علامه طباطبایی(ره) تجسم شجاعت در سنگر اخلاص بود
شعب خارجی: علی‌اصغر شعردوست درخصوص شخصیت گرانقدر علامه طباطبایی(ره)در مقاله‌ا‌ی با عنوان تجسم شجاعت در سنگر اخلاص آورده است: علامه طباطبایی(ره) مفسری سترگ، عارفی بزرگ، اسلام‌شناسی دقیق و در یک کلام پشتوانه‌ای محکم برای حوزه‌های علمیه و مجامع علمی و فرهنگی بوده‌وهست.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) شعبه آسیای مرکزی، علی اصغر شعردوست، سفیر سابق ایران در تاجیکستان در ادامه این مقاله اظهار کرد: فیلسوف کبیر، عالم ربانی، حکیم متأله و مفسر بزرگ قرآن آیت‌الله علامه سید محمدحسین طباطبایی تبریزی در نخستین سال‌های انقلاب اسلامی ایران لباس فنا را از تن برکند و ملبس به لباس بقا به دیدار پروردگارش شتافت. علامه، خورشیدی فروزان از آسمان روحانیت معظم شیعه بود که از کانون اسلام ناب محمدی(ص) به پا خاست و با انوار روشنایی بخش وجود خویش حوزه‌های علمیه ایران و دیگر ممالک اسلامی را نور و گرمی بخشید. دل‌های پویندگان طریقت الهی و تشنگان زلال بیکران قرآن، با وجود او و آثارش مصفا شد و ایران اسلامی با داشتن بزرگمردی این چنین فخر جهان اسلام شد.
علامه طباطبایی(ره) از پیشتازان بزرگ تفکر نوین اسلامی در تاریخ معاصراست
علامه طباطبایی(ره) مفسری سترگ، عارفی بزرگ، اسلام شناسی دقیق و در یک کلام پشتوانه‌ای محکم برای حوزه‌های علمیه و مجامع علمی و فرهنگی بوده و هست. به راستی می‌توان گفت که وی از پیشتازان بزرگ تفکر نوین اسلامی در تاریخ معاصر و از استوانه‌های عظیم فکری و معنوی انقلاب اسلامی بود.
تا بود برای خدا بود و لحظه‌ای از یاد حق فارغ نگشت و خلاصه اینکه نمونه عینی مجسم فقهایی بود که در توقیع مبارک حضرت صاحب الزمان(عج) وصفشان آمده است. حضرت در این فرمایش، چهار شرط برای فقهای امین دوران غیبت کبری برمی شمارد که علامه بزرگوار آیت الله طباطبائی(ره) دارنده این ویژگی‌ها بود. این خصوصیات شامل؛ صائن‌النفسه: که باید صیانت نفس داشته و از تبعیت نفس اجتناب کنند که علامه عظیم با زندگی بسیار عادی و معیشتی که از یک طلبه عادی تجاوز نمی‌کرد و به قول خودشان از خور و خواب و دیگر لوازم زندگی به حداقل ممکن قناعت کردن صیانت نفس را در اعلی درجه دارا بود، حافظ‌الدینه: در این وادی پر فراز و نشیب نیز علامه از نوادر دوران بود. شناختن دقیق توطئه‌ها و تهاجمات فرهنگی دشمنان دین و مبارزه متناسب با آنها خصوصیت عمده‌ای است که علامه آن را دارا بود. با اینکه در مدارج عالی فقه، اصول و تفسیر قرار داشت و مراتب اجتهاد و استنباطش برکسی پوشیده نبود، اما در شرایطی که لازم می‌دید، مقالات معمولی، به زبان فارسی و متناسب با زمان و مخاطبین تحریر می‌فرمود. در کوتاه سخن اینکه در حفاظت از دین، بزرگ پاسدار مرزهای اعتقادی بود، مخالفاعن‌الهواء: علامه طباطبائی(ره) در مسیر سلوک و عرفان به قدری پیش رفته بود که خود را در محضر رب ذوالجلال می‌دید، ظواهر دنیا و لذات فانی این جهانی بسیار حقیرتر از آن بودند که روح بزرگ علامه را بتوانند بیالایند. او به دنیا و آنچه در آن بود، ذره‌ای اعتنا نداشت و دائم‌الذکر بود و ویژگی چهارم مطیعا لامر مولاه: از ویژگی‌های بارز علامه طباطبایی(ره) ذوب شدن در قرآن و ائمه اطهار(ع) بود. هر گفتار و نوشتاری از این عارف گرانمایه با آیه یا آیاتی از قرآن و حدیثی از معصومین(ع) مزین بود و به راستی که اطاعت از امر مولا و صاحبش را به حداعلی رسانده بود. به نحوی که ذره‌ای شائبه آلودگی به ظواهر دنیوی و عدم اطاعت از امر مولا، نه در افعال و نه در حرکات و سکنات وی، حتی بر بزرگان نیز مشهود نگشت.
