلام والمسلمین سیدرضا حسینی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، در رابطه با نگرش فقه به مسئله بیمه و ابزارسازی در حوزه‌های مختلف بیمه به عنوان یکی از موضوعات اقتصادی در جامعه بر اساس احکام اسلامی، گفت: در خصوص مسئله بیمه در ابتدا باید بین بیمه تامین اجتماعی با بیمه‌های تجاری تفکیک قائل شد. از این رو به لحاظ نظری، فقهای اسلام در رابطه با بیمه‌های تامینی اختلاف چندان و اساسی ندارند و بیشترین اختلاف نظر در خصوص مسئله بیمه متوجه بیمه‌های تجاری است. شدت اختلاف در بیمه‌های تجاری نیز به حدی است که حتی مشهور علمای اهل سنت این قبیل بیمه‌ها را از اساس دچار اشکال و نامشروع می‌دانند.

علمای شیعه بر خلاف اهل سنت بیمه تجاری را مشروع می‌دانند

عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در ادامه افزود: موضع علما و فقهای شیعه در رابطه با مسئله بیمه‌های تجاری بر خلاف اهل سنت این بود که این بیمه‌ها قراردادهای جدیدی هستند که امکان استفاده از آن در نظام اسلامی فراهم است و موجب رفع نیازهای جامعه خواهد شد. به عبارت دیگر، اکثر فقهای شیعه بر خلاف علمای اهل سنت مسائلی نظیر ربا، غرر، اکل المال به باطل را در ارتباط با بیمه‌های تجاری رد کردند و به همین سبب نیازی به ابزارسازی در این حوزه حس نکردند، اما به واسطه عدم اقبال بیمه تجاری از سوی فقهای اهل سنت، مسئله تکافل به عنوان جایگزین مطرح شد.

پذیرش بیمه‌های تجاری دلیل بر قبول بیمه‌های اجتماعی

مولف «نظام درآمد هزینه دولت اسلامی» در رابطه با بیمه تامین اجتماعی در اسلام گفت: در مورد بیمه‌های اجتماعی هم این ذهنیت وجود داشته که پذیرش بیمه‌های تجاری طبعا پذیرش بیمه‌های اجتماعی را نیز در پی خواهد داشت، چرا که در اصل و اساس، بیمه‌های تامین اجتماعی ماهیت خیرخواهانه دارند و از انگیزه‌های سودآوری و منفعت طلبی شخصی تا حدی مبرا هستند، به دیگر سخن بیمه‌های تامین اجتماعی اقدامی است که در جهت حمایت از اقشار مختلف جامعه از سوی دولت صورت می‌گیرد. پس طبعا بیمه‌های تامین اجتماعی نسبت به بیمه‌های تجاری مقبول‌تر و مشروع خواهد بود.

حجت الاسلام حسینی در ادامه خاطرنشان کرد: همان‌طور که عنوان شد، پذیرش بیمه‌های تجاری از سوی فقهای شیعه به نوعی مجوزی بود برای پذیرش بیمه‌ها تجاری. شاهد دیگر این مدعا این است که اظهار نظر صریحی در خصوص اینکه بیمه‌های اجتماعی ایرادات شرعی دارند، از سوی فقهای شیعه مطرح نشده است. لذا به نظر می‌رسد که چون سازوکار طرح شده برای این بیمه‌ها نیازهای جامعه اسلامی را تحت پوشش قرار می‌دهد و ماهیت عام المنفعه و خیرخواهانه دارد، طبعا نیازی نیز در جهت گسترش و ابزارسازی بیمه برای آن حس نمی‌شود.

ضعف در عرصه پژوهش بیمه‌های اجتماعی اسلام مشهود است

وی با اشاره به این مطلب که مسئله تحقیق و پژوهش در رابطه با بیمه اسلامی چه وضعیتی در جامعه علمی و دینی دارد، گفت: همان‌طور که عنوان شد، نبود احساس نیاز به موضوعات جدید و هم‌پوشانی بیمه‌ اجتماعی به شکل متعارف آن با نیازهای جامعه مانعی بود برای ابزارسازی در این حوزه، اما مطمئنا وجود یک نهاد بیمه اجتماعی اسلامی از ضروریاتی است که به آن پرداخته نشده و لزوم توجه به آن بیش‌ از پیش احساس می‌شود. ورود به بحث بیمه‌ تامین اجتماعی بر اساس آموزه‌های اسلام حتما با توجه به سیره عملی پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) نتایج مطلوبی را برای جامعه به همراه خواهد داشت که متاسفانه تاکنون آن‌طور که باید، اهتمام جدی برای پژوهش در امر بیمه  اجتماعی اسلامی صورت نگرفته است.

بهره‌گیری از آموزه‌های اسلامی در راستای تاسیس بیمه اجتماعی اسلام ضروری است

حجت‌الاسلام حسینی در پایان خاطرنشان کرد: ما نباید صرف اینکه احساس نیازی در رابطه با مسئله بیمه اجتماعی اسلام به وجود نیامده است، دست از پژوهش و ابزارسازی برداریم و راه‌حل را بر اساس ابزارهای موجود جهت‌دهی کنیم و به نوعی به توجیه صرف بسنده کنیم که نیازها مشخص و ابزار نیز مشخص است و راه حلی جز این نیست. بلکه باید بر اساس آموزه‌های اسلام به مباحث مربوط به بیمه و دیگر موضوعات اقتصادی ورود پیدا کنیم و نظر صریح اسلام همراه با راه‌کارهای آن را در خصوص رفع نیاز‌های جامعه ارائه کنیم.