ویژگی‌های فردی و شخصیت عالی علامه عظیم آیت‌الله سید محمدحسین طباطبایی(ره) بسیار متعالی‌تر از آن است که در این اندک قابل بیان باشد. در این راه بزرگان حوزه و دانشگاه سخن‌ها گفته و مقاله‌ها نوشته‌اند و با این همه، همگان معترفند که حق مطلب آن گونه که باید و شاید ادا نشده است. شاید حق این بزرگمرد را شاگرد گرانمایه‌اش شهید بزرگوار آیت‌الله مرتضی مطهری به نیکی ادا کرده باشد که در سال 1349 در سخنرانی جالب خود تحت عنوان «احیای تفکر اسلامی» در حسینیه ارشاد ایراد داشت و فرمود: «علامه طباطبایی(ره) این مرد بسیار بسیار بزرگ و ارزنده، مردی است که صد سال دیگر باید بنشینند و آثار او را تجزیه و تحلیل کنند و به ارزش او پی ببرند.» اینک که ناتوانی در بیان شخصیت راستین علامه طباطبایی(ره) را با نقل این سخن از شایسته‌ترین دست پرورده وی، شهید مطهری، بیان کردیم شمه‌ای کوتاه از زندگی وی را تقدیم عزیزان خواننده می‌کنیم.
استاد فقید علامه طباطبائی(ره) در 29 ذی الحجه سال 1321 هجری قمری در تبریز به دنیا آمد. پنج بهار از عمرش می‌گذشت که مادر بافضیلت خود را از دست داد و تازه به مرز نه سالگی رسیده بود که پدر بزرگوارش نیز به دیار باقی شتافت. مقدمات علوم اسلامی و سطوح را در تبریز، نزد علما و دانشمندان آذربایجان فراگرفت و آنگاه که روح بلندش را تشنه معلومات بیشتر دید، راهی حوزه بزرگ نجف شده و در جوار حرم مطهر مولی‌الموحدین حضرت علی‌بن‌ابیطالب (ع) رحل اقامت افکند. در نجف اشرف به محضر استادان گرانمایه‌ای همچون آیت‌الله سید ابوالحسن اصفهانی، آیت‌الله شیخ محمدحسین اصفهانی و آیت‌الله نائینی رسیده و کسب فیض کرد.
علامه، فلسفه و ریاضیات را نزد حکیم متأله مرحوم آیت‌الله سیدحسین بادکوبه‌ای، که خود از بزرگان علمای آذربایجان در قرن اخیر بود، فرا گرفت و در زمینه عرفان بر خوان پر نعمت عارف عظیم‌الشأن مرحوم حاج میرزا علی آقا قاضی که صاحب مکاشفات و کرامات بود، حاضر شد. مرحوم علامه از تمام استادانش به عظمت و بزرگی یاد می‌کرد؛ اما از مرحوم قاضی به نحو دیگری اسم می‌برد و مکرر فرموده بود که هرچه داریم از مرحوم قاضی داریم.
علامه طباطبایی(ره) دلیل اصلی عقب ماندگی مسلمانان را دوری از اسلام و قرآن می‌دانست
علامه طباطبایی(ره) پس از آنکه در علوم مختلف اسلامی، از قبیل فقه، اصول، فلسفه، تفسیر و عرفان به مدارج عالی رسیده و استادی مسلم شده بود، به ایران بازگشته، چند سالی در تبریز اقامت گزید. علمای معمر تبریز از چند سال حضور علامه طباطبایی(ره) در این شهر خاطراتی دارند که شاید تدوین آنها، در بین این برهه از زندگی علامه که چندان روشن نیست، کمک مؤثری باشد.
هرچند که خود علامه از این سال‌های طولانی زندگی در تبریز خاطرات خوبی نداشته و در جایی آن سالیان را دوران خسران عمر خود نام برده‌اند. پس از آن چند سال ایشان تبریز را ترک و در حوزه علمیه قم مقیم و به تربیت طلاب و تألیف آثار ارزشمند اسلامی می‌پردازند. علامه طباطبایی(ره) با تیزبینی و درایت خاص خودشان رمز انحطاط و عقب ماندگی جوامع مسلمین را به خوبی درک کرده بود؛ علامه با این اعتقاد که دلیل اصلی عقب ماندگی مسلمانان، محو ارزش‌های متعالی اسلام و دوری از اسلام و قرآن است، نهضتی عظیم برای توجه دادن جامعه به فرهنگ قرآنی برقرار ساخت. او به خوبی می‌دانست که تنها راه نجات و فلاح مسلمین، بازگشت به قرآن است و از این دیدگاه بود که 50 سال عمر گرانمایه خود را در راه تدوین تفسیری ارزشمند و جامع مصروف کرد. تفسیر کم نظیر و بسیار ارزشمند «المیزان» که حکیمی گرانمایه و مفسری پرتوان همچون آیت‌الله طباطبایی(ره) نیم قرن از زندگی پر برکت خویش را در راه تدوین و تألیف آن صرف کرده، دریایی بیکران از معارف قرآنی است که به قول شهید بزرگوار آیت‌الله مطهری در تمامی تاریخ اسلام و تشیع کم نظیر است.
بیان ویژگی‌های این تفسیر عظیم که علاوه بر جامعیت خود در متجاوز از سیصد عنوان از مسائل اعتقادی اسلامی رسالاتی را در بر دارد، خود محتاج مباحث کارشناسی و تخصصی ویژه علم تفسیر است. اما آنچه اکثر محققین علوم اسلامی معتقدند، این است که از نظر محتوا و بیان، المیزان سرآمد تفاسیر مهم شیعه و سنی است. دلنشینی بیان، جامعیت مطالب، اجتناب از حشو و زواید، از ویژگی‌های ممتازی است که باعث اشتهار روزافزون المیزان شده است. علامه شیخ محمد جواد مغنیه، که از متفکرین و نویسندگان معروف معاصر است گفته است: «از وقتی که المیزان به دست من رسیده، کتابخانه من تعطیل شده و پیوسته در روی میز مطالعه من المیزان است.»
شهید مطهری در بیان مرتبت و موقعیت تفسیر المیزان می‌گوید: «کتاب تفسیر المیزان علامه طباطبایی(ره) یکی از بهترین تفاسیری است که برای قرآن مجید نوشته شده است، البته قرآن کریم مقامی دارد که نمی‌شود هیچ تفسیری را گفت و ادعا کرد که حق قرآن را ادا کرده است، ولی مفسرین هرکدام از یک جنبه بالخصوص خدمتی به قرآن کرده‌اند. من می‌توانم ادعا کنم که این تفسیر از جنبه‌های خاصی، بهترین تفسیری است که در میان شیعه و سنی از صدر اسلام تا امروز نوشته شده است.»
تفسیر المیزان همانگونه که قبلا نیز ذکر شد، در بسیاری موارد به تناسب آیات، مباحث اعتقادی مستقلی را عنوان کرده که در برگیرنده ظریف‌ترین و دقیق‌ترین نظریات عرفانی، فلسفی و روانی است. تفسیر المیزان در اصل عربی تألیف شده اما متن ترجمه شده آن به فارسی، مکرر چاپ شده است.
یکی از ابعاد مهم شخصیتی علامه طباطبائی(ره) تلاش در جهت تبیین فلسفه اسلامی و برخورد مقایسه‌ای با جریانات انحرافی بوده است
یکی دیگر از ابعاد مهم شخصیتی استاد علامه طباطبایی تبریزی(ره)، تلاشی پیگیر در جهت تبیین فلسفه اسلامی و برخورد مقایسه‌ای با جریانات منحرف بوده است. در سال‌هایی که افکار الحادی و چپ‌گرایانه توسط روشنفکرنمایان تبلیغ و ترویج می‌شد و این گروه‌ها سعی داشتند با بسط تفکرات مادی‌گرایانه نسل جوان کشور را از فرهنگ اسلام به دور سازند و در واقع به ستیزی، به زعم خودشان علمی، با اسلام برخاسته بودند و در شرایطی که تدریس فلسفه در حوزه‌های علمیه چندان رواجی نداشت، علامه بزرگوار آیت‌الله طباطبائی(ره) با شناخت دقیق و عمیقشان از نیاز زمان، کمر همت بسته و با تدریس فلسفه اسلامی به شیوه مقایسه‌ای علاوه بر مقابله با جریانات انحرافی، منشاء آثار ارزنده‌ای در این زمینه‌ها شدند. علامه در تدریس فلسفه الهی و حکمت متعالیه، مقابله و مقایسه مبانی حکمت اسلامی با اصول فلسفی شرق و غرب را مد نظر داشته و با احسن وجه در مقابله با موج انحرافی سوق نسل جوان با الحاد، به مقابله برخاستند.
حاصل این کلاس‌ها و مباحث ارزنده، کتاب عمیق اصول فلسفه و روش رئالیسم است که بعدها با توضیحات و پاورقی‌های ارزنده شهید آیت‌الله مطهری انتشار یافت. با وجودی که پاورقی‌ها و توضیحات شهید، بسیاری از غوامض متن اصول فلسفه را آسان کرده، با این حال استفاده لازم از کتاب استادی مبارز را می‌طلبد. شهید مطهری در مقدمه کتاب اصول فلسفه و روش رئالیسم می‌نویسند: «مؤلف کتاب حضرت استاد علامه، سال‌هاست در این فکر هستند که به تألیف یک دوره فلسفه بپردازند که هم مشتمل بر تحقیقات گرانمایه هزارساله فلسفه اسلامی باشد و هم آراء و نظریات فلسفی قدیم و جدید در آن مورد توجه قرار گیرد و این فاصله زیاد که بین نظریات فلسفی قدیم و جدید به نظر می‌رسد مرتفع شود و بالاخره به صورتی درآید که با احتیاجات فکری این عصر بهتر تطبیق یابد و مخصوصاً ارزش فلسفه الهی که جلودار آن فلسفه اسلامی هستند به خوبی روشن شود این روش که حضرت علامه شروع کرده‌اند یک اقدام اساسی است و فلسفه را در ایران وارد مرحله جدیدی می‌کند.»
سخن گفتن در زمینه دیگر آثار علامه طباطبایی(ره) امکانی فراخ‌تر و توانی بیشتر لازم دارد. با آرزوی اینکه نسل جوان و انقلابیمان روز به روز بیشتر با آثار ناب این بزرگمردان راه جهاد، تقوا، علم و فضیلت مأنوس شوند.